- کیمیلری دە شؤیلە دەر: “راببیمیز! بیزە بو دۆنیادا گۆزللیک ور، آحیرتتە دە گۆزللیک ور. بیزی اۇ آتشین عاذابئندان قۇرو!”
- هر ایکی طارافئن آلاجاغئ پای، گؤستردیکلری چابایا باغلئدئر.[280] آللاە حسابئ چابوق گؤرۆر.
- آللاهئ (بابالارئنئزدان اؤگرندیگینیز گیبی، بایرامئن بیرینجی گۆنۆنۆن آردئندان) پش پشە گلن گۆنلردە دە آنئن.[281] کیم عاجلە أدر، ایکی گۆن ایچیندە دؤنرسە، دۇغرولوقتان اوزاقلاشمئش اۇلماز. گجیکن (وە بیر گۆن داحا قالان) کیشی دە یانلئش یاپمئش اۇلماز. بو، یانلئشلاردان ساقئنانلار ایچیندیر. آللاها قارشئ یانلئش یاپماقتان ساقئنئن وە اۇنون حوضوروندا تۇپلاناجاغئنئزئ بیلین.
- اینسانلاردان اؤیلەسی وار کی دۆنیا حایاتئیلا ایلگیلی سؤزلری سنی حایران بئراقئر. قالبیندە اۇلانا دا آللاهئ شاهید توتار. اۇ، چۇق اوستا بیر تارتئشماجئدئر.
- ألینە یتکی گچینجە[282] یریۆزۆندەکی دۆزنی بۇزمایا، قایناقلارئ[283] وە نسیلی یۇق أتمەیە چالئشئر. آللاە طابیعی دۆزنین بۇزولماسئنئ سەومز.
- اۇنا: “آللاها قارشئ یانلئش یاپماقتان ساقئن!” دەنینجە گۆناهئیلا اۆستۆنلۆک تاسلار. اۇنون حاققئندان جهننم گلیر. اۇراسئ گرچکین نە کؤتۆ بیر یرلشیم آلانئدئر!
- اینسانلادان اؤیلەسی دە وار کی آللاهئن رئضاسئنئ قازانماق ایچین جانئنئ وریر. آللاە بؤیلە قوللارئنا قارشئ چۇق شفقاتلیدیر.
- أی اینانئپ گۆوننلر! هر شەیینیزلە ایسلاما گیرین! شەیطانئن ایزیندن گیتمەیین! چۆنکی اۇ، سیزین ایچین آچئق بیر دۆشماندئر.
- آچئق آیتلر سیزە گلدیکتن سۇنرا بیر طارافا قایارسانئز، بیلین کی دائیما اۆستۆن اۇلان وە دۇغرو قارارلار ورن آللاەتئر.
- اۇنلار، آللاهئن وە ملکلرین بولوت گؤلگەلری ایچیندە گلمەسی وە ایشلریینین بیتیریلمەسی دئشئندا بیر شەی می بکلییۇرلار؟[284] بۆتۆن ایشلر آللاها عارض أدیلیر.
- ایسرائیل اۇغوللارئنا بیر سۇر؛ اۇنلارا نیجە آچئق آیتلر /موعجیزەلر وردیک. کیم کندیسینە آللاهئن نیعمتی گلدیکتن سۇنرا باشقا بیر شەیلە دگیشتیریرسە (نانکؤرلۆک أدرسە) بیلسین کی آللاە، سوچ ایلە جزا آراسئندا سئقئ بیر باغ قورار.
- یاشادئقلارئ حایات، کافیرلرە سۆسلۆ گؤستریلیر، اینانانلارئ کۆچۆک گؤرۆرلر. آما مۆتتاقیلر (کندینی یانلئشلاردان قۇرویانلار) قئیامت (مزاردان قالقئش)[285] گۆنۆ، کافیرلردن اۆستۆن دورومدا اۇلورلار. آللاە، ترجیح أتتیگی کیشییە حسابسئز رئزئق وریر.
