مۆسلۆمانلار، هر آن دگیشن وە گلیشن اۇلایلار قارشئسئندا کندیلرینە وە دینلرینە اۇلان گۆونلرینی دیری توتماق ایچین، قورئانئ دۆشۆنەرک اۇقوماق زۇروندادئرلار. بونو یاپمادئقلارئ ایچین، ایناندئقلارئ دگرلرە اۇلان گۆونلری آزالمئش؛ نفیسلرینی ائصلاح أتمە آدئنا کندیلرینی حاقیر سایمئش؛ کیمی شاحئصلارئ دا اۇلدوغوندان بۆیۆک گؤرمەیە وە اۇنلار ایچین حایالی ماقاملار اویدورمایا قۇیولموشلار وە اۇنلارئن کندیلرینە ماعنوی یاردئم یاپاجاغئنا اینانمئشلاردئر. بو اینانچ، تۇپلومو کانسر گیبی سارمئش وە بیرینجی دۆنیا ساواشئندا اۇ قۇسقۇجا گؤودە تاریحە گؤمۆلمۆشتۆر. گریدە قالانلار، اۇ یانلئش اینانجئ ترک أتمەمکتەدیرلر.
بیر آیتتە شؤیلە بویورولور:
… إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ ﴿۱۱﴾ (سورة الرعد)
… بیر میللت کندیندە اۇلانئ بۇزمادئقچا، آللاە اۇنلاردا اۇلانئ بۇزماز. آللاە بیر میللتە جزا ورمک ایستەدی می، آرتئق اۇنون اؤنۆنە گچیلەمز. ذاتن اۇنلارئن باشقا قۇرویوجولارئ دا یۇقتور. (راعد سورەسی؛ 11)
مۆرید: یؤنتیمدە بۇزولما اۇلدوغو دۇغرو.
بایئندئر: آصئل سوچلو، قورئان یرینە گلەنگە سارئلان عالیملردیر. قورئانا سارئلسالاردئ، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئنئن، قورئاندان چئقاردئغئ حیکمتلر اۇلدوغونو آنلارلاردئ.
مۆرید: تامام ایشتە، حیکمتە بیز اویویۇروز؛ ایلاهی سئرلارئ، گرچگین بیلگیسینی، وارۇلوشون آماجئنئ، سببلرلە سۇنوچلار آراسئندا ایلاهی ایرادەنین رۇلۆنۆ کشفەتمەیە چالئشئیۇروز.
بایئندئر: بورادا قاصدەتتیگیمیز، فلسفە وە تاصاووفتاکی حیکمت دگیل؛ قورئاندان سۇنرا أن اؤنملی قاورام اۇلان حیکمتتیر.
حیکمت، کیتابتان حۆکۆم چئقارما یؤنتمی، بیر چشیت قوللانما قئلاووزودور. آللاە، نوحتان عیسایا قادار 18 نبینین آدئنئ سایمئش وە شؤیلە دەمیشتیر:
وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۸۷﴾ (سورة الأنعام)
اۇنلارئن بابالارئندان، سۇیلارئندان وە قاردشلریندن دە سچتیک وە دۇغرو یۇلو گؤستردیک. (أنعام سورەسی؛ 87)
سایئلارئ 124 بین قادار اۇلدوغو ریوایت أدیلن نبیلردن هر بیری، بو 18 نبینین یا بابالارئ، یا قاردشلری یا دا سۇیلارئندان گلنلردیر. سۇنرا آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ … ﴿۸۹﴾ (سورة الأنعام)
اۇنلار؛ کیتاب، حۆکۆم (حیکمت) وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر… (أنعام سورەسی؛ 89)
