8- حادیثلرین آیت سەویەسینە چئقارئلماسئ
نبیمیزین، آیتلری تبلیغ دئشئنداکی سؤز وە اویغولامالارئ، حاطالئ اۇلابیلەجگیندن نبییە ایطاعاتی أمرەدن بیر تک آیت یۇقتور.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۲﴾ (سورة الممتحنة)
أی نبی! مۆمین قادئنلار سانا بیعات ایچین گلینجە، هیچبیر شەیی آللاها اۇرتاق قۇشمامالارئ، حئرسئزلئق یاپمامالارئ، زینا أتمەمەلری، چۇجوقلارئنئ اؤلدۆرمەمەلری، باشقاسئندان قازاندئقلارئ چۇجوغو یالان دۇلان ایلە قۇجالارئنا مال أتمەمەلری وە ماعروفتا سانا عیصیان أتمەمەلری شارطئ ایلە اۇنلارلا بیعات أت! اۇنلارا آللاەتان باغئشلانما دیلە. آللاە باغئشلار، ایکرامئ بۇلدور. (مومتاحینە سورەسی؛ 12)
“ماعروفا عیصیان أتمەمە” شارطئ، نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلرین دنتلنمەسی گرگینی گؤستریر. بدیر ساواشئندا أسیر آلئنماسئنا سس چئقارمایان صاحابەنین سوچلاندئغئنئ داحا اؤنجە گؤرمۆشتۆک.
نبیلرین، رسول اۇلاراق بیلدیردیکلری سؤزلرە آصلا ایعتیراض أدیلەمز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا ﴿۳۶﴾ (سورة الأحزاب)
آللاە وە رسولۆ بیر ایشی کسینلشتیرینجە اینانمئش بیر أرکگین وە قادئنئن، کندی ایشلریندە سچمە حاققئ قالماز. کیم، آللاها وە رسولۆنە عیصیان أدرسە آچئق بیر شکیلدە ساپمئش اۇلور. (آحزاب سورەسی؛ 36)
بۆتۆن بونلار اۇرتادایکن، نبی وە رسول قاوراملارئنئ چارپئتاراق موحاممدین (ع)، نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلری وە یاپتئغئ اویغولامالارئ، رسول صئفاتئیلا تبلیغ أتتیگی آیتلر سەویەسینە چئقارمانئن عاففەدیلمز بیر طاوئر اۇلدوغو اۇرتادادئر.
بو قۇنونون اؤندری اۇلاراق بیلینن “ایمام شافیعینین“، رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلری دلیل گؤسترەرک دۆشتۆگۆ بۆیۆک حاطا شؤیلە اؤزتلنەبیلیر:
“آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی؛ آللاهئن آدئنا، اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلار. آللاە، سۆننت ایلە حۆکمەتمەیی کیتابئ ایلە أش توتموش وە سۆننتی کیتابا باغلامئشتئر. قورئان سۆننتی، سۆننت دە قورئانئ نسحەدیپ یۆرۆرلۆکتن قالدئراماز. سۆننت آنجاق بیر باشقا سۆننتلە نسحەدیلەبیلیر. “سۆننت، قورئان ایلە نسحەدیلیر” دەنیرسە، رجم جزاسئنئن: “زینا أدن قادئنلا زینا أدن أرککتن هر بیرینە یۆز قامچئ وورون…” (نور سورەسی؛ 2) آیتییلە نسحەدیلمیش اۇلماسئ ایحتیمالئ اۇرتایا چئقار.” (موحاممد بین ایدریس أش-شافیعی)
بو سؤزلر، گرچگی یانسئتماماقتادئر. نبیمیزین: “آللاە آدئنا، اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلادئغئنئ” سؤیلەمک، اۇنو آللاە یرینە قۇیماقتئر.
چۆنکۆ آللاە، کیتابئ آچئقلاما قۇنوسوندا کیمسەیە یتکی ورمەمیشتیر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو اؤیلە بیر کیتابتئر کی، آیتلری موحکم قئلئنمئش، سۇنرا حاکیم اۇلان وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر. بؤیلە اۇلماسئ آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمامامئز ایچیندیر. بن اۇنون طارافئندان بیر اویارئجئ وە مۆژدەجیییم. (هود سورەسی؛ 2-1)
دەمک کی نبیمیز، قورئانئ آچئقلامامئش آما آیتلری تبلیغین یانئندا آللاهئن گؤستردیگی یؤنتملە حارەکت أدیپ آللاهئن یاپتئغئ آچئقلامالارا اولاشاراق اینسانلارئ اویارمئش وە مۆژدەلەمیشتیر.
