قورئانئن نبییە دگیل دە رسولە ایطاعات ایستەمەسینین أن اؤنملی نەدنلریندن بیری دە رسولۆن هیچ حاطا یاپماماسئدئر. “رسول” حاطا یاپماز. چۆنکی اۇ آلدئغئ آیتلری اۇلدوغو گیبی تبلیغ أدر. عیلاوە وەیا أکسیلتمە یاپماز. یاپاماز. آیرئجا هم کندیسی هم تبلیغ أتتیگی آیتلر ایلاهی قۇروما آلتئندادئر. بو نەدنلە رسولۆن حاطا یاپما ایحتیمالی یۇقتور. آما بونا قارشئ نبی (باعضن) حاطا یاپابیلیر. چۆنکی “نبی” ایلاهی قۇروما آلتئندا دگیلدیر. آیرئجا نبی ایجتیهاد دا یاپار. بو نەدنلە باعضن یانئلابیلیر. نیتەکیم نبینین باعضئ یانئلغئلارئ اۇلموش وە بو یانئلغئلارئ یۆزۆندن ایقاظ أدیلمیشتیر. بو دوروم قورئان ایلە پابیتتیر. نیتەکیم نبینین ایقاظ أدیلدیگی باعضئ آیتلر شؤیلەدیر:
هیچبیر نبی، ساواش مەیدانئندا دۆشمانئ اییجە یرە سرمەدن أسیر آلاماز. سیز همن ألە گچەجک دۆنیا مالئ ایستییۇرسونوز. آللاە ایسە سیزین ایچین آحیرتی /سۇنراسئنئ ایستییۇر. آللاە گۆچلۆدۆر، دۇغرو قارار وریر. (ایسرا سورەسی؛ 76-77)
آللاهئن یازغئسئ بولونماسایدئ آلدئغئنئز (وە فیدیە قارشئلئغئندا سربست بئراقتئغئنئز بو) أسیرلردن دۇلایئ سیزە آغئر بیر عاذاب دۇقوناجاقتئ. (أنفال سورەسی؛ 67-68)
هیچبیر نبییە وە مۆمینە، جهننملیک اۇلدوغو بللی اۇلان مۆشریکلر ایچین عاف دیلەمک، وەلەو کی آقرابالارئ اۇلسون یاقئشماز. (تەوبە سورەسی؛ 113)
أی نبی! نەدن آللاهئن حلال قئلدئغئنئ أشلرینین رئضاسئنئ قازانماق ایچین کندینە حارام قئلئیۇرسون؟ (تاحریم سورەسی؛ 1)
أی نبی! آللاەتان قۇرق، کافیرلرە وە مۆنافئقلارا ایطاعات أتمە. موحاققاق کی آللاە عالیمدیر، حاکیمدیر. سن سادەجە راببیندن سانا واحیەدیلنە تابیع اۇل (سادەجە واحیە اوی)! شۆبهەسیز آللاە بۆتۆن یاپتئقلارئنئزدان حابرداردئر. (آحزاب سورەسی؛ 1-2)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە حض. پەیغامبرین یانئلغئلارئنئ بیلدیرن (ایقاظ أدیلدیگی) آیتلرین هیچبیریندە رسول کلیمەسی یر آلمئیۇر. آما نبی کلیمەسی یر آلئیۇر. چۆنکی یانئلان رسول دگیل، نبیدیر. بونا قارشئ نبی، باعضئ آیتلردە نبی ایفادەسی ذیکرەدیلمکسیزین اویارئلمئشتئر:
(نبی) آدامئن کندیسینە گلمەسیندن اؤتۆرۆ یۆزۆنۆ أکشیتتی وە گری دؤندۆ. بلکی اۇ تمیزلنەجک یاحود اؤگۆت آلاجاق دا، اۇ اؤگۆت اۇنا فایدا ورەجکتی. سن ایسە کندینی (سانا) موحتاج گؤرمەینە یؤنلییۇرسون، اۇیسا سن اۇنون آرئنماسئندان سۇروملو دگیلسین، قۇشاراق سانا گلنلە وە (آللاەتان) قۇرقاراق گلنلە ایلگیلنمییۇرسون. (عابەسە سورەسی؛ 1-10)