آللاە، کیتابئ آچئقلاما قۇنوسوندا کیمسەیە یتکی ورمەمیشتیر. ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو کیتاب، آیتلری موحکم قئلئنمئش، سۇنرا حاکیم اۇلان وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر کی، آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمایاسئنئز! بن دە اۇندا اۇلانلا سیزی اویاران وە مۆژدەلەین بیریییم. (هود سورەسی؛ 2-1)
ایشتە حیکمت، آللاهئن آچئقلامالارئنا اولاشما یؤنتمیدیر. قورئاندا گؤستریلن اۇ یؤنتملە حارەکت أدیلمزسە، باشقاسئنئن آچئقلاماسئنئ آللاهئن آچئقلاماسئ سایاراق ساپئتئرئز. صاحابەدن سۇنرا اونوتولموش اۇلان بو یؤنتملە حارەکت أدرسک، نبیمیزین بۆتۆن سؤز وە اویغولامالارئنئن، اۇنون قورئاندان چئقاردئغئ حیکمتلر اۇلدوغو گؤرۆلەجکتیر. بۆتۆن ألچیلرین وە آللاهئن سۇن ألچیسینین اؤگرتتیگی یؤنتمە اویولسا، تک بیر سئقئنتئ بیلە چؤزۆمسۆز قالمازدئ. دین ایلە بیلیمین، دین ایلە دۇغانئن تام اۇلاراق اویوشتوغو گؤرۆلەجک وە حورافەلرە آصلا گچیت وریلمەیەجکتی. بو یؤنتمی اونوتان مۆسلۆمانلار، دۇغاللئقتان اوزاقلاشاراق عادتا اینتیحار أتمیشلردیر.
ژاپۇن ایمپاراتۇرلوق عائیلەسینە منسوب بیر پرەنس، ایمپاراتۇروندان 2-نجی عابدولحامیدە بیر مکتوب گتیریر. ژاپۇن ایمپاراتۇرو اۇندان؛ ایسلام دینینین موحتواسئنئ، ایمان أساسلارئنئ، غایەسینی، فلسفەسینی، عیبادت قاعیدەلرینی آچئقلایاجاق گۆچتە دینی-عیلمی بیر هەیئت ایستەر. سولطان، ژاپۇنیادا ایسلامئن یایئلماسئ ایچین ماددی ساحادا مۆمکۆن اۇلان هر شەیی یاپار؛ آما ایمپاراتۇرون ایستەدیگی دینی-عیلمی هەیئتی گؤندرەمز. اۇ، سولطانئن ایچیندە هیجران اۇلموش بیر حاطئرادئر.
بونون سببینی شو جۆملەلرلە ایفادە أدر:
“دۆشۆندۆم کی، ژاپۇن ایمپاراتۇرونون ایستەدیگی مۆسلۆمان دین عالیملری کندی اۆلکەمیزدە اۇلسا وە اۇنلارئ بن بولابیلسەیدیم، ژاپۇنلاردان أوول کندی میللتیمین وە حالیفە اۇلاراق ایسلام عالمینین ایستیفادەسینی تەمین أدردیم…”
سولطانا گؤرە، اۇ عالیملرین عیلمی قودرتلری قادار دۆنیایئ آلغئلاما طارزلارئ دا، ایسلامئن گلەجگی اۆزریندە بو قادار بۆیۆک أتکی یاپاجاق بیر قۇنویو ألە آلمایا وە سۇنوچلاندئرمایا مۆساعید دگیلدیر.
مۆرید: اؤیلەیسە طاریقاتلارا بو قادار یۆکلنمک دۇغرو اۇلماز. عالیملرین قورئاندان اوزاقلاشتئغئ بیر یردە طاریقات منسوبلارئنئن یانلئشلارئ گؤرمزلیکتن گلینەبیلیر.
