دؤردۆنجۆ صئفات، باصاردئر. “باصار”، گؤرمە گۆجۆدۆر. اینسانلاردا دا گؤرمە واردئر، آما بو چۇق سئنئرلئدئر. آللاە تعالا هر شەیی گؤرۆر.
کیلۇمترەلرجە اوزاقتا، قابیردە یاتان بیرینی یاردئما چاغئران کیشی، اۇنون کندیسینی گؤردۆگۆنۆ قابول أتمیش اۇلور. یۇقسا اۇنون دورومونو ناسئل قاوراسئن؟ بو شکیلدە بیر گؤرمە، یالنئز آللاها ماحصوص اۇلدوغوندان بو شاحئص، حامزایئ آللاهئن گؤرمە صئفاتئنا دا اۇرتاق سایمئش اۇلور.
بشینجیسی ایرادە، آلتئنجئسئ دا قودرت صئفاتئدئر. “ایرادە”، دیلەمک وە ترجیح أتمک، “قودرت” دە بیر شەیە گۆچ یتیرمە آنلامئنا گلیر.
اینسانئن ایرادەسی دە، قودرتی دە سئنئرلئدئر. اؤلۆنجە هیچبیر شەیی قالماز. اۇ شاحئص، حامزانئن بو چاغرئیئ قابول أدەجک ایرادەیە وە یاردئم یاپاجاق قودرتە صاحیب اۇلدوغونا اینانماسایدئ، چاغئرمازدئ. بو، اۇلاغان دئشئ بیر ایرادە وە قودرت یاقئشتئرماسئدئر. بو آنلامدا ایرادە وە قودرت صاحیبی تک وارلئق، آللاە تعالادئر. اؤیلە ایسە، اۇ شاحئص حامزایئ آللاهئن بو ایکی صئفاتئنا دا اۇرتاق سایمئش اۇلور.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۱۹۴﴾ أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ ﴿۱۹۵﴾ إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ ﴿۱۹۶﴾ (سورة الأعراف)
آللاە ایلە آرانئزا قۇیوپ چاغرئدا بولوندوقلارئنئز، سیزین گیبی قوللاردئر. ایچینیزە یاتئیۇرسا، اۇنلارا سسلنین دە سیزە جواب ورسینلر! آیاقلارئ مئ وار کی، یۆرۆسۆنلر! أللری می وار کی، توتسونلار! گؤزلری می وار کی، گؤرسۆنلر! قولاقلارئ وار مئ کی، ایشیتسینلر! دە کی: “چاغئرئن اۇرتاقلارئنئزئ دا بانا توزاق قورون؛ هیچ گؤز آچتئرمایئن.” بنیم ولیم، بو کیتابئ ایندیرن آللاەتئر. اۇ، اییلرە ولیلیک أدر. آللاە ایلە آرانئزا قۇیوپ یاردئما چاغئردئقلارئنئز، سیزە یاردئم أتمک شؤیلە دورسون، کندیلرینە بیلە یاردئم أدەمزلر. (آعراف سورەسی؛ 197-194)
وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لَعَلَّهُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۷۴﴾ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ وَهُمْ لَهُمْ جُنْدٌ مُحْضَرُونَ ﴿۷۵﴾ (سورة یس)
بلکی یاردئملارئ اۇلور دییە، آللاە ایلە آرالارئنا قۇیدوقلارئ ایلاەلارا سارئلدئلار. اۇیسا اۇنلارئن، بونلارا یاردئما گۆچلری یتمز. آما بونلار، اۇنلار ایچین حاضئر عاسکردیرلر. (یاسین سورەسی؛ 75-74)
وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا ﴿۸۱﴾ لَّا سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا ﴿۸۲﴾ (سورة مریم)
دستک آلماق ایچین آللاەتان اؤنجە بیر قئسئم ایلاەلارا سارئلدئلار. حایئر؛ اۇنلار بونلارئن یاپتئغئ قوللوغو تانئمایاجاق، اۇنلارا ترس دۆشەجکتیر. (مریم سورەسی؛ 82-81)
ایشتە شیرک بودور. یاعنی آللاها یاقئن بیلینن کیمسەلری، آللاها عائید باعضئ اؤزللیکلرە صاحیب گؤرۆپ یاردئمئنئ ایستەمکتیر.
