دەمک کی “صالات وە سلام” أدیلملیدیر. اۇنا سایغئ گؤستریلملیدیر. آما بو دوروم قورئاندا نبییە ایطاعات أمرینین وەیا نبییە اؤرنک آلما تاوصیەسینین بولونمادئغئ گرچگینی دگیشتیرەمز. چۆنکی قورئان ایطاعاتی دە اؤرنکلیگی دە رسولە یؤنلندیرییۇر. بو، بیزیم یاپتئغئمئز بیر یۇروم دگیل، قورئانئن آچئق بیر حۆکمۆدۆر.
قورئان، آللاها ایطاعاتین آنجاق رسولۆنە ایطاعات أدیلەرک ساغلانابیلەجگینی بیلدیرییۇر. رسولە ایطاعات ایشتە بو نەدنلە شارطتئر. چۆنکی رسول آللاهئن آیتلرینی (قورئانئ) تبلیغ أدر. رسولۆن یوموشو بوندان (قورئانئ تبلیغ أتمکتن) عیبارتتیر. باعضئ چەورەلر “رسولۆن یوموشو تبلیغدن عیبارتتیر” جۆملەسینە ایعتیراض أدەبیلیرلر. آما بو جۆملە بیزە عائید دگیلدیر. قورئانئن آچئق بیر حۆکمۆدۆر. بیزە دۆشن واظیفە بونا ایعتیراض أتمک دگیل، قورئانئن بو حۆکمۆنە ایمان أتمکتیر. بونا تسلیم اۇلماقتئر. رسولۆن یوموشلارئنئ بیلدیرن آیتلری قورئانئن بو آچئق حۆکمۆنە گؤرە آنلامایا چالئشماقتئر.
قورئان؛ “رسولۆن یوموشو تبلیغدن عیبارتتیر” بویوردوغونا گؤرە دەمک کی، رسولە یۆکلنن یوموشلارئن تۆمۆ؛ نتیجەدە بیر تبلیغ فاعالیەتیدیر. یاعنی رسول، ریسالت یوموشو قاپسامئندا هر نە یاپمئش اۇلورسا اۇلسون تۆم بونلارئ قورئانئ تبلیغ أتمک ایچین یاپمئش اۇلاجاقتئر. داحا دۇغروسو یوموشو نەدنییلە یاپتئغئ تۆم بو فیعیللر “قورئانئن تبلیغی” اۇلاراق نیتەلنەجکتیر. بونا رسولە یۆکلنن “بەیان یوموشو” وە “کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتمە” فیعیللری دە داحیلدیر. چۆنکی قورئان “رسولۆن یوموشو سادەجە تبلیغدیر” دییۇر. یاعنی رسولۆن یوموشونو تبلیغ ایلە سئنئرلئیۇر (چرچیوەلییۇر).
نیتەکیم ایلگیلی آیتلری اینجەلەدیگیمیز زامان گؤرۆیۇروز کی رسول، کندیسینە واحیەدیلن آیتلری اۇقویاراق (تبلیغ أدەرک) کیتابئ وە حیکمتی (حیکمتلی کیتابئ) اؤگرتمیش وە بؤیلەجە بیزی هم آرئندئرمئش هم دە بیزە بیلمەدیگیمیز شەیلری اؤگرتمیشتیر. آما رسول بۆتۆن بونلارئ “حیکمتلی کیتابئن” آیتلرینی اۇقویاراق (تبلیغ أدەرک) یاپمئشتئر. باشقا بیر شەی یاپاراق دگیل. رسول اینسانلارئ بو کیتابلا اویارمئش، ایحتیلافلارئ بو کیتابلا چؤزمۆش، حۆکۆملری بو کیتابلا ورمیش، اینسانلارا بەیاناتئ بو کیتابلا ورمیش (بەیان) وە نیهایتیندە اینسانلارئ بو کیتابلا آیدئنلئغا چئقارمئشتئر. قئساجا رسولۆن یاپتئغئ تۆم بوفعیللرین مرکزیندە (باشقا بیر شەی دگیل) قورئان یر آلمئشتئر.
شؤیلە بیر سۇرو سۇرولابیلیر؛ رسول کندیسینە واحیۇلونان قورئانا سئمسئقئ سارئلمئش وە قورئانئ تاطبیق أتمیشتیر. بونلار قورئان ایلە ثابیتتیر. آما بونا راغمن قورئان “رسولۆن یوموشو سادەجە تبلیغدیر” دییۇر. نەدن عاجابا؟ قورئانئ تاطبیق أتمک رسولۆن یوموشو دگیل میدیر؟
بو سۇرویا ایکی فارقلئ جواب وریلەبیلیر:
- قورئانئن تبلیغی دۇغال اۇلاراق تاطبیقاتئنئ دا ایچریر (ایچرملیدیر). دۇلایئسئیلا رسول، ریسالت یوموشو قاپسامئندا قورئانئ تبلیغ أدرکن ألبتتە کی تاطبیق دە أتمیشتیر.
