أ- اینسان سؤزۆنۆ آللاهئن سؤزۆ سایما
اینجیل، آللاهئن عیسایا (ع) ایندیردیگی کیتابتئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الْإِنْجِيلِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۴۷﴾ (سورة المائدة)
اینجیلی بیلنلر، آللاهئن اۇ کیتابتا ایندیردیگی ایلە حۆکۆم ورسینلر. هر کیم آللاهئن ایندیردیگینە گؤرە حۆکمەتمزسە اۇنلار فاسئق کیمسەلردیر. (مائیدە سورەسی؛ 47)
آما ألدەکی اینجیلە اینسان سؤزۆ قارئشمئشتئر. اۇنون بۆیۆک بؤلۆمۆ پاولوسون، بیر قئسئم حاواریلرین وە کیملیگی بیلینمەین کیشیلرین مکتوبلارئندان اۇلوشور.
کاتۇلیکلرە گؤرە اینجیللر؛ بۆتۆن بؤلۆملرییلە قوتسال وە کیلیسە یاسالارئنا اویغوندور. قوتسال روحون واحیی ایلە یازئلدئقلارئندان یازارئ آللاەتئر.
آللاە، کیلیسە ایلە قۇنوشمایئ سۆردۆرمکتەدیر. کیلیسە، اینجیلین جانلئ سسیدیر.
قورئان ایسە آللاهئن موحاممدە (ع) ایندیردیگی سۇن کیتابتئر.
اۇنا اینسان سؤزۆ قارئشمامئشتئر. چۆنکۆ اۇنو قۇرومایئ بیذذات کندیسی اۆستلنمیشتیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ﴿۹﴾ (سورة الحجر)
اۇ ذیکری (قورئانئ) بیز ایندیردیک. اۇنو قۇرویاجاق اۇلان دا بیزیز. (حیجر سورەسی؛ 9)
میلیۇنلارجا مۆسلۆمانئن حافئظاسئندا اۇلان وە سایئسئز نۆسحالارئ بولونان بیر کیتابا أکلەمە یاپماق مۆمکۆن اۇلامایاجاغئ ایچین دینی کندیلرینە گؤرە دۆزنلەمک ایستەینلر، اۇ کیتابئ حایاتئن دئشئنا ایتمەیە، یرینە باشقا کیتابلار قۇیمایا چالئشمئش وە بونو کندی جماعاتلری ایچیندە باشارمئشلاردئر.
مثەلا نورجولارا گؤرە “ریسالەیی نور” بو عاصئردا، قورئانئن أن یۆکسک وە أن قوتسال تفسیریدیر. بیلدیردیگی گرچکلر گؤکتن اینمەدیر، قورئانا عائیدتیر. قورئان اۇقوندوقچا، اۇ دا اۇقوناجاقتئر.
ساعید نورسی شؤیلە دەر: “قورئانئن گیزلی گرچکلری ریسالەیی نور ایلە بیرلیکتە بیزە اینییۇر. … پەیغامبر دەوریندە قورئانئن واحی صورتییلە اینمەسی گیبی، هر عاصئردا قورئانئن عارشتاکی یریندن وە ماعنوی موعجیزەسیندن فەییض وە ایلهام یۇلویلا اۇنون گیزلی گرچکلری وە گرچکلرینین کسین دلیللری اینییۇر.”
یاعنی ریسالەیی نور، قورئانئن ایندیگی یردن قورئانئن اینمەسی گیبی واحی صورتییلە اینەرک اۇنون گیزلی قالمئش گرچکلرینی وە اۇ گرچکلرین کسین دلیللرینی ساعید نورسییە گتیرمیش اۇلویۇر. نورجولارا گؤرە اۇ، عیلیم ألدە أتمک ایچین بیر زۇرلوغا وە درس آلما سئقئنتئسئنا ایحتیاج دویمادان کندی کندینە نورلانمئش وە عالیم اۇلموشتور.
بو سؤزلر، بیر نبیلیک ایددیعاسئ تاشئماقتادئر.