مۆرید: آللاە ایستەسە، حامزایا بو اؤزللیکلری ورەمز می؟
بایئندئر: آللاهئن گۆجۆ ایلە دلیل گتیریلمز. بونجا آیت وارکن، حامزایا اؤزل بیر گۆچ وریلدیگینی کیم ایددیعا أدەبیلیر؟ باقئن، آللاهئن ألچیلری دە داحیل حپیمیز آللاهئن قولو، یاعنی کؤلەسیییز. آللاەدا بیزیم راببیمیز، یاعنی صاحیبیمیزدیر. کؤلەنین، صاحیبی قارشئسئندا یتکیسی اۇلماز. نبیلر دە داحیل، هیچ کیمسەنین آللاها قارشئ یتکیسی اۇلماز. حلە آللاهئن کیمسەیە یتکی ورمەدیگینی بلیرتتیگی بیر قۇنودا باعضئلارئنئ یتکیلی سایماق، عاففەدیلەمەیەجک بیر سوچ اۇلور.
مۆرید: آما بو ذات، بیر باشقا یردە حامزانئن یاردئما گلدیگینی گؤرمۆش، دییۇر کی:
جین دیەبیلەجگیم بیر یاراتئق، بنی ألیمدن توتتو وە گؤتۆرمەیە چالئشتئ. چۇق بونالدئم. بیردن ایستیمداد ایلە “یا حامزا!” دەدیم. اۇ شانلئ صاحابی، بنیم داعوتیمە ایجابت أتتی وە عادتا اۇدانئن ایچیندە بلیریوردی. جین اۇنو گؤرۆنجە، قۇرقودان گری گری گیتتی وە دوواردان سۆزۆلەرک گؤزدن قایبۇلدو.
بایئندئر: بو، تام شیرکتیر. آللاە تعالا، بو قۇنودا شؤیلە بویورور:
أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَتَّبِعُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ شُرَكَاءَ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ ﴿۶۶﴾ (سورة یونس)
بیلین کی گؤکلردە کیم وار، یردە کیم وارسا آللاهئندئر. آللاە ایلە آرالارئنا قۇیدوقلارئندان یاردئم ایستەینلر، اۇرتاقلارا دگیل، سادەجە قورونتولارئنا اویارلار. اۇنلار سادەجە آتارلار. (یونوس سورەسی؛ 66)
قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَلَا تَحْوِيلًا ﴿۵۶﴾ أُولَئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا ﴿۵۷﴾ (سورة الإسراء)
دە کی: “آللاها یاقئن سایدئقلارئنئزئ چاغئرئن؛ اۇنلارئن نە سئقئنتئنئزئ گیدرمەیە، نە دە باشقا طارافا چەویرمەیە گۆچلری یتر. بونلارئن یاردئما چاغئردئقلارئ دا، کندیلرینی راببینە داحا چۇق یاقلاشتئراجاق وسیلە آرارلار. اۇنون ایکرامئنئ بکلەر، عاذابئندان قۇرقارلار. چۆنکۆ راببینین عاذابئ قاچئنئلماسئ گرکن شەیدیر. (ایسرا سورەسی؛ 56-57)
آ- اۇلاغان اۆستۆ گۆجۆن قایناغئ
مۆرید: حامزایئ یاردئما چاغئران کیشینین آصئل ایستەدیگی شەی، آللاهئن حامزایئ یاردئما گؤندرمەسیدیر. بونون آللاەتان باشقاسئنئ ایلاە أدینمکلە، یاعنی شیرک ایلە نە ایلگیسی اۇلور؟
بایئندئر: اۇ سؤزۆ اینجەلەیەلیم:
- اۇ ذات بیر یردە دییۇر کی: “بۆیۆک وە موقاددس روحلاردان ایستیمداد (یاردئم طالبی) اۇلابیلیر. آما آللاە تعالا، بو ایددیعایئ شؤیلە رددەدییۇر:
قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ ﴿۶۳﴾ قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ ﴿۶۴﴾ (سورة الأنعام)
دە کی: “گیزلیجە یالوارئپ، بیزی بوندان قورتارئرسان، ألبتتە سانا شۆکرەدنلردن اۇلوروز، دییە یاقاردئغئنئز بیر سئرادا، سیزی قارانئن وە دنیزین قارانلئقلارئندان قورتاران کیمدیر؟” دە کی: “آللاەتئر. سیزی اۇندان وە هر تۆرلۆ سئقئنتئدان اۇ قورتارئر. سۇنرا یینە دە اۇنا شیرک قۇشارسئنئز.” (أنعام سورەسی؛ 64-63)
یاعنی سئقئنتئ سئراسئندا یالنئز آللاها سئغئنئر؛ سئقئنتئ گچینجە دە، آللاهئن دئشئندا بیرینین یاردئمئیلا قورتولدوقلارئنئ سؤیلەرلر.