- رسول قورئانئ تاطبیق أتمیشتیر آما اۇ، بونو ریسالت یوموشو قاپسامئندا دگیل، بیر مۆمین اۇلاراق تاطبیق أتمیشتیر. یاعنی اۇ، قورئانئ “رسول” اۇلاراق تبلیغ أتمیش، “مۆمین” اۇلاراق دا تاطبیق أتمیشتیر.
بو هر ایکی سچەنگین دە پراتیک سۇنوجو عاینئدئر. آما بونا راغمن بیزیم قاناعاتیمیز ایکینجی سچەنکتن یانادئر. رسول قورئانئ ریسالت یوموشو قاپسامئندا تبلیغ أتمیشتیر. آما تبلیغ أتتیگی قورئانئ بیر مۆمین اۇلاراق دا تاطبیق أتمیشتیر. قورئانئن تاطبیقی، ریسالت یوموشو قاپسامئندا اۇلمایابیلیر. چۆنکی بو تۆم مۆمینلرین واظیفەسیدیر. آما ریسالت یوموشو سادەجە رسولە عائیدتیر. رسول، کندیسینە واحیەدیلن آیتلری (بکلتمکسیزین) تبلیغ أدر. اۇ بونا مجبوردور. وە بونو اۇندان باشقا کیمسە دە یاپاماز. زیرا واحیی (آیتلری) آلان اۇدور. آما آلدئغئ آیتلری تبلیغ أتتیگی آندا (اۇ آیتلرلە ایلگیلی) تبلیغ یوموشو بیتمیش اۇلور. لاکین بو سفر دە باشقا بیر یۆکۆملۆلۆک باشلار. چۆنکی تبلیغ أتتیگی آیتلر ایچین تۆم مۆمینلرە دۆشن یوموش نە ایسە بو یوموش اۇنون ایچین دە گچرلیدیر.
شؤیلە سۇرالئم: رسول اۇلاراق واحیی آلماق وە آلدئغئ بو واحیی اینسانلار تبلیغ أتمکتن باشقا موحاممدین (ع) یاپتئغئ آما بیزیم یاپماق زۇروندا اۇلمادئغئمئز هرحانگی بیر شەی وار مئدئر؟ بیزیم اۇنون گیبی واحی آلمادئغئمئز کسیندیر. آما بیز اۇنون یاپتئقلارئنئ یاپاراق اۇنو اؤرنک آلمایا وە اۇنا ایطاعات أتمەیە چالئشئیۇر مویوز؟ دەمک کی (واحیی آلماق دئشئندا) اۇنون یاپتئغئ هر شەیی یاپماق بیزیم دە یوموشوموزدور. نیتەکیم قورئانئ تبلیغ /تبیین أتمک (قورئانلا بەیانات ورمک)، قورئانلا حۆکۆم ورمک، قورئانلا اویارماق وە قورئانئ تدریس أتمک؛ سادەجە رسوللرە دگیل، تۆم مۆمینلرە یۆکلنمیش اۇلان یوموشلاردئر. قورئانئن تبلیغی وە تاطبیقی آنلامئنا گلن تۆم بو فیعیللری بیزلر دە یاپمالئیئز. بونا شۆبهە یۇق. آما تۆم بو فیعیللری مۆمینلر ایچیندە ایدئال (مۆکممل) بیچیمدە یاپانئن موحاممد (ع) اۇلدوغو دا کسیندیر.
سۇنوچ اۇلاراق حانگی گؤرۆشۆ ترجیح أدرسک أدەلیم (ایستەر ریسالت یوموشو قاپسامئندا ایستەر بیر مۆمین اۇلاراق) آیتلری هم ایلک تاطبیق أدن هم دە أن مۆکممل شکلییلە تاطبیق أدن اۇدور. بونا شۆبهە یۇق. آما بو دوروم شو قورئانی گرچکلری دە دگیشتیرەمز:
- رسولۆن یوموشو قورئانئ تبلیغ أتمکتن عیبارتتیر، رسول؛ قورئانئ تبلیغ أدندیر.
- موحاممد (ع) یالنئزجا قورئانئ تبلیغ أدرکن رسول اۇلور (دیگر زامانلاردا نبی)،
- رسول آصلا یانئلماز. چۆنکی یوموشونو ایلاهی قۇروما آلتئندا یاپار.
- آما نبی باعضن یانئلابیلیر،
- بو نەدنلە قورئان دائیما رسولە ایطاعاتی أمرەدر،
- عاینئ شکیلدە رسولۆن اؤرنک آلئنماسئنئ ایستەر،
- قورئان نبییە سایغئیئ (صالات وە سلام) أمرەدر. آما قورئاندا نبییە ایطاعاتی أمرەدن وەیا نبینین اؤرنک آلئنماسئنئ تاوصیە أدن هیچبیر آیت بولونماز،
- چۆنکی نبییە ایطاعات أتمک وە نبییی اؤرنک آلماق (سؤزلری ایلاهی قۇروما آلتئندا اۇلمادئغئ ایچین) فیعیلن مۆمکۆن دگیلدیر.
