کیمیلری دە اؤلۆملە هر شەیین بیتەجگینی وە حساب گۆنۆنۆن یالان اۇلدوغونو سؤیلەیەرک دویغولارئنئ باستئرمایا چالئشئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿۱۰﴾ الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿۱۱﴾ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ ﴿۱۲﴾ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۳﴾ كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۱۴﴾ لَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ ﴿۱۵﴾ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِيمِ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ ﴿۱۷﴾ (سورة المطففین)
اۇ گۆن یالانجئلارئن چکەجگی وار! اۇنلار حساب گۆنۆنۆ یالان سایانلاردئر. سالدئرغان وە گۆناها دۆشکۆن اۇلاندان باشقاسئ اۇ گۆنۆ یالان سایماز. اۇنا آیتلریمیز اۇقوندوغو زامان: “بونلار أسکیلرین ماثاللارئدئر” دەر. حایئر، حایئر؛ آصلئندا قازاندئقلارئ گۆناەلار، یۆرکلری اۆزریندە پاس اۇلوشتورموشتور. ساقئن بؤیلە یاپمایئن؛ بونلار اۇ گۆن راببیندن اوزاق توتولاجاقلاردئر. سۇنرا بونلار اۇ آلەولی آتشتە قئزاراجاقلاردئر. سۇنرا اۇنلارا شؤیلە دەنەجکتیر: “ایشتە سیزین یالان سایئپ دوردوغونوز بودور.” (موطاففافین سورەسی؛ 17-10)
2– آراجئ تانرئ آرایانلار
اینسانلاردان کیمی، کندی ایلە آللاە آراسئندا آراجئلئق یاپاجاغئنئ حایال أتتیگی شەیلرە توتونور. اۇیسا بو بۇش بیر قورونتودور.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ ﴿۲﴾ (سورة الزمر)
بو کیتابئ سانا، تامامئیلا گرچک اۇلاراق ایندیردیک. اؤیلەیسە بو دینە بیر شەی قاتمادان آللاها قوللوق أت! (زۆمر سورەسی؛ 2)
دینی، آللاە ایچین صاف وە دورو توتماق، قورئانا اویماقلا اۇلور. بونو، دینی قوللاناراق دۆنیالئق ألدە أتمەیی دۆشۆنمەینلر یاپابیلیرلر. اۇنلار، دین تبلیغی یاپتئقلارئ کیشیلر، ألچیلرین سؤیلەدیکلری شو سؤزۆ سؤیلەرلر:
أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ ﴿۹۰﴾ (سورة الأنعام)
دە کی: “بن قورئانئ تبلیغە قارشئلئق سیزدن بیر شەی بکلەمییۇروم. اۇ، هرکس ایچین سادەجە بیر اؤگۆتتۆر اۇ قادار.” (أنعام سورەسی؛ 90)
دینی قوللاناراق دۆنیالئق ألدە أتمک ایستەینلر، دینی کندیلرینە اویدورورلار. بونو آنجاق اۇ دین حاققئندا یترلی بیلگییە صاحیب اۇلانلار یاپابیلیرلر. اۇنلارئن هدف کیتلەسی، دۇغرو یۇلدا اۇلانلاردئر.
هر اینسان گیبی، دۇغرو یۇلا گیرنلرین دە باعضئ ایستکلری وە گلەجکلر ایلگیلی أندیشەلری واردئر. توزاقچئلار، آصئل اۇیونو بورادا اۇینارلار. دین بۆیۆکلرینە، آللاها عائید باعضئ اؤزللیکلر یۆکلر، اۇنلارئن آراجئلئغئ ایلە سونولان ایستکلرین قابول أدیلەجگینی وە آحیرتتە شفاعاتلریندن یارارلانئلاجاغئنئ، اۆستۆنە باسا باسا سؤیلەرلر. آللاهئن کیتابئنئ دا بونا اویغون یۇروملار، آیقئرئ گلن آیتلری باشقا طارافا چکرلر.
حپسی دە اؤلمۆش اۇلان اۇ بۆیۆکلری، کندیلری تمثیل أدرلر. بونا لایئق اۇلدوقلارئنئ گؤسترمک ایچین فارقلئ گیینیر، فارقلئ قۇنوشور وە فارقلئ داورانئرلار. بۆیۆکلرە عائید اۇلدوغونو سؤیلەدیکلری حایالی حیکایەلرلە کندیلرینە دستک آرارلار.
