آللاە ایلە اۇرتاق اؤزللیکتە بیر وارلئغئن اۇلابیلەجگی، اینسان دۇغاسئنا ترستیر. آما بؤیلە بیر اینانجا صاحیب طاریقات وەیا جماعاتین ساغلایاجاغئ قازانئملارئ ترجیح أدنلر، کندیلرینی بونا اینانمایا زۇرلارلار. آصئل هدفین آللاە اۇلدوغو تلقین أدیلدیگی ایچین کندیلرینی آلداتاراق اۇ شەیی اؤن سئرایا، آللاهئ آرد سئرایا قۇیارلار.
اۇنلار ایچین أن بۆیۆک تهلیکە، قورئانئ آنلاما چابالارئدئر. وارلئقلارئنئ سۆردۆرەبیلمک ایچین قورئانئ آنلامانئن اؤنۆنە أنگللر قۇیار، مئاللردەکی یانلئشلارا دیققات چکەرک هرحانگی بیر آیتی، بۆیۆکلرینە سۇرمادان قابول أتمەمەلری ایستنیر. مئال ایلە قورئانئ آیئراراق قورئانا دگیل، مئاللرە قارشئ اۇلدوقلارئنئ سؤیلەمەیی دە ایهمال أتمزلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ ﴿۱۷﴾ وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة یونس)
آللاها قارشئ یالان اویدوراندان وەیا اۇنون آیتلری قارشئسئندا یالان سؤیلەیندن داحا بۆیۆک یانلئشئ کیم یاپابیلیر؟ بو سوچو ایشلەینلر اومدوقلارئنئ بولامازلار. آللاەتان اؤنجە اؤیلە شەیە قول اۇلورلار کی، کندیلرینە نە فایداسئ اۇلور نە دە ضارارئ. دەرلر کی: “اۇنلار آللاە قاتئندا بیزیم شفاعاتچیلریمیزدیر.” دە کی: “گؤکلردە وە یردە آللاهئن بیلمەدیگی وار دا، اۇنو مو حابر ورییۇرسونوز؟” اؤیلە شەی اۇلور مو؟ آللاە، اۇنلارئن شیرکلریندن اوزاقتئر.” (یونوس سورەسی؛ 18-17)
آللاهئن ألچیلری، یالنئز آللاها قول اۇلمایا چاغئرمئشلاردئر. یالنئز آللاها قول اۇلان، یاردئمئ یالنئز اۇندان ایستەر.
مۆسلۆمانلار، نامازلارئن هر رکعاتئندا شونو دەرلر:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴿۵﴾
یالنئز سانا قوللوق أدر وە یالنئز سندن یاردئم ایستەریز. (فاتیحا سورەسی؛ 5)
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءَنِيَ الْبَيِّنَاتُ مِنْ رَبِّي وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۶۶﴾ هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخًا وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى مِنْ قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۶۷﴾ هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿۶۸﴾ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ ﴿۶۹﴾ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِالْكِتَابِ وَبِمَا أَرْسَلْنَا بِهِ رُسُلَنَا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ ﴿۷۰﴾ إِذِ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ ﴿۷۱﴾ فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ ﴿۷۲﴾ ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تُشْرِكُونَ ﴿۷۳﴾ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَكُنْ نَدْعُو مِنْ قَبْلُ شَيْئًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكَافِرِينَ ﴿۷۴﴾ ذَلِكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ ﴿۷۵﴾ ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ ﴿۷۶﴾ (سورة المؤمن)
« دە کی: “آللاە ایلە آرانئزا قۇیوپ یاردئما چاغئردئقلارئنئزا قول اۇلمام بانا یاساقلاندئ. بو یاساق، راببیمدن بانا، آچئق آیتلر گلدیگی واقیت قۇندو. بن وارلئقلارئن راببینە (صاحیبینە) تسلیم اۇلما أمری آلدئم.