- اینسانلار تک بیر تۇپلومدو.[286] آللاە، مۆژدە ورن وە اویارئلاردا بولونان نبیلر گؤرەولندیردی. آیرئلئغا دۆشتۆکلری قۇنولاردا اینسانلار آراسئندا حۆکمەتسین دییە نبیلرلە بیرلیکتە گرچکلری ایچرن کیتابلار دا ایندیردی.[287] ایحتیلافا دۆشنلر، دائیما کندیلرینە کیتاب وریلنلردن اۇلدو. بو دا آچئق آیتلر /بلگەلر گلدیکتن سۇنرا بیربیرلرینە اۆستۆنلۆک قورما غایرتلریندن قایناقلاندئ. سۇنرا آللاە، آیرئلئغا دۆشتۆکلری گرچکلر قۇنوسوندا، اینانئپ گۆوننلری کندی اۇنایئیلا دۇغرویا یؤنلتتی. آللاە، گرگینی یاپانئ دۇغرو یۇلا یؤنلتیر.
- اؤنجەکیلرین باشلارئنا گلنلرین بیر بنزەری سیزین باشئنئزا دا گلمەدن، جننتە گیرەبیلەجگینیزی حساب أدییۇرسونوز؟[288] اۇنلار ماددی سئقئنتئلارا، بدنسل سئقئنتئلارا اوغرامئش وە اؤیلەسینە سارسئلمئشلاردئ کی، آللاهئن ألچیسی وە برابریندەکی مۆمینلر: “آللاهئن یاردئمئ نە زامان؟” دیەجک حالە گلمیشلردی. بیلین کی آللاهئن یاردئمئ یاقئندئر.
- سانا حایرئ نەیی حارجایاجاقلارئنئ سۇرویۇرلار. دە کی: “حایئر ایچین نە حارجارسانئز؛ آنا-بابا، أن یاقئنلار، یتیملر، چارەسیزلر وە یۇلجولار ایچین اۇلسون.[289] حایئر ایچین نە یاپارسانئز آللاە اۇنو بیلیر.
- حۇشونوزا گیتمەدیگی حالدە ساواش سیزە فارض قئلنمئشتئر. حۇشونوزا گیتمەین بیر شەی، سیزین ایچین ایی اۇلابیلیر. حۇشونوزا گیدن بیر شەی دە سیزین ایچین کؤتۆ اۇلابیلیر. آللاە بیلیر، سیز بیلمزسینیز.
- سانا حارام آیلارئنئ،[290] اۇ آیلاردا یاپئلان ساواشئ سۇرویۇرلار. دە کی: “اۇ آیلاردا ساواش بۆیۆک سوچتور. آما آللاهئن یۇلوندان أنگللەمک، اۇ یۇلو وە مسجیدی حارامئن قوتساللئغئنئ گؤرمزلیکتە دیرنمک وە حالقئنئ اۇرادان (مککەدن) چئقارماق، آللاە قاتئندا داحا بۆیۆک سوچتور. اۇ فیتنە (ساواش آتشی)[291] آدام اؤلدۆرمکتن بتردیر. گۆچلری یتسە، دینینیزدن چەویرینجەیە قادار سیزینلە ساواشئرلار. سیزدن کیم دینیندن دؤنر وە کافیر اۇلاراق اؤلۆرسە، یاپتئقلارئ شەیلر دۆنیادا دا آحیرتتە دە بۇشا گیدر. اۇنلار جهننم آهالیسیدیر، اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالاجاقلاردئر.”
- اینانئپ گۆوننلر، هیجرت أدنلر[292] وە آللاە یۇلوندا جیهاد أدنلرە (أللریندن گلنی یاپانلارا) گلینجە،[293] ایشتە اۇنلار آللاهئن ایکرامئنئ بکلەیەبیلیرلر. آللاە چۇق باغئشلایان وە ایکرامئ بۇل اۇلاندئر.