بایئندئر: آللاهئن قابول أتمەیەجگی بیر عؤذرۆ، بیز قابول أدەمەییز. چۆنکۆ عالیم وە جاهیل آیرئمئ اۇلمادان هرکس، قورئانا آیقئرئ داورانئشلارئنئن حسابئنئ ورەجکتیر. عالیملرین حسابئ داحا آغئر اۇلاجاقتئر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ﴿۱۵۹﴾ إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۰﴾ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۶۱﴾ خَالِدِينَ فِيهَا لَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ ﴿۱۶۲﴾ (سورة البقرة)
159-ایندیردیگیمیز آچئق آیتلری وە آنا یۇلو (حیکمتی) کیتابتا اینسانلارا گؤسترمەمیزدن سۇنرا گیزلەینلری دئشلارئز. دیگر دئشلایانلار دا دئشلارلار.
160-دؤنۆش یاپئپ کندینی دۆزلتن وە گیزلەدیکلرینی آچئقلایانلار باشقا. اۇنلارئن دؤنۆشۆنۆ قابول أدریم. بن هر تەوبەیی (دؤنۆشۆ) قابول أدریم، ایکرامئم بۇلدور.
161-آما آیتلری اؤرتن وە اؤرتمۆش اۇلاراق اؤلنلری آللاە، ملکلر وە بۆتۆن اینسانلار دئشلایاجاقتئر /لاعنتلەیەجکتیر.
162-سۆرکلی دئشلانمئش اۇلاراق قالئرلار. عاذابلارئ نە حافیفلتیلیر، نە دە بونا آرا وریلیر. (باقارا سورەسی)
قورئاندان اوزاقلاشما، عالیملری دە حورافە باتاغئنا سۇقموش؛ قورئان تملدن آیقئرئ نیجە شەیی دۇغرو گؤرمەلرینە سبب اۇلموشتور.
عۇثمانلئ دەولتینین بیرینجی دۆنیا ساواشئنا گیرمەسی ایلە ایلگیلی رسمی بلگەلردە، موحاممد (ع)، آللاهئن یانئندا ایکینجی ایلاە حالینە گتیریلمیشتیر.
آ- سولطان رشادئن ساواش ایعلانئ بەیاننامەسینین سۇن بؤلۆمۆندە شو ایفادەلر یر آلئر:
“حاق وە عادل بیزدە، ظولۆم وە عودوان دۆشمانلارئمئزدا اۇلدوغوندان دۆشمانلارئمئزئ قاهرەتمک ایچۆن جنابئ عادیلی موطلاقئن عینایتی صامادانیەسی وە نبییی ذیشانئمئزئن ایمدادئ ماعنویەسینین بیزە یار-و یاور اۇلاجاغئندا شۆبهە یۇقتور…”
بو ایفادەیی شؤیلە سادەلشتیرەبیلیریز:
“بیز حاقلئ وە دۆرۆست، دۆشمانلارئمئز ظالیم وە سالدئرغان اۇلدوغوندان، دۆشمانلارئمئزئ یرە سرمک ایچین عادالتلی شاشماز آللاهئن یۆجە دستگینین وە شانلئ نبیمیزین ماعنوی یاردئمئنئن بیزە یار وە یاردئمجئ اۇلاجاغئندا شۆبهە یۇقتور…”
ب- باش قوماندان وکیلی أنور پاشانئن بەیاننامەسی شو ایفادەلرلە باشلار:
“آللاهئن عینایتی، نبیمیزین ایمدادئ روحانیەسی وە مۆبارک پادیشاهئمئزئن حایئر دوعاسئیلا اۇردوموز دۆشمانلارئمئزئ قاهرەدەجکتیر.”