عابدولعازیز بین عابدوللاە بین بازئن شو سؤزلری، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئنا سۆننت دەنەرک، قورئانئن اۆستۆنە ناسئل چئقارئلدئغئنئ گؤسترمکتەدیر…
أوزاعی شؤیلە سؤیلەمیشتیر:
“سۆننت، کیتاب اۆزریندەکی سۇن سؤزۆ سؤیلەر. ”
سۆننت، قورئانئن گنل بئراقتئغئ شەیی سئنئرلار یا دا اۇندا اۇلمایان حۆکۆملر قۇیار.
نیتەکیم آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۴۳﴾ (سورة النحل)
بو ذیکری سانا ایندیردیک کی، کندیلرینە ایندیریلنین نە اۇلدوغو اۇ اینسانلارا آچئقچا آنلاتاسئن؛ بلکی دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 43)
بیر دە آللاهئن ألچیسی (ع) شؤیلە دەمیشتیر:
“باقئن، بانا کیتاب وە اۇنونلا بیرلیکتە بیر بنزەری وریلدی.”
بەیهاقی، أمیر أش-شابینین باعضئ اینسانلارا شؤیلە دەدیگینی ناقلەتمیشتیر:
“سیز، أثرلری ترک أتتیگینیز زامان بیتتینیز.”
بەیهاقی، أثرلر سؤزۆ ایلە صاحیح حادیثلری قاصدەتمیشتیر.
بەیهاقی، أوزاعینین بیر آرقاداشئنا شؤیلە دەدیگینی دە ناقلەتمیشتیر:
رسولوللاەتان سانا بیر حادیث اولاشتئغئندا ساقئن اۇنا ترس بیر شەی سؤیلەمە. چۆنکۆ رسولوللاە اۇنو آللاەتان آلئپ تبلیغ أتمیشتیر.
دلیل گتیریلن آیتی، بیر اؤنجەکی آیت ایلە بیرلیکتە ألە آلئرساق قۇنو ایلە ایلگیسینین اۇلمادئغئ گؤرۆلەجکتیر:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۴۳﴾ بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة النحل)
سندن اؤنجە گؤندردیگیمیز رسوللر، سادەجە واحیەتتیگیمیز أرککلردی. بیلمییۇرسانئز اۇ ذیکری بیلنلرە سۇرون. رسوللر موعجیزەلرلە وە کیتابلارلا گلمیشلردی. اۇ ذیکری سانا دا ایندیردیک کی، اۇ اینسانلارا، کندیلرینە ایندیریلنین نە اۇلدوغونو بەیان أدەسین؛ بلکی دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44-43)
آیتتە ایلک اؤنجە گچن “ذیکیر”، تەورات وە اینجیل آنلامئندا، ایکینجی “ذیکیر” ایسە قورئان آنلامئندادئر. رسولوللاهئن سۇراجاغئ کیشیلرین کیملر اۇلدوغو شو آیتتە آچئقلانمئشتئر:
فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَءُونَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ ﴿۹۴﴾ (سورة یونس)
سانا ایندیردیگیمیز شەیدن دۇلایئ شۆبهەن وارسا بو کیتابئ، سندن اؤنجە اۇقویانلارا سۇر. دۇغروسو راببیندن سانا عاینئ گرچک گلمیشتیر. ساقئن شۆبهەلننلردن اۇلما. (یونوس سورەسی؛ 94)
رسولوللاهئن گؤرەولریندن بیری، قورئان آیتلرینی أهلی کیتابا آنلاتئپ اۇنلارئن ألیندەکی کیتابئ تاصدیق أتتیگینی گؤسترمکتیر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ ﴿۱۵﴾ (سورة المائدة)
أی کیتاب أهلی، کیتابتان گیزلەدیگینیز بیرچۇق شەیی سیزە بەیان أدن، بیرچۇغونو دا عاففەدن ألچیمیز گلدی. سیزە آللاەتان بیر نور وە آچئق بیر کیتاب گلدی. (مائیدە سورەسی؛ 15)
بو آیتلر آچئقچا گؤسترییۇر کی، ناحل سورەسی؛ 44-نجۆ آیتتە گچن بەیان، کیتابئ تبلیغ گؤرەویندن باشقاسئ دگیلدیر. بو گؤرەوین، نبی اۇلمایان رسوللرە دە وریلدیگینی داحا اؤنجە گؤرمۆشتۆک. اۇرادا گؤردۆگۆمۆز آیتلرلە برابر شو آیت دە قورئانئ بەیان، یاعنی اۇندا اۇلان آیتلری اینسانلارا آنلاتئپ هرحانگی بیر شەیی گیزلەمەمە گؤرەوینین هر مۆسلۆمانا وریلدیگینی گؤستریر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ ﴿۱۸۷﴾ (سورة آل عمران)
آللاە، کندیلرینە کیتاب وریلنلردن کسین سؤز آلدئ: “اۇنو اینسانلارا کسینلیکلە بەیان أدەجکسینیز، آصلا گیزلەمەیەجکسینیز!” دەدی. آما اۇنلار کیتابئ آرقالارئنا آتتئلار وە قارشئلئغئندا گچیجی بیر بدل آلدئلار. آلدئقلارئ اۇ شەی نە کؤتۆدۆر. (آلی عیمران سورەسی؛ 187)
ناحل سورەسی؛ 44-نجۆ آیتتە نبیمیزی موحاطاب آلان “لِتُبَیِّنُ لِلنَّاسِ = اینسانلارا بەیان أدەسین دییە” ایفادەسی، بو آیتتە “لِتُبَیِّنَنَّەُ لِلنَّاسِ = اۇنو اینسانلارا کسینلیکلە بەیان أدەجکسین” شکلیندە بۆتۆن مۆمینلری موحاطاب آلمئشتئر. دەمک کی اۇ آیت، نبیمیزین قورئانئ آچئقلادئغئ ایددیعاسئنا دلیل اۇلاماز.