- حامزایا بو گۆجۆ آللاهئن ورەجگینی حایال أتمک، نەیی دگیشتیریر؟ چۆنکۆ بونون بیر دلیلی یۇقتور. حامزانئن بو چاغرئدان حابری بیلە اۇلماز. شو آیتلری ایی دۆشۆنەلیم:
قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ ائْتُونِي بِكِتَابٍ مِنْ قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۴﴾ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿۵﴾ وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۶﴾ (سورة الأحقاف)
4- دە کی: “آللاە ایلە آرانئزا قۇیاراق چاغرئدا بولوندوقلارئنئزئن نە اۇلدوقلارئنئ گؤردۆنۆز مۆ؟ گؤسترین بانا؛ یریۆزۆندە نەیی یاراتمئشتئر؟ یۇقسا گؤکلردە بیر پایلارئ مئ وار؟ سؤزلرینیز ایچینیزە یاتئیۇرسا بو قۇنودا بانا، داحا اؤنجە گلمیش بیر کیتاب وەیا بیر بیلگی قئرئنتئسئ گتیرین.
5- آللاە ایلە آراسئنا قۇیاراق؛ قئیامت گۆنۆنە قادار جواب ورەمەیەجک کیمسەلرە چاغرئدا بولوناندان داحا ساپئق کیمدیر؟ بونلار اۇنلارئن چاغرئسئنئن فارقئندا اۇلمازلار.
6- اینسانلارئن بیر آرایا گتیریلدیکلری گۆن، یاردئما چاغئرئلانلار اۇنلارا دۆشمان اۇلاجاقلار وە یاپتئقلارئ قوللوغو قابول أتمەیەجکلردیر. (آحقاف سورەسی)
هر مۆشریک،کندی ایلاهئنداکی گۆجۆن اۇنا، آللاەتان وریلدیگینە اینانئر. بو، دایانئقسئز بیر ایددیعادئر. شو آیتلری بیرآز دۆشۆنمک گرکیر:
قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿۳۱﴾ فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة یونس)
31- دەسن کی: “سیزە گؤکتن وە یردن رئزئق ورن کیم؟ ایشیتمەیە وە گؤزلرە حاکیم اۇلان کیم؟ یا اؤلۆدن دیرییی چئقاران، دیریدن دە اؤلۆیۆ چئقاران کیم؟ کیمدیر اۇ بۆتۆن ایشلری چکیپ چەویرن؟”؛ “آللاەتئر” دیەجکلردیر. دە کی: “هیچ چکینمز میسینیز؟
32- سیزین گرچک راببینیز اۇلان آللاە، ایشتە بودور. حاققئن اؤتەسی ساپئقلئق دگیلدیر دە یا نەدیر؟ نسئل اۇلویۇر دا، حالدن حالە سۇقولویۇرسونوز؟” (یونوس سورەسی)
مککە مۆشریکلری کاعبەیی طاواف أدرکن شؤیلە دەرلردی:
“لبیک لاشریک لک إلا شریک هو لک تملکە وما ملک”
أمرەت آللاهئم! سنین هیچبیر اۇرتاغئن یۇقتور. یالنئز بیر اۇرتاغئن واردئر کی، اۇنون دا، بۆتۆن یتکیلرینین دە صاحیبی سنسین.
بونو بیزە ناقلەدن ایبن عابباس دییۇر کی:
اۇنلار: “لبیک لاشریک لک = أمرەت آللاهئم! سنین هیچبیر اۇرتاغئن یۇقتور.” دەدیکلریندە موحاممد (ص): “یازئق سیزە، بورادا کسین، بورادا کسین!” دەردی.