سن صابرەت، چۆنکی آللاهئن واعادی شۆبهەسیز گرچکتیر. (سن) گۆناهئن ایچین باغئشلانما دیلە وە آقشام صاباح راببینی حامد أدەرک تسبیح أت! (مۆمین سورەسی؛ 55)
آللاەتان ماغفیرت دیلە. آللاە باغئشلار وە راحمت أدر. کندیسینە حئیانت أدنلری ساوونما، چۆنکی آللاە حائینلیگی مسلک أدینمیش گۆناهکارلارئ سەومز. دیەلیم کی، سیز اۇنلارئ دۆنیا حایاتئندا ساووندونوز. پکی قئیامت گۆنۆ اۇنلارئ آللاها قارشئ کیم ساووناجاق یا دا کیم اۇنلارئن وکیللیگینی اۆزەرینە آلاجاق! آللاهئن سانا لۆطفو وە أسیرگەمەسی اۇلماسایدئ، اۇنلاردان بیر گۆروە (آز قالسئن) سنی ساپتئراجاقتئ. (نیسا سورەسی؛ 106-113)
بیل کی، آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور. هم کندی گۆناەلارئنئ هم دە مۆمین أرککلر وە مۆمین قادئنلارئن گۆناەلارئ ایچین باغئشلانما دیلە! (موحاممد سورەسی؛ 19)
آللاە سنی عاففەتسین. نیچین دۇغرولار سانا تام بللی اۇلمادان، کیمین دۇغرو کیمین یالان سؤیلەدیگینی آنلامادان اؤنجە، یالان سؤیلەینلری سربست بئراقتئن، نیچین اۇنلارا ایذین وردین؟ (تەوبە سورەسی؛ 43)
قورئان سادەجە نبی موحاممدین (ع) دگیل، اؤنجەکی نبیلرین دە باعضئ یانئلغئلارئنئ بیلدیرمیشتیر. مثەلا آدم (ع) راببینە عیصیان أتمیش وە بو نەدنلە جننتتن قۇوولموشتور. نوح (ع) ایمان أتمەین اۇغلونا گمییە آلماق ایستەمیش وە بو نەدنلە اویارئلمئشتئر. هارون (ع)، موسانئن (ع) آردئندان ساپئتان قاومینی اویارمامئش وە بو نەدنلە موسانئن حیددتینی اۆزەرینە آلمئشتئر. داوود (ع) بیر حاقسئزلئغا مەیلەتتیگی ایچین اویارئلمئش وە بو نەدنلە باغئشلانما دیلەمیشتیر. سۆلەیمان (ع) آشئرئ مال سەوگیسینە صاحیبتی وە بو نەدنلە باغئشلانما دیلەدی. موسا (ع) قاصئد اۇلماقسئزئن مئصئرلئ بیر قئبطییی اؤلدۆردۆ. یاعنی حاطا دا اۇلسا قاتیلدی. یونوس (ع) اؤفکەلی بیر شکیلدە قاومینی ترک أدەرک یوموشونو بئراقمئش اۇلدو. بو نەدنلە یئللارجا عاف دیلنمیشتیر. مۆشریک باباسئ ایچین عاف دیلەین ایبراهیم (ع) بو نەدنلە اویارئلمئش وە اۇ دا آلدئغئ بو اویارئ سۇنراسئندا بو داورانئشئندان وازگچمیشتیر. ایلگینچتیر، عاینئ قۇنودا موحاممد نبی (ع) دە اویارئلمئشتئر.
تۆم بو آیتلردە دە گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە نە موحاممد (ع) نە دە اؤنجەکی پەیغامبرلر آصلا رسول کلیمەسی ایلە اویارئلمادئ. آما نبی ایفادەسی ایلە اویارئلدئ. پەیغامبرلرین حاطالارئندان باحثەدن وە ایقاظ ایچرن بو آیتلرین هیچبیریندە رسول کلیمەسی یر آلمازکن (باعضئلارئندا) نبی کلیمەسی یر آلمئشتئر.