عاقلئنئ قوللانان هرکس، بونون بیر اۇیون اۇلدوغونو آنلار، آما آرزولارئ اۇقشادئغئ ایچین بیرچۇق کیمسە بوندان أتکیلنیر. بؤیلە کیمسەلر باشلانغئچتا، عاقئللارئیلا دویغولارئ آراسئندا چاتئشما یاشارلار. سۇنرا دویغولارئ آغئر باسار وە توزاغا دۆشرلر. داحا سۇنرا أن کۆچۆک تصادۆفۆ توزاقچئلارئن کرامتی سایار، اۇنلارا قول-کؤلە اۇلورلار. حپسی دە بو اۇیونون فارقئندا اۇلدوغو ایچین بیر سوچ چتەسی گیبی بیربیرلرینە کنتلنیرلر.
آللاها یؤنلن هر اینسان بو توزاقلارلا قارشئلاشئر. بو گیبیلر چۇغونلوقلا دویغو یۆکلۆ اۇلورلار. اۇنلارئن دویغولارئ، چەورەلریندە اۇلوشتورولان یۇغون حورافە بۇمباردئمان ایلە بیرلشینجە توزاغا دۆشمەلری قۇلایلاشئر. نسیلدن نسیلە یاپئلان أکلەمەلرلە آللاهئن دینیندن اوزاق، آما اۇنو ایستیثمار أدن بۆیۆک بیر جماعات اۇرتایا چئقار.
مۆشریکلری بیرآز یاقئندان گؤرمەیە چالئشالئم.
آ- مۆشریک، آللاها اینانئر
“مۆشریک”، اۇرتاق قۇشان آنلامئنا گلیر. اۇرتاقلئق أن آز ایکی شەی آراسئندا اۇلور. مۆشریک ایچین بونلارئن بیرینجیسی دائیما آللاەتئر. اۇنون مۆشریک اۇلماسئ؛ بیر وارلئغئ، آللاها، آللاها حاص اؤزللیکلردن باعضئسئنا صاحیب گؤرمەسی سببییلەدیر.
هیچ کیمسە، شیرکە ساغلام بیر گرکچە بولاماز. آما آللاها یاقئن اۇلدوغونا وە ماعنوی یاردئم یاپاجاغئنا اینانئلان کیمسەلرین أطرافئندا بیر جماعات اۇلوشور. اۇنلارا قاتئلانلار اۇرادا اۇلمانئن باعضئ فایدالارئنئ گؤرەبیلیرلر. بونلارئ اۇرایا باغلایان، بو منفاعات ایلیشکیسیدیر.
شو آیت، اۇنا دیققات چکمکتەدیر:
وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ نَاصِرِينَ ﴿۲۵﴾ (سورة العنکبوت)
(ایبراهیم) دەدی کی: “سیزین بو پوتلارا سارئلمانئز، سادەجە آرانئزدا قایناشمایا وسیلە اۇلسون دییەدیر. قئیامت گۆنۆ بیرینیز دیگرینی گؤرمک ایستەمەیەجک، هر بیرینیز دیگرینی دئشلایاجاقتئر. سئغئناجاغئنئز یر اۇ آتشتیر. سیزە یاردئم أدن دە اۇلمایاجاقتئر. (عانکبوت سورەسی؛ 25)
بونلار دین آدئ آلتئندا، منفاعاتە دایالئ بیر اؤرگۆتە قاتئلدئقلارئنئن فارقئندادئرلار.
بو سببلە، یارئن آللاها قارشئ شونو دیەمەیەجکلردیر:
أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ ﴿۱۷۳﴾ (سورة الأعراف)
اؤنجەدن اۇرتاق قۇشانلار بابالارئمئزدئ؛ بیز اۇنلاردان سۇنرا گلن نسیل ایدیک. اۇ باطئلا ساپانلارئن ایشلەدیکلریندن اؤتۆرۆ بیزی یۇق مو أدەجکسین؟ (آعراف سورەسی؛ 173)
چۆنکۆ شیرکە دۆشنلر:
الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۲۷﴾ (سورة البقرة)
آللاها وردیکلری سؤزۆن کسینلشمەسیندن سۇنرا جایان، آللاهئن بیرلشتیریلمەسینی أمرەتتیگینی قۇپاران وە اۇرتالئغئ بیربیرینە قاتان کیمسەلردیر. ضارار أدنلر ایشتە اۇنلاردئر. (باقارا سورەسی؛ 27)
بونلار کندیلرینی آللاە ایلە آلداتمئش اۇلورلار. چۆنکۆ هدفلرینین آللاها یاقلاشماق اۇلدوغونو سؤیلەرلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى … ﴿۳﴾ (سورة الزمر)
بیلین کی، آللاهئن دینی آرئ دورو دیندیر. آللاەتان اؤنجە أولیایا سارئلانلار دەرلر کی: “بیزیم بونلارا قوللوق أتمەمیز، صئرف بیزی آللاها داحا چۇق یاقلاشتئرسئنلار دییەدیر.” … (زۆمر سورەسی؛ 3)
فاقاط بونلارئن اۇنلارئ، آللاها یاقلاشتئراجاغئنا دائیر بلگەلری یۇقتور.