گؤرۆلدۆگۆ گیبی، مککە مۆشریکلری دە آللاهئن قئزئ سایدئقلارئ پوتلارئنا، اۇ یتکییی آللاهئن وردیگینی سؤیلۆیۇرلاردئ، آما بو بیر شەیی دگیشتیرمییۇردو.
آیتتە شؤیلە بویورولور:
وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَا لَيْسَ لَهُمْ بِهِ عِلْمٌ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ ﴿۷۱﴾ (سورة الحج)
آللاەتان اؤنجە، آللاهئن حاققئندا بیر قانئت ایندیرمەدیگی شەیە بۇیون أگرلر. اۇ قۇنودا کندیلریندە دە بیر بیلگی یۇقتور. بو یانلئشئ یاپانلارئن یاردئمجئسئ اۇلماز. (حاج سورەسی؛ 71)
مۆرید: بو ذات اۇ چاغرئدان سۇنرا، عادتا حامزا اۇدادا بلیریوردی، دییۇر. بیر دە شؤیلە بیر حاطئراسئنئ آنلاتئیۇر:
أسکی بیر دۇستومون راحاتسئزدئ. چارە آرامادئقلارئ یر قالمامئشتئ. ایچیندە بدیر ساواشئنا قاتئلان صاحابیلرین ایسیملری دە بولونان بیر دوعا مجموعاسئنئ ورەییم، دییە کندیلرینە گیتتیم. گلەجگیمدن کیمسەنین حابری یۇقتو.
بن مردیوندن چئقارکن باجئمئز ترانس حالیندە ایمیش. جینلر اۇنا: “حۇجا گلییۇر؛ اۇنون حاققئندان دا گلیریز” دییۇرلارمئش. قاپئیئ چالدئم. آرقاداشئم بنی گؤرۆنجە چۇق شاشئردئ.
“بو دوعا مجموعاسئنئ باجئمئز اۆزریندە تاشئسئن، موطلاقا فایداسئ اۇلور، جینلر یانئنا سۇقولامازلار” دەدیم وە گچتیم سالۇنا اۇتوردوم.
سۇنرا آرقاداشئم، بو دوعا مجموعاسئنئ حانئمئنئن اۆزرینە قۇیموش. ترانس حالیندەکی باجئمئز: “ناسئل، حامزا گلدی دییە قاچئیۇرسونوز، دگیل می؟” دییە باغئرمایا باشلامئش.
شیمدی بۆتۆن بونلار یالان مئ؟
بایئندئر: اۇقودوغوموز اۇ قادار آیتە راغمن بو ایددیعالارئ ساوونمایا چالئشمانئز، ایی نیەتلە باغداشتئرئلاماز.
ب- روحانیلرین حایاتئ
مۆرید: بن حالا تاطمین اۇلموش دگیلیم. بیلدیگیم قادارئیلا بش چشیت حایات واردئر:
– بیرینجیسی، بیزیم حایاتئمئزدئر.
– ایکینجیسی، حئضئر وە ایلیاسئن حایاتئدئر. بیر واقیتتە پک جۇق یردە بولونابیلیرلر. ایستەرلرسە بیزیم گیبی یەرلر، ایچرلر.
– اۆچۆنجۆسۆ، ایدریس وە عیسانئن (ع) حایاتئدئر. بو، ملک حایاتئ گیبی نورانی بیر حایاتتئر.
– دؤردۆنجۆسۆ، شهیدلرین حایاتئدئر.
– بشینجیسی، قابیردەکیلرین حایاتئدئر.
شهیدلر، حایاتلارئنئ آللاە یۇلوندا فدا أتتیکلری ایچین، آللاە دا اۇنلارا برزاح عالمیندە دۆنیا حایاتئنا بنزەر؛ فاقاط کدرسیز، زاحمتسیز بیر حایات ایحسان أدر. اۇنلار کندیلرینی اؤلمۆش بیلمز، داحا ایی بیر یرە گیتمیش بیلیرلر؛ چۇق موتلو اۇلورلار. ایشتە شهیدلرین أفندیسی اۇلان حامزا دا بؤیلە بیر حایات یاشاماقتادئر. کندینە سئغئنانلارئ قۇروموش، دۆنیا ایلە ایلگیلی ایشلرینی گؤرمەسی وە گؤردۆرمەسی مۆمکۆن اۇلابیلیر.