سیزی یاراتان اۇدور. اؤنجە تۇپراقتان، سۇنرا نوطفەدن، سۇنرا دا عالاقادان یاراتئر؛ سۇنرا سیزی بیر ببک اۇلاراق دئشارئ چئقارئر کی گۆچلۆ قووتلی حالە گلەبیلەسینیز وە نیهایت ایحتیار کیشیلرە دؤنۆشەسینیز. کیمینیز داحا اؤنجە اؤلۆر، کیمینیز دە بلیرلی بیر سۆرەیە قادار یاشار. بلکی عاقلئنئزئ قوللانئرسئنئز.
جان ورن اۇدور؛ اؤلدۆرن دە اۇ. اۇ، بیر ایشە قارار وریرسە، سادەجە “اۇل!” دەر وە اۇلوشمایا باشلار. آللاهئن آیتلری قارشئسئندا حاقلئ چئقمایا چالئشانلارئ گؤرمز میسین؟ بونلار، نەرەدن دستک آلاراق حالدن حالە گیرییۇرلار؟
بونلار اؤیلە کیمسەلردیر کی، هم کیتاب قارشئسئندا، هم دە اؤنجەکی ألچیلریمیزە گؤندردیکلریمیز قارشئسئندا یالان سؤیلەرلر. آما بۇیونلارئنداکی حالقالارلا، قاینار سولار ایچیندە، زینجیرلر وورولموش اۇلاراق سۆرۆکلنیرکن اؤگرنەجکلر؛ آرقاسئندان آتشتە قئزارتئلاجاقلاردئر. سۇنرا اۇنلارا شؤیلە دەنەجک: “اۇ شیرک قۇشتوقلارئنئز نەرەدە؟ آللاە ایلە کندی آرانئزا قۇیدوقلارئنئز واردئ یا، ایشتە اۇنلار نەرەدەلر؟” دیەجکلر کی: “اۇنلار بیزدن آیرئلدئلار. آصلئندا بیز، أسکیدن دە آللاەتان باشقا بیر شەیدن یاردئم ایستەمزدیک.” آللاە، اۇ کافیرلری، ایشتە بو طاوئرلارئندان دۇلایئ ساپئق سایار.
باشئنئزا گلن بو شەیلر، یریۆزۆندە حاق أتمەدیگینیز ذەوقلری تاتمانئزا وە بؤبۆرلنمەنیزە قارشئلئقتئر. گیرین جهننمین قاپئلارئندان؛ بیر داحا چئقماماق اۆزرە گیرین!” کندینی بۆیۆک گؤرنلرین یری نە کؤتۆیمۆش! » (مۆمین سورەسی؛ 76-66)
ایسلاما بیر شەیلر قارئشتئرئپ صافلئغئنئ بۇزمادان آراجئلئق اینانجئ اۇلوشتورولاماز. آللاە ایلە آرایا قۇناجاق هر شەی، اۇنونلا ایلیشکییی کسر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ ﴿۱۶﴾ (سورة ق)
اینسانئ یاراتان بیزیز. اۇنا شاە دامارئندان دا یاقئنئز؛ ایچینین اۇنا نە فئسئلدادئغئنئ بیلیریز. (قاف سورەسی؛ 16)
د- مۆشریک، آراجئلارئن شفاعاتینە اینانئر
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة یونس)
آللاە ایلە آرالارئنا قۇیاراق اؤیلە شەیە قول اۇلورلار کی، بونون کندیلرینە نە ضارارئ نە دە فایداسئ اۇلور. دەرلر کی: “اۇنلار آللاە قاتئندا بیزیم شفاعاتچیلریمیزدیر.” دە کی: “گؤکلردە وە یردە آللاهئن بیلمەدیگی وار دا اۇنو مو حابر ورییۇرسونوز؟” اؤیلە شەی اۇلور مو؟ آللاە، اۇنلارئن شیرکلریندن اوزاقتئر. (یونوس سورەسی؛ 18)
أ- مۆشریک، شیرکی رددەدر
مۆشریکلر، آصئل هدفلرینین آللاها یاقلاشماق اۇلدوغونو سؤیلەرلر. آللاها یاقئن سایدئقلارئ بیر قئسئم وارلئقلارا، آراجئلئق وە شفاعاتچیلیک گؤرەوی یۆکلەمەلری بونداندئر. بو سببلە هیچبیر شەیی، آللاها تام اۇرتاق سایمادئقلارئنئ دۆشۆنۆرلر.