ب- مۆشریک، آللاها عیبادت أدر
حاج وە عومرە، ایبراهیم (ع) ایلە بیرلیکتە باشلامئشتئر. عارافاتتا واقفە، حاج عیبادتینین آنا دیرگیدیر. آما مککەلی مۆشریکلر، فیل اۇلایئندان سۇنرا کندیلرینین قوتسال کیشیلر اۇلدوقلارئنا ایناندئقلارئ ایچین عارافاتا چئقمامایا باشلامئشلاردئ. عارافات، “هیل” دەنن مککە سئنئرلارئنئن دئشئندادئر. دییۇرلاردئ کی: “بیز ایبراهیمین اۇغوللارئیئز، سایغئن بیر تۇپلولوغوز، کاعبەنین ایدارەجیلری وە مککەنین یرلیلریییز. عارابلار ایچیندە بیزە دنک اۇلان یۇقتور. کیمسە بیزیم یریمیزە دنک بیر یرە صاحیب دگیلدیر. بیزیملە ایلگیلی سؤیلننلر هیچبیر عاراب ایچین سؤیلنمەمیشتیر. اؤیلەیسە هیچبیر یرە حارم قادار دگر ورەمەییز، یۇقسا عارابلارئن بیزە اۇلان سایغئلارئ آزالئر.
آشاغئداکی آیتتە، عارافاتتان بۇشالئپ آقما وە مشعاری حارام (مۆزدلیفە) یانئندا ناماز قئلما وە آللاهئ آنما گؤرەوینین، ایستیثنا گؤزتمەدن بۆتۆن حاجئلارا یۆکلندیگی، داحا اؤنجەکی اویغولامانئن یانلئش اۇلدوغو وورغولانمئشتئر:
لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ ﴿۱۹۸﴾ (سورة البقرة)
عارافاتتان بۇشالئپ آقتئغئنئز زامان، مشعاری حارام یانئندا آللاهئ آنئن. اۇ سیزە ناسئل گؤستردییسە اؤیلە آنئن. دۇغروسو، بوندان اؤنجە یانلئشلار ایچیندەیدینیز. (باقارا سورەسی؛ 198)
حاج مەوسیمی ایلە ایلگیلی بیر دگیشیکلیک یاپئلمادئغئنئ دا شو آیتتن اؤگرنییۇروز:
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ … ﴿۱۹۷﴾ (سورة البقرة)
حاج بیلینن آیلاردا اۇلور. هر کیم اۇ آیلاردا حاج عیبادتینە باشلارسا، آرتئق حاج سئراسئندا اۇنون أشینە یاقلاشماسئ، یۇلدان چئقماسئ وە دؤوۆشمەسی دییە بیر شەی اۇلاماز … (باقارا سورەسی؛ 197)
داحا اؤنجە آنلاتئلدئغئ گیبی مۆشریکلر حاجئلارا سو ورمک وە مسجیدی حارامئ عیبادتە آچئق توتماق گیبی شەیلرلە اؤوۆنۆرلردی.
ج- مۆشریک، آراجئلارا اینانئر
مۆشریک، آللاهئ یریۆزۆ کراللارئنا بنزتەرک کندیندن اوزاق سایار. کرالا اولاشماق ایستەینین، اۇنا یاقئنلئغئ اۇلان بیرینی آراجئ قۇیماسئ گیبی مۆشریک دە آللاها یاقئن اۇلدوغونا ایناندئغئ بیرینی آراجئ یاپماق ایستەر. حئریستیانلارئن عیسایئ آللاهئن اۇغلو، مککەلی مۆشریکلرین پوتلارئنئ آللاهئن قئزلارئ، بۆیۆکلرینین روحلارئندان یاردئم اومانلارئن دا اۇنلارئ آللاهئن اؤزل دۇستلارئ سایمالارئ بونداندئر.