- حالبوکی رسولە ایطاعات أتمک وە رسولۆ اؤرنک آلماق (رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئان ایلاهی قۇروما آلتئندا اۇلدوغو ایچین) دائیما مۆمکۆندۆر.
سۇنوچ اۇلاراق نبی ایلە رسول عاینئ ذات (موحاممد) اۇلدوغو حالدە، قورئان نبییە دگیل، رسولە ایطاتی أمرەدییۇر. بونون ایچین ایطاعاتی أمرەدن آیتلردە قوللانئلان کلیمە دائیما رسول اۇلویۇر. بونون هیچبیر ایستیثناسئ بولونمویۇر. حالبوکی قورئان، مثەلا کیتابئن کیملرە وریلدیگینی بیلدیریرکن چۇغو کز نبی کلیمەسینی قوللانماسئنا (کیتابئن نبیلرە وریلدیگینی بیلدیرمەسینە) راغمن باعضن رسول ایفادەسینی دە قوللانئیۇر. یاعنی کیتابئن هم نبیلرە هم رسوللرە وریلدیگینی بیلدیرییۇر. آما ایطاعاتین أمرەدیلدیگی آیتلردە قوللانئلان کلیمە دائیما رسول اۇلویۇر. هیچبیر آیتتە نبییە ایطاعات أمری بولونمویۇر. دەمک کی قورئان؛ (قورئانئ تبلیغ أدن) رسولە ایطاعات أتمەمیزی وە رسولۆ اؤرنک آلمامئزئ ایستییۇر.
رسولە ایطاعات أتمەنین وە رسولۆ اؤرنک آلمانئن یۇلو شۆبهەسیز کی رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئانا تابیع اۇلماقتئر. رسول، نبییە ایسناد أدیلن حادیثلرە تابیع اۇلاراق دگیل، آنجاق رسولۆن واحیە دایالئ گرچک حادیثلری اۇلان قورئانا تابیع اۇلاراق، آللاهئن کلامئ، رسولۆن بەیانئ اۇلان قورئانئ تاطبیق أدەرک اؤرنک آلئنابیلیر. اۇ حالدە رسولۆن سۆننتینە تابیع اۇلماق ایچین یاپئلاجاق شەی “أن گۆزل حادیث (أحسَنَ الحَدِیث)” اۇلاراق نیتەلنن قورئانئ تاطبیق أتمکتیر. رسولۆن سۆننتی دە ذاتن بودور؛ “آ”دان “ی”یە رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئانئ تاطبیق أتمک.
“نبی-ألچی” وە “دیپلۇمات-ألچی”
نبی ایلە رسول آراسئنداکی ایلیشکییی “دیپلۇمات” ایلە “ألچی” آراسئنداک ایلیشکییە بنزتەبیلیریز: دیپلۇماتئ نبییە، ألچییی رسولە وە “دیپلۇماتیک ألچییی” دە “نبی-رسولە” بنزتەبیلیریز. آما بونون بیر تشبیە اۇلدوغونو، باعضئ بنزەرلیکلرە راغمن آرالارئندا چۇق اؤنملی باعضئ فارقلئلئقلارئن دا وار اۇلدوغونو اونوتمایالئم. شؤیلە کی:
رسول “ألچی” دەمکتیر. ألچی ایسە گنل اۇلاراق “باشقاسئنئن سارغئدئنئ گتیرن کیشی” آنلامئنا گلیر. یاعنی سارغئدئن صاحیبینە گؤرە “آحمدین ألچیسی”، “محمدین ألچیسی”، “حاقانئن ألچیسی”، “دەولتین ألچیسی” وە “آللاهئن ألچیسی” اۇلابیلیر. دۇلایئسئیلا ألچی کیمی تمثیل أدییۇرسا (کیمین سارغئدئنئ گتیرییۇرسا) اۇنا گؤرە ایسیم تاملاماسئنا ایحتیاج دویار. مثەلا بیر دەولتین باشقا بیر دەولتتەکی أن اۆست دۆزەی تمثیلجیسی اۇلان دیپلۇماتا “بۆیۆک ألچی” دەنیر. بوندان دۇلایئدئر کی، دەولتین ألچیلرینە بۆیۆک ألچی وەیا دیپلۇماتیک ألچی دەنیر. یاعنی دیپلۇماتیک ألچیلر؛ هم دیپلۇمات هم ألچیدیرلر. بو بؤیلە اۇلماق زۇروندادئر. چۆنکی تۆم ألچیلر دیپلۇماتلاردان سچیلیرلر. ایشتە (عاینن بونون گیبی) آللاهئن ألچیلری دە هم نبی هم ألچیدیرلر (نبی-ألچی). بونون باشقا بیر شکیلدە اۇلماسئ مۆمکۆن دگیلدیر. نبی اۇلمایان (کندیسینە کیتاب وریلمەین) بیر ذات آللاهئن ألچیلیگینی یاپاماز.