یوقارئداکی گؤرۆشۆ ساوونانلارئن ایکینجی دلیلی، آللاهئن ألچیسینین شو سؤزۆدۆر:
“باقئن، بانا کیتاب وە اۇنون بیر بنزەری وریلدی.”
نبیمیزە، کیتاب ایلە بیرلیکتە وریلن شەیین حیکمت اۇلدوغو، یوقارئدان بری آنلاتمایا چالئشتئغئمئز شەیدیر. بو حادیث، کیتاب وە حیکمت ایلە ایلگیلی آیتلرین تامامئنئن اؤزتیدیر.
بوگۆن بیرچۇق کیمسە، شو آیت قارشئسئندا شاشقئنا دؤنۆیۇر:
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا ﴿۱۱۰﴾ (سورة الکهف)
دە کی: “بن دە طئبقئ سیزین گیبی اینسانئم. بانا تانرئنئزئن تک بیر تانرئ اۇلدوغو واحیۇلونماقتادئر…” (کهف سورەسی؛ 110)
چۆنکۆ نبیمیز اینساناۆستۆ بیر وارلئق سانئلئیۇر.
حئریستیانلار عیسایئ (ع) تانرئ یاپتئلار. بو قۇنو داحا اؤنجە گچتی. مثەلا کاتۇلیکلرە گؤرە عیسا اۇلماسایدئ کائینات یاراتئلمازدئ. گؤکلردە وە یریۆزۆندە گؤرۆنن وە گؤرۆنمەین شەیلر، تاحتلار، أگەمنلیکلر، یؤنتیملر وە حۆکۆمرانلئقلار… هر شەی اۇنون آراجئلئغئیلا وە اۇنون ایچین یاراتئلمئشتئر.
بو یانلئش اینانچ مۆسلۆمانلارئن اینانجئنا دا قارئشمئشتئر. حالق طارافئندان قابول گؤرن بیر اویدورما حادیثتە آللاە تعالانئن نبیمیز ایچین شؤیلە دەدیگی ایددیعا أدیلیر: “سن اۇلماسایدئن کائیناتئ یاراتمازدئم. کیمی طاریقاتلارا گؤرە موحاممد (ع)، وار اۇلوشون باشلانغئجئدئر. آللاەتان باشقا هیچبیر شەی یۇقکن ایلک دفعا حاقیقاتی موحاممدیە وار اۇلموش، بۆتۆن یاراتئقلار اۇندان وە اۇنون ایچین یاراتئلمئشتئر. حاقیقاتی موحاممدیە نور اۇلماسئ باقئمئندان عالمی یاراتما ایلکەسی وە اۇنون آصلئدئر. بو نور اؤلۆمسۆز وە أبدی اۇلدوغوندان نبی ایچین “اؤلدۆ” دەنمز. آللاە، وار وەیا یۇق، أزلی وە حادیث (سۇنرادان اۇلما) دییە نیتەلنمەدیگی حالدە حاقیقاتی موحاممدیە وار وە أزلی نیتەلندیریلیر. حاقیقاتی موحاممدیە بۆتۆن پەیغامبرلرین وە ولیلرین لدۆننی وە باطئنی بیلگیلری آلدئقلارئ قایناقتئر. بو حاقیقات، حاقتان گلن فەیضین حالقا اولاشماسئندا آراجئ اۇلور.
کاتۇلیکلرە گؤرە “مسیح عیسا، گرچک آللاە وە گرچک اینساندئر. ایشتە بو نەدنلە اینسانلارلا آللاە آراسئندا تک آراجئدئر.
کیمی طاریقاتلارا گؤرە دە آللاە ایلە حاقیقاتی موحاممدیە عاینئ گرچگین اؤن وە آرقا یۆزلریدیر.
بو قۇنودا شؤیلە بیر شیعیر سؤیلەرلر:
آحاد آحمددیر، کیم میم أدر فارق،
بۆتۆن عالم اۇ میم ایچرە اۇلور غارق.