مۆشریک آراجئیئ، ماعنوی گۆجۆ اۇلان بیر وارلئق سایار، اۇنا یاقئنلئق ایچین قوربانلار سونار، حاطئراسئ قارشئسئندا سایغئ ایلە أگیلیر. اۇنونلا ایلیشکیلرینی جانلئ توتار کی، اۇ دا اۇنون، آللاە ایلە ایلیشکیلرینی جانلئ توتسون.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ … ﴿۱۶۵﴾ (سورة البقرة)
اینسانلار آراسئندا آللاهئن یاقئنئندان نیدلرە سارئلانلار واردئر. اۇنلارئ، آللاهئ سەور گیبی سەورلر … (باقارا سورەسی؛ 165)
“نید”، آللاها یاقئن گؤرۆلدۆگۆ ایچین اۇنونلا اۇرتاق اؤزللیکلری اۇلان وە آیقئرئ شەیلری ساوونابیلەجگینە اینانئلان حایالی وارلئقتئر. آللاهئن اۇنو قئرمایاجاغئنا، گرکیرسە آللاها اۇنون ایستەمەدیگی بیر شەیی قابول أتتیرەبیلەجگینە، اۇنون بو گۆجۆ آللاەتان آلدئغئنا، یاپاجاغئ شفاعاتلە کندی منسوبلارئنئ قورتاراجاغئنا اینانئلئر.
آللاە ایلە اۇرتاق اؤزللیکتە بیر وارلئغئن اۇلابیلەجگی، اینسان دۇغاسئنا ترستیر. آما بؤیلە بیر اینانجا صاحیب طاریقات وەیا جماعاتین ساغلایاجاغئ قازانئملارئ ترجیح أدنلر، کندیلرینی بونا اینانمایا زۇرلارلار. آصئل هدفین آللاە اۇلدوغو تلقین أدیلدیگی ایچین کندیلرینی آلداتاراق اۇ شەیی اؤن سئرایا، آللاهئ آرد سئرایا قۇیارلار.
اۇنلار ایچین أن بۆیۆک تهلیکە، قورئانئ آنلاما چابالارئدئر. وارلئقلارئنئ سۆردۆرەبیلمک ایچین قورئانئ آنلامانئن اؤنۆنە أنگللر قۇیار، مئاللردەکی یانلئشلارا دیققات چکەرک هرحانگی بیر آیتی، بۆیۆکلرینە سۇرمادان قابول أتمەمەلری ایستنیر. مئال ایلە قورئانئ آیئراراق قورئانا دگیل، مئاللرە قارشئ اۇلدوقلارئنئ سؤیلەمەیی دە ایهمال أتمزلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ ﴿۱۷﴾ وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة یونس)
آللاها قارشئ یالان اویدوراندان وەیا اۇنون آیتلری قارشئسئندا یالان سؤیلەیندن داحا بۆیۆک یانلئشئ کیم یاپابیلیر؟ بو سوچو ایشلەینلر اومدوقلارئنئ بولامازلار. آللاەتان اؤنجە اؤیلە شەیە قول اۇلورلار کی، کندیلرینە نە فایداسئ اۇلور نە دە ضارارئ. دەرلر کی: “اۇنلار آللاە قاتئندا بیزیم شفاعاتچیلریمیزدیر.” دە کی: “گؤکلردە وە یردە آللاهئن بیلمەدیگی وار دا، اۇنو مو حابر ورییۇرسونوز؟” اؤیلە شەی اۇلور مو؟ آللاە، اۇنلارئن شیرکلریندن اوزاقتئر.” (یونوس سورەسی؛ 18-17)
آللاهئن ألچیلری، یالنئز آللاها قول اۇلمایا چاغئرمئشلاردئر. یالنئز آللاها قول اۇلان، یاردئمئ یالنئز اۇندان ایستەر.
مۆسلۆمانلار، نامازلارئن هر رکعاتئندا شونو دەرلر:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴿۵﴾ (سورة الفاتحة)
یالنئز سانا قوللوق أدر وە یالنئز سندن یاردئم ایستەریز. (فاتیحا سورەسی؛ 5)