ساعید نورسینین، قورئاندا آچئقلانمامئش گرچکلرین کندینە ایندیریلدیگینی سؤیلەمەسی ایسە کندی کیتابئنئن قورئاندان اؤنملی اۇلدوغو ایددیعاسئندان باشقا بیر آنلام تاشئماز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿۶۷﴾ (سورة المائدة)
أی ألچی! راببیندن سانا نە ایندیریلدییسە اۇنو تبلیغ أت. تبلیغ أتمزسن واظیفەنی یاپمئش اۇلمازسئن. آللاە سنی اینسانلاردان قۇرور. آللاە کافیرلر تۇپلولوغونو یۇلا گتیرمز. (مائیدە سورەسی؛ 67)
ساعید نورسینین ایددیعا أتتیگی شەیلر نبیمیزە بیلدیریلسەیدی، اۇنلارئ آچئقلاماق زۇروندا اۇلوردو. اۇ ایددیعا أتتیگی شەیلر، سادەجە کندینە بیلدیریلمیش اۇلمالئدئر.
ریسالەیی نورون، قورئانئن آلئندئغئ یردن آلئندئغئ ایددیعاسئ، بیرقاچ کز تکرارلانئر.
اۇنلاردان بیری شودور:
“ریسالەیی نورلار، نە دۇغونون کۆلتۆرۆندن وە عیلیملریندن، نە دە باتئنئن فلسفە وە بیلیملریندن آلئنمئش وە ایقتیباس أدیلمیش بیر نوردور. اۇ، گؤکتن اینمیش قورئانئن، دۇغونون دا باتئنئن دا اۆستۆندە اۇلان عارشتاکی یریندن آلئنمئشتئر.”
ساعید نورسی، داحا ایلری گیدەرک شونلارئ سؤیلەر:
“ریسالەیی نور دەنیلن اۇتوز اۆچ عادد سؤز، اۇتوز اۆچ عادد مکتوب، اۇتوز بیر عادد لمعالار، بو زاماندا، قورئانداکی آیتلرین آیتلریدیر. یاعنی اۇنون گرچکلرینین گؤسترگەلریدیر. اۇنون حاق وە حاقیقات اۇلدوغونون کسین دلیلیدیر. قورئان آیتلریندە یر آلان اینانچلا ایلگیلی گرچکلرین غایت قووتلی بلگەلریدیر.”
دەمک کی قورئان، ناسئل تەورات وە اینجیلی تاصدیق أدن بیر کیتابسا، ساعید نورسینین بو ایددیعاسئنا گؤرە ریسالەیی نور دا قورئانئ تاصدیق أدن بیر کیتابتئر.
بو سببلە ریسالەیی نورون آیتلری، قورئان آیتلرینین دلیلی اۇلموشتور.
ساعید نورسی، تک قالماماق ایچین حض. عالییە دە “سکینە” آدئندا بیر کیتاب ایندیگینی، گچمیش وە گلەجک بۆتۆن عیلیم وە سئرلارئن اۇ کیتابتا اۇلدوغونو وە اۇرادا ریسالەیی نورلارا ایشارت أدیلدیگینی دە ایددیعا أدر وە اؤزتلە شؤیلە دەر:
“حاضرتی جبرائیل، سکینە آدئیلا بیر صایفادا یازئلئ ایسمی آعظامئ، نبیمیزین یانئندا حض. عالینین (رض) قوجاغئنا دۆشۆردۆ. حض. عالی دییۇر کی: ‘بن جبرائیلین شاحصئنئ یالنئز گؤکقوشاغئ شکلیندە گؤردۆم. سسینی ایشیتتیم، صایفایئ آلدئم، بو ایسیملری ایچیندە بولدوم.’ ایسمی آعظامدان باحثەدەرک باعضئ اۇلایلارئ آنلاتتئقتان سۇنرا دییۇر کی: ‘دۆنیانئن باشئندان قئیامتە قادار عیلیملر وە اؤنملی سئرلار بیزە، تانئقلئق درەجەسیندە آچئلدئ. کیم نە ایستەرسە سۇرسون، سؤزۆمۆزدن شۆبهەیە دۆشنلر ذلیل اۇلورلار.”