آللاها تعالا شؤیلە بویورور:
وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكَاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿۲۲﴾ ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا وَاللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ ﴿۲۳﴾ نْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۲۴﴾ (سورة الأنعام)
« بیر گۆن اۇنلارئن حپسینی (ماحشر یرینە) تۇپلایاجاغئز؛ سۇنرا شیرکە دۆشنلرە شؤیلە دیەجگیز: “حایال أتتیگینیز اۇرتاقلارئنئز نەرەدە؟”
اۇنلارئ سئقئنتئیا سۇقان شەی، اۇنلارئن شو سؤزلری اۇلاجاقتئر: “صاحیبیمیز اۇلان آللاها یمین أدریز کی بیزلر، مۆشریک دگیلیز.”
باقسانا، کندیلرینە قارشئ ناسئل دا یالان سؤیلەمیشلر؟ اۇرتاق دییە اویدوردوقلارئ قایبۇلوپ گیدر. » (أنعام سورەسی؛ 24-22)
مۆشریکلر بو قاچماق توتومو دۆنیادا دا سرگیلەرلر. مککەلی مۆشریکلرین، کاعبەیی طاواف أدرکن سؤیلەدیکلری شو سؤز دە اۇنلارئن بو توتوملارئنئ ألە ورییۇر:
“أمرەت آللاهئم، سنین هیچبیر اۇرتاغئن یۇقتور. یالنئز بیر اۇرتاغئن واردئر کی، اۇنون دا، بۆتۆن یتکیلرینین دە صاحیبی سنسین.”
مۆشریکلرین قافاسئ چۇق قارئشئق اۇلور. “اۇ اۇرتاغئن وە بۆتۆن یتکیلرینین صاحیبی آللاەتئر.” دەمکلە کندیلرینی قورتاراجاقلارئنئ سانئرلار. قوطوب، غاوس، أوتاد وب. آدلارلا آندئقلارئ کیشیلرە اۇلاغاناۆستۆ یتکیلر یاقئشتئران طاریقاتلار دا اؤیلەدیر. اۇنلار دا بو یتکییی آللاهئن وردیگینی سؤیلەیینجە ایشین ایچیندن سئیرئلاجاقلارئنئ سانئرلار.
هر اینسان کندینی دیندار سایار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَرِيقًا هَدَى وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة الأعراف)
(اینسانلار ایکییە آیرئلئر) بیر قئسمئنئ آللاە، یۇلونا قابول أدر. بیر قئسمئ دا ساپئقلئغئ حاق أدر. ساپئقلار، آللاەتان اؤنجە، کندیلرینە داحا یاقئن گؤردۆکلری شەیطانلارا سارئلئرلار آما یینە دە دۇغرو یۇلدا اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (آعراف سورەسی؛ 30)
دەمک کی هرکس، کندینی دیندار وە دۇغرو یۇلون اۇرتاسئندا سایماقتادئر. اؤنملی اۇلان آللاهئن دا اؤیلە سایماسئدئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ﴿۳۶﴾ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة الزخرف)
کیم راحمانئن ذیکرینە (قورئانا) بولانئق باقارسا باشئنا بیر شەیطان سارارئز؛ اۇ، اۇنون یاقئن آرقاداشئ اۇلور. شەیطانلار بو گیبیلری یۇلدان چەویریرلر، آما بونلار دۇغرو یۇلدا اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (زوحروف سورەسی؛ 37-36)
وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۶﴾ (سورة الأحقاف)
اۇ اینسانلار بیر آرایا گتیریلدیگی گۆن، بونلار اۇنلارا دۆشمان اۇلور؛ اۇنلارا قوللوق أتتیکلرینی قابول أتمزلر. (آحقاف سورەسی؛ 6)
وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ ﴿۱۲﴾ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاءُ وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۱۳﴾ (سورة الروم)
اۇ ساعات گلدیگیندە سوچلولارئن اوموتلارئ بیتر. اۇرتاقلارئ آراسئندان شفاعاتچیلری دە چئقماز. ذاتن اۇرتاقلارئنئ تانئمازلئقتان گلیرلر. (روم سورەسی؛ 13-12)