بەیاننامەنین اۇرتا یریندە شو ایفادەلر واردئر:
“… حپیمیز دۆشۆنملیییز کی، باشئمئزئن اوجوندا نبیمیزین وە صاحابەیی گۆزین أفندیلریمیزین روحلارئ اوچویۇر …”
بو ایفادەلر شؤیلە سادەلشتیریلەبیلیر:
“آللاهئن دستگی، نبیمیزین روحانی یاردئمئ وە مۆبارک پادیشاهئمئزئن حایئر دوعاسئیلا اۇردوموز دۆشمانلارئمئزئ یرە سرەجکتیر …”
“… حپیمیز دۆشۆنملیییز کی، باشئمئزئن اوجوندا نبیمیزین وە اۇنون سچکین آرقاداشلارئنئن روحلارئ اوچویۇر …”
ج- ایسلام اۆلکەلرینی جیهادا داعوت بەیاننامەسی:
بو بەیاننامەیی مجلیسی عالییی عیلمی (یۆکسک عیلیم قورولو) حاضئرلامئش، حالیفە صئفاتئیلا سولطان رشاد ایمضالامئشتئر. بەیاننامەدە أن اۆست سەویەدن 34 عالیمین ایمضاسئ واردئر. بونلارئن اۆچۆ أسکی، بیریسی گؤرەودە اۇلان دؤردۆ شەیحۆل-ایسلام، بیری دە فتوا أمینی عالی حایدار أفندیدیر. بەیاننامەنین دؤردۆنجۆ پاراگرافئ شؤیلە بیتر:
“… دینی مۆبینی ایلاهیسی نامئنا جیهادا شیتابان اۇلان مۆسلیمینی هر بیر حوصوصتا ماظهارئ فەوز وە نوصرت بویوراجاغئ عینایت وە ألطافئ جلیلەیی صامادانیدن مەوعود وە شریعاتئ غاررایئ آحمدیەنین ایعلایئ شانئ ایچۆن فدایئ جان وە مال أیلەین اۆممتی ناجیەسینە ظاهیر وە دستگیر اۇلماق ایچین روحانیەتی موقاددسەیی نبویە حاضئر وە مەوجوددور.”
بەیاننامەنین سۇن پاراگرافئ دا شؤیلەدیر:
“أی مۆجاهیدینی ایسلام! جنابئ حاققئن نوصرت وە عینایتی وە نبییی موحترمیمیزین مددی روحانیەتییلە آعدایئ دینی قاهر وە تدمیر وە قولوبی مۆسلیمینی سرمدی سعادتلرلە تسریر أیلەمەنیز واعدی جلیلی ایلاهی ایلە مۆئیید وە مۆبششردیر.”
بو ایفادەلری شو شکیلدە سادەلشتیرەبیلیریز:
“… آللاهئن آچئق دینی آدئنا حئزلا ساواشا چئقان مۆسلۆمانلارئ، هر قۇنودا باشارئلئ قئلئپ یاردئم أدەجگینە اۇنون یۆجە لۆطوفلارئیلا سؤز وریلمیشتیر. آحمدین آیدئنلئق شریعاتئنئ یۆجلتمک ایچین، جانئنئ وە مالئنئ فدا أدن اۆممتی ناجیەسینە آرقا چئقئپ ألیندن توتماق ایچین، نبینین موقاددس روحو حاضئر وە مەوجودتور.
أی ایسلام مۆجاهیدلری! آللاە تعالانئن یاردئمئ وە دستگی، موحترم نبیمیزین روحانیەتینین یاردئمئ ایلە دین دۆشمانلارئنئ یرە سریپ یۇق أتمەنیز وە مۆسلۆمانلارئن قالبلرینی سۇنسوز موتلولوقلارلا سەویندیرمەنیز یۆجە آللاهئن وردیگی سؤز ایلە تەیید أدیلمیش وە مۆژدەلنمیشتیر.”
شو آیت بونو أن بۆیۆک ساپئقلئق سایار:
وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿۵﴾ (سورة الأحقاف)
قئیامت گۆنۆنە قادار کندینە جواب ورەمەیەجک بیر کیمسەیی، آللاە ایلە آراسئنا قۇیاراق یاردئما چاغئراندان داحا ساپئق کیمدیر؟ اۇیسا بونلار، اۇنلارئن چاغرئسئنئن فارقئندا دگیللردیر. (آحقاف سورەسی؛ 5)