اؤیلە بیر صاحیفە کی، ایچیندە دۆنیانئن باشئندان قئیامتە قادار اۇلان عیلیملر وە اؤنملی سئرلار یر آلئیۇر. بو بیر صاحیفە دگیل، چۇق بۆیۆک بیر کیتاب اۇلور. جبرائیلین عالییە بؤیلە بیر کیتاب وردیگینی قابول أتمک، اۇنو نبی سایماقتئر. اۇ کیتابتا وار اۇلدوغو سؤیلنن عیلیم وە سئرلارئ نبیمیزین بیلمەدیگی کسین اۇلدوغو ایچین، حض. عالی اۇندان اۆستۆن بیر قۇنوما گتیریلمیش اۇلور.
تامامن آصئلسئز اۇلان بؤیلە بیر ایفتیرایا اینانان، موحاممدین (ع) سۇن پەیغامبر اۇلدوغونو، قورئانئن دا سۇن کیتاب اۇلدوغونو قابول أتمەمیش اۇلور.
بو تۆر ایددیعالار ایچین آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ ﴿۷۹﴾ (سورة البقرة)
أللرییلە بیر کیتاب یازان، سۇنرا گچیجی بیر قارشئلئق ایچین: “بو، آللاە قاتئنداندئر” دیەنلرین چکەجگی وار. هم یازدئقلارئندان دۇلایئ چکەجکلر، هم دە قازاندئقلارئندان دۇلایئ چکەجکلر! (باقارا سورەسی؛ 79)
ساعید نورسی، ریسالەیی نورلارئن قوتسال سایئلماسئ ایچین عاقلا گلن هر شەیی سؤیلەمیشتیر.
دییۇر کی: “ریسالەیی نور بو عاصئردا، بو تاریحتە بیر ‘عوروتۆل وۆثقادئر’.
یاعنی چۇق ساغلام، قۇپماز بیر زینجیر وە بیر ‘حابلوللاە’ یاعنی آللاهئن ایپیدیر. اۇنا ألینی آتان، یاپئشان قورتولور.”
“عوروتۆل وۆثقا” وە “حابلوللاە” قورئانا عائید اؤزللیکلردیر.
ساعید نورسی کیتابلارئنا شو اؤزللیکلری دە أکلەر:
“ریسالەیی نور؛ هم شریعات، هم دوعا، هم حیکمت، هم عیبادت، هم أمیر وە داعوت، هم ذیکیر، هم فیکیر، هم حاقیقات، هم تاصاووف، هم مانطئق، هم کلام بیلگیسی، هم ایلاهیات بیلگیسی، هم صانعاتا اؤزندیرمە، هم بلاغات، هم دە واحدانیەتی ایثبات کیتابئدئر. اۇ، قارشئتلارئنئ أتکیسیز حالە گتیریر وە سوستورور.”
ریسالەیی نورلاردا چۇق تکرار واردئر.
ساعید نورسی بونون قورئاندا دا اۇلدوغونو بلیرتەرک شؤیلە دەر:
“قورئانداکی تکرارئن بیرچۇق حیکمتی ریسالەیی نوردا دا واردئر. شؤیلە کی، هر واقیت بۆتۆن قورئان اۇقونامایاجاغئندان هر سورە قورئان حۆکمۆنە گچمیش، حاشیر، تەوحید وە موسانئن (ع) حیکایەسی گیبی قۇنولار تکرار أدیلمیشتیر. عاینئ شکیلدە ایمانئن اینجە حاقیقاتلری وە قووتلی دلیللر، بنیم حابریم اۇلمادان، بیرچۇق ریسالەدە دە تکرار أدیلمیشتیر. نەدن بونلار تکرار یازدئرئلدئ دییە حایرت أدردیم. سۇنرا کسین اۇلاراق آنلادئم کی؛ بو زاماندا ریسالەیی نورا هرکس موحتاج اۇلدوغو حالدە هرکس تامامئنئ اۇقویاماز. آما ایحتیاج دویدوغو شەیلری کۆچۆک بیر ریسالەدن اۇقویابیلیر.”
ریسالەیی نور شاگیردلریندن حولوصی دە ریسالەلرین قوصورسوز وە نۇقصانسئز اۇلدوغونو ایددیعا أتمکتەدیر: “سؤزلر شۆبهەسیز قورئانئن نورلو پارئلتئلارئدئر. آچئقلانمایا موحتاج یرلری أکسیک اۇلماماقلا بیرلیکتە تۆمۆیلە قوصورسوز وە أکسیکسیزدیر.” ساعید نورسی بو ایفادەلرە ریسالەلریندە یر ورمیش وە تنقید أتمەمیشتیر. بو دوروم ساعید نورسی وە تاعقیبچیلرینین ریسالەلرە ناسئل باقتئقلارئنئ اۇرتایا قۇیماقتادئر.