تۆم بونلار (قورئانئن نبییە ایطاعات أمرەتمەمەسی، نبییی اؤرنک گؤسترمەمەسی وە نبینین باعضئ حاطالارئ نەدنییلە اویارئلمئش اۇلماسئ)؛ نبینین بیزیم ایچین چۇق دگرلی اۇلدوغو گرچگینی دگیشتیرمز. وە اۇنا اۇلان سایغئمئزئ آزالتماز (آزالتمامالئدئر). حاتتا اۇنا اۇلان سایغئمئز بو نەدنلە داحا دا آرتمالئدئر. چۆنکی نبی دە طئبقئ بیزیم گیبی بیر بشردی. آما بونا راغمن کندیسینە واحیەدیلن قورئانئ تاطبیق أدەرک اؤرنک (مۆکممل) بیر اینسان اۇلدو. بؤیلەجە قورئانئن اینسانلار طارافئندان تاطبیق أدیلەبیلەجگینی قانئتلامئش اۇلدو. بو نەدنلە (ألبتتە کی نبی دە) بیزیم ایچین جۆق دگرلیدیر:
نبی، مۆمینلر ایچین کندی جانلارئندان (بیلە) داحا أولادئر. أشلری دە اۇنلارئن آنالارئدئر. (آحزاب سورەسی؛ 6)
آللاە وە ملکلری نبییە صالات أدرلر. أی مۆمینلر! سیز دە اۇنا صالات وە سلام أدین! (آحزاب سورەسی؛ 56)
دەمک کی “صالات وە سلام” أدیلملیدیر. اۇنا سایغئ گؤستریلملیدیر. آما بو دوروم قورئاندا نبییە ایطاعات أمرینین وەیا نبییە اؤرنک آلما تاوصیەسینین بولونمادئغئ گرچگینی دگیشتیرەمز. چۆنکی قورئان ایطاعاتی دە اؤرنکلیگی دە رسولە یؤنلندیرییۇر. بو، بیزیم یاپتئغئمئز بیر یۇروم دگیل، قورئانئن آچئق بیر حۆکمۆدۆر.
قورئان، آللاها ایطاعاتین آنجاق رسولۆنە ایطاعات أدیلەرک ساغلانابیلەجگینی بیلدیرییۇر. رسولە ایطاعات ایشتە بو نەدنلە شارطتئر. چۆنکی رسول آللاهئن آیتلرینی (قورئانئ) تبلیغ أدر. رسولۆن یوموشو بوندان (قورئانئ تبلیغ أتمکتن) عیبارتتیر. باعضئ چەورەلر “رسولۆن یوموشو تبلیغدن عیبارتتیر” جۆملەسینە ایعتیراض أدەبیلیرلر. آما بو جۆملە بیزە عائید دگیلدیر. قورئانئن آچئق بیر حۆکمۆدۆر. بیزە دۆشن واظیفە بونا ایعتیراض أتمک دگیل، قورئانئن بو حۆکمۆنە ایمان أتمکتیر. بونا تسلیم اۇلماقتئر. رسولۆن یوموشلارئنئ بیلدیرن آیتلری قورئانئن بو آچئق حۆکمۆنە گؤرە آنلامایا چالئشماقتئر.
قورئان؛ “رسولۆن یوموشو تبلیغدن عیبارتتیر” بویوردوغونا گؤرە دەمک کی، رسولە یۆکلنن یوموشلارئن تۆمۆ؛ نتیجەدە بیر تبلیغ فاعالیەتیدیر. یاعنی رسول، ریسالت یوموشو قاپسامئندا هر نە یاپمئش اۇلورسا اۇلسون تۆم بونلارئ قورئانئ تبلیغ أتمک ایچین یاپمئش اۇلاجاقتئر. داحا دۇغروسو یوموشو نەدنییلە یاپتئغئ تۆم بو فیعیللر “قورئانئن تبلیغی” اۇلاراق نیتەلنەجکتیر. بونا رسولە یۆکلنن “بەیان یوموشو” وە “کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتمە” فیعیللری دە داحیلدیر. چۆنکی قورئان “رسولۆن یوموشو سادەجە تبلیغدیر” دییۇر. یاعنی رسولۆن یوموشونو تبلیغ ایلە سئنئرلئیۇر (چرچیوەلییۇر).
نیتەکیم ایلگیلی آیتلری اینجەلەدیگیمیز زامان گؤرۆیۇروز کی رسول، کندیسینە واحیەدیلن آیتلری اۇقویاراق (تبلیغ أدەرک) کیتابئ وە حیکمتی (حیکمتلی کیتابئ) اؤگرتمیش وە بؤیلەجە بیزی هم آرئندئرمئش هم دە بیزە بیلمەدیگیمیز شەیلری اؤگرتمیشتیر. آما رسول بۆتۆن بونلارئ “حیکمتلی کیتابئن” آیتلرینی اۇقویاراق (تبلیغ أدەرک) یاپمئشتئر. باشقا بیر شەی یاپاراق دگیل. رسول اینسانلارئ بو کیتابلا اویارمئش، ایحتیلافلارئ بو کیتابلا چؤزمۆش، حۆکۆملری بو کیتابلا ورمیش، اینسانلارا بەیاناتئ بو کیتابلا ورمیش (بەیان) وە نیهایتیندە اینسانلارئ بو کیتابلا آیدئنلئغا چئقارمئشتئر. قئساجا رسولۆن یاپتئغئ تۆم بوفعیللرین مرکزیندە (باشقا بیر شەی دگیل) قورئان یر آلمئشتئر.