آحاد یاعنی آللاەتئر.
آحمد، موحاممدین (ع) قورئاندا دا گچن ایسیملریندندیر. “آحاد آحمددیر”، “آحاد آللاەتئر” سؤزۆنۆن طابیعی سۇنوجو، “آللاە آحمددیر یاعنی موحاممددیر” اۇلور. بو شیعیرە گؤرە، آحاد (أحد) ایلە آحمد (أحمد) آراسئندا فارقلئ اۇلاراق بیر میم حارفی واردئر. بو فارق یازئلئشتادئر وە آحمدین لهینەدیر. چۆنکۆ اۇنلارا گؤرە اۇ میمین ایچیندەدیر!.. بو اینانجئن ایسلام ایلە ایلگیسینین اۇلمادئغتئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورویۇر:
وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ … ﴿۱۴۴﴾ (سورة آل عمران)
موحاممد سادەجە ألچیدیر. اۇندان اؤنجە دە ألچیلر گلدی، گچتی… (آلی عیمران سورەسی؛ 144)
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ ﴿۶﴾ (سورة فصلت)
دە کی: “بن دە سیزین گیبی بشریم. بانا بیلدیریلن سادەجە شو: ایلاهئنئز تک ایلاەتئر؛ دۇغرودان اۇنا یؤنلین وە گۆناەلارئنئزئ باغئشلانماسئنئ ایستەیین. مۆشریکلرین چکەجگی وار.” (فوصصیلت سورەسی؛ 6)
قُلْ إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا ﴿۲۱﴾ قُلْ إِنِّي لَنْ يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَدًا ﴿۲۲﴾ إِلَّا بَلَاغًا مِنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ﴿۲۳﴾ (سورة الجن)
دە کی: “سیزە نە ضارار ورمەیە گۆجۆم یتر، نە دە سیزی اۇلغونلاشتئرمایا.”
دە کی: “بنی آللاهئن عاذابئندان هیچ کیمسە قورتاراماز. بن اۇندان باشقا بیر سئغئناق دا بولامام.
بنیمکیسی یالنئز آللاەتان اۇلانئ، اۇنون گؤندردیکلرینی تبلیغدیر، اۇ قادار.” (جین سورەسی؛ 23-21)
ج- ایندیریلن دینین یرینە اویدورولان دین
أمویلرلە باشلایئپ عابباسیلرلە کمیکلشن یاپئدا حیکمتە، آللاهئن دگیشمز قانونو آنلامئنا گلن سۆننت دەنمیش؛ سۆننتە، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئ آنلامئ یۆکلنمیش؛ نبی ایلە رسول دە عاینئ سایئلدئغئ ایچین رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلرە دایانئلاراق شؤیلە بیر سۇنوجا وارئلمئشتئر:
“آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی؛ آللاهئن آدئنا، اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلار. آللاە، سۆننت ایلە حۆکمەتمەیی کیتابئ ایلە أش توتموش وە سۆننتی کیتابا باغلامئشتئر.” (شافیعی)
سۆننت، آللاهئن مورادئنئ یاعنی ماقصادئنئ آچئقلئیۇرسا قورئاندان اؤنملی اۇلاجاغئ ایچین بو ایددیعا، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئن، قورئاندان چئقاردئغئ حیکمتلر اۇلدوغونو اونوتتورموشتور. اوندان اۆرتیلن هیچبیر شەی اون اۇلمادئغئ گیبی قورئاندان اۆرتیلن حۆکۆملر دە قورئان دگیلدیر. پاستانئن اوندان یاپئلدئغئنئ بیلمەینلرین پاستا ایلە اون آراسئندا چلیشکی گؤرمەسی گیبی حیکمتین نە اۇلدوغونو بیلمەینلر دە سۆننت ایلە قورئان آراسئندا چلیشکی گؤرمەیە باشلامئش، ایکیسیندن بیرینی فدا أتمە یاعنی نسحەتتیرمە قۇنوسو تارتئشئلمئشتئر.
ایمام شافیعی بو قۇنودا اؤزتلە شؤیلە سؤیلەمیشتیر:
“قورئان سۆننتی، سۆننت دە قورئانئ نسحەدیپ یۆرۆرلۆکتن قالدئراماز. سۆننت آنجاق بیر باشقا سۆننتلە نسحەدیلەبیلیر. سۆننت، قورئان ایلە نسحەدیلیر، دەنیرسە رجیم جزاسئنئن: “زینا أدن قادئنلا زینا أدن أرککتن هر بیرینە یۆز قامچئ وورون…” (نور سورەسی؛ 2) آیتییلە نسحەدیلمیش اۇلماسئ ایحتیمالی چئقار. (شافیعی)