ف- تانرئ أدینیلن آراجئلار، مۆشریکلری قابول أتمز
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا مَكَانَكُمْ أَنْتُمْ وَشُرَكَاؤُكُمْ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ وَقَالَ شُرَكَاؤُهُمْ مَا كُنْتُمْ إِيَّانَا تَعْبُدُونَ ﴿۲۸﴾ فَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ إِنْ كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِلِينَ ﴿۲۹﴾ (سورة یونس)
اۇنلارئن حپسینی تۇپلایاجاغئمئز گۆن، اۇ مۆشریکلرە شونو دەریز: “حایدی یرلرینیزە! هم سیز هم دە اۇرتاقلارئنئز.” آرتئق آرالارئنئ آیئرئرئز. اۇرتاقلارئ شؤیلە دەرلر: “سیز بیزە تاپمئیۇردونوز کی! بیزیملە سیزین آرانئزدا تانئق اۇلاراق آللاە یتر. سیزین بیزە تاپتئغئنئزئن فارقئندا بیلە دگیلدیک. (یونوس سورەسی؛ 29-28)
وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا ﴿۸۱﴾ كَلَّا سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا ﴿۸۲﴾ (سورة مریم)
کندیلرینە دستک اۇلسون دییە آللاەتان اؤنجە بیر قئسئم تانرئلارا یاپئشتئلار. اۇلماز بؤیلە شەی. اۇنلار بونلارئن یاپتئغئ قوللوغو تانئمایاجاق، بونلارا قارشئ چئقاجاقلاردئر. (مریم سورەسی؛ 82-81)
گ- عاقئل، شیرکی رددەدر
عاقلئنئ قوللانان هیچ کیمسە شیرکی قابول أتمز. بو سببلە قورئان، اینسانئ عاقلئنئ قوللانمایا چاغئرئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
… وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ ﴿۱۰۰﴾ (سورة یونس)
… آللاە، عاقلئنئ قوللانمایانلارئن اۆستۆندە، آللاها گۆونمەمە پیسلیگی اۇلوشتورور. (یونوس سورەسی؛ 100)
قورئان، آتالاردان گلنی عاقئل سۆزگجیندن گچیرمەیە چاغئرئر.
اۇنلارا آللاهئن ایندیردیگینە وە ألچیسینە گلین دەنسە:
… قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۰۴﴾ (سورة المائدة)
… “آتالارئمئزدا گؤردۆگۆمۆز بیزە یتر” دەرلر. یا آتالارئ بیر شەیی بیلەمەمیش وە دۇغرویو بولامامئشلارسا؟ (مائیدە سورەسی؛ 104)
مۆشریکلیک بۇش بیر قورونتودور.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ شُرَكَاءَ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ ﴿۶۶﴾ (سورة یونس)
باقئن، گؤکلردە کیم وار، یردە کیم وارسا، حپسی آللاهئندئر. آللاهئن یاقئنئندان اۇرتاقلار چاغئرانلار نەیین پشیندەلر؟ اۇنلار کندیلرینی سادەجە بیر قورونتویا قاپتئرمئشلاردئر. اۇنلارئنکی سادەجە ساچمالامادئر. (یونوس سورەسی؛ 66)
شیرک قۇنوسوندا موحاممد (ص) بیلە اویارئلمئشتئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنْزِلَتْ إِلَيْكَ وَادْعُ إِلَى رَبِّكَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۸۷﴾ وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۸۸﴾ (سورة القصص)
(أی موحاممد!) سانا ایندیریلدیکتن سۇنرا ساقئن سنی آللاهئن آیتلریندن أنگللـەمەسینلر. سن راببینە چاغئر؛ آصلا مۆشریکلردن اۇلما. آللاە ایلە بیرلیکتە بیر باشقا ایلاهئ یاردئما چاغئرما. آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور. آللاە دئشئندا هر شەی یۇق اۇلاجاقتئر. قارار یتکیسی اۇندادئر. حپینیز اۇنا دؤندۆرۆلەجکسینیز. (قاصاص سورەسی؛ 88-87)