بو قۇنو، بیر باشقا آچئدان تکرار ألە آلئناجاقتئر.
ف- آراجئلئق اینانجئ
حئریستیانلئقتا آراجئلئق اینانجئ اۇلدوغو گنیشچە آنلاتئلمئشتئ. اۇنا بنزەر بیر اینانجئن بیر قئسئم طاریقاتلاردا دا اۇلدوغونو گؤسترمەیە چالئشاجاغئز. آصلئندا اینجەلەدیگیمیز طاریقاتلارئن تامامئندا آراجئلئق اینانجئنئن وار اۇلدوغونو گؤردۆک. طاریقاتلارئن حپسینی اینجەلەمەدیگیمیز ایچین ایحتیاطلئ بیر دیل قوللانمایئ اویغون بولدوق. طاریقاتلارداکی آراجئلار، حئریستیانلاردا وە تائۇئیستلردە اۇلانا بنزەر بیر یاپئ اۇلوشتورماقتادئر.
گ- اینجەلەدیگیمیز طاریقاتلاردا آراجئلار
آللاهئ تانئملامادا سئقئنتئ یۇقتور. سئقئنتئ، آللاە ایلە ایلیشکیلردە اۇرتایا چئقار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ ﴿۱۶﴾ (سورة ق)
اینسانئ یاراتان بیزیز. اۇنا شاە دامارئندان دا یاقئنئز؛ ایچینین اۇنا نە فئسئلدادئغئنئ بیلیریز. (قاف سورەسی؛ 16)
وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ﴿۱۸۶﴾ (سورة البقرة)
قوللارئم بنی سۇرارلارسا، بن اۇنلارا یاقئنئم. بانا دوعا أدینجە، دوعا أدنین دوعاسئنا قارشئلئق وریریم. اۇنلار دا بانا قارشئلئق ورسینلر. بلکی اۇلغونلاشئرلار. (باقارا سورەسی؛ 186)
اینجەلەدیگیمیز طاریقاتلار، آللاهئن اینسانا شاە دامارئندان یاقئن اۇلدوغونا وە ایچیمیزدەکی هر شەیی بیلدیگینە اینانئرلار. حئریستیانلارا گؤرە دە آللاە اینسانلارا یاقئندئر وە هر شەیی بیلیر، یۆرکلرین درینلیکلرینە اینر.
تائۇئیستلر دە آللاهئن هر شەیی گؤردۆگۆنە وە بۆتۆن ایشلردە اینسانلارلا برابر اۇلدوغونا اینانئرلار.
بونا راغمن حپسی دە آرایا آراجئلار قۇیار، آللاها اۇنونلا اولاشمایا چالئشئرلار.
اینجەلەدیگیمیز طاریقاتلاردا آراجئ یاپئلانلار شونلاردئر:
1- حاقیقاتی موحاممدیە
طاریقاتلارا گؤرە حاقئقاتی موحاممدیە وارۇلوشون باشلانغئجئدئر.
اۇنونلا آللاە، عاینئ گرچگین اؤن وە آرقا یۆزلریدیر. آللاەتان باشقا هیچبیر شەی یۇقکن حاقیقاتی موحاممدیە وار اۇلموش، هر یاراتئق اۇندان وە اۇنون ایچین یاراتئلمئشتئر. اۇ، نبیلرین وە ولیلرین لدۆننی وە باطئنی بیلگیلرینی آلدئقلارئ قایناقتئر.
حاقیقاتی موحاممدیە؛ کاتۇلیکلردەکی “عیسا” اینانجئ ایلە تائۇئیستلردەکی “تە” اینانجئنئن قارئشئمئ گیبیدیر. کیمی حئریستیانلار “عیسا آللاەتئر” دەرلر. حاقیقاتی موحاممدیە اینانجئندا دا “موحاممد آللاەتئر” آنلامئنا گلن سؤزلر سؤیلنیر. بو قۇنو یوقارئدا گچمیشتی.