- سانا ایچکی وە اویوشتوروجو چشیتلری[294] ایلە قومار چشیتلرینی[295] سۇرارلار. دە کی: “ایکیسیندە دە اینسانلار ایچین بۆیۆک ضارارلار[296] وە باعضئ یارارلار واردئر.[297] هر ایکیسینین دە ضارارلارئ یارارلارئندان بۆیۆکتۆر.” (حایرا) نەیی حارجایاجاقلارئنئ دا سانا سۇرارلار. دە کی: “آرتانئ![298]” آللاە، آیتلرینی سیزە بؤیلە آچئقلار کی دۆشۆنەسینیز.
- بونلار هم دۆنیا هم آحیرت ایلە ایلگیلیدیر. سانا یتیملری دە سۇرارلار. دە کی: “حایئرلئ اۇلان، اۇنلارئن دوروملارئنئ دۆزلتمکتیر. أگر (قۇرویوجو عائیلە اۇلاراق) آرانئزا آلئرسانئز، بیلین کی اۇنلار (أولادلارئنئز دگیل، سادەجە) قاردشلرینیزدیر.[299]” آللاە، بۇزانئ دۆزلتندن آیئرماسئنئ بیلیر.[300] آللاە قورالئ فارقلئ قۇیسایدئ، سیزی سئقئنتئیا سۇقاردئ.[301] دائیما اۆستۆن اۇلان، دۇغرو قارارلار ورن آللاەتئر.
—————————————————————–
[280] ایستەدیگینی ألدە أتمک ایچین دوعا یتمز، چالئشماق دا گرکیر. [281] “معدودات”؛ “معدود” کلیمەسینین چۇغولودور وە “سایئلان، بیربیرینە أکلنمیش” آنلاملارئنا گلیر. (مۆفردات) بونلار، قوربان بایرامئنئن بیرینجی گۆنۆنە أکلنن وە “أییامئ تشریق” اۇلاراق بیلینن اۆچ گۆندۆر. بو گۆنلرە اؤزل ذیکیر، شەیطان تاشلاما سئراسئندا یاپئلان دوعالاردئر. شەیطان تاشلاما قوربان بایرامئنئن بیرینجی گۆنۆندە دە یاپئلدئغئ ایچین تۇپلوم دؤرت گۆن سۆرر. [282] آیتتە گچن “تولی”؛ “ولایتی اۆستلنمە، یؤنتیمین باشئنا گچمە” آنلامئنا گلیر. (مۆفردات) [283] آیتتەکی “حرث” کلیمەسی؛ “تۇپراغا تۇحوم آتما، تارئم اۆرۆنۆ ألدە أتمە وە مال قازانما” آنلاملارئنا گلیر. (العین) بو گیبی کیشیلر، اینسانلارئن قازانچ قاپئلارئنئ قاپاتاجاق ایشلر یاپارلار. [284] (فورقان؛ 21). آللاهئن بولوت گؤلگەلری ایچیندە گلمەسی اۇلایئ، ایسرائیل اۇغوللارئنا اۇن أمیر وریلمەدن اؤنجە سینا داغئندا گرچکلشمیش وە تەوراتئن چئقئش 19-نجو بؤلۆمۆندە آنلاتئلمئشتئر: “راب موسایا: ‘سانا قۇیو بیر بولوت ایچیندە گلەجگیم’ دەدی، ‘اؤیلە کی، سنینلە قۇنوشورکن حالق ایشیتسین وە هر زامان سانا گۆونسین.’ (چئقئش؛ 19:9) [285] “قئیامت”؛ “آیاغا قالقما وە قالقئش” دەمکتیر. “قئیامت گۆنۆ”؛ “اینسانلارئن ینیدن دیریلیپ قابیرلریندن قالقتئغئ گۆندۆر.” [286] باشلانغئچتا سادەجە آدم (ع) وە چۇجوقلارئ واردئ. (حوجورات؛ 13) [287] آیتە گؤرە آدمدن (ع) آدمدن (ع) موحاممدە (ع) قادار تۆم نبیلرە کیتاب وریلمیشتیر. (باقارا؛ 136)، (آلی عیمران؛ 81 وە 84) وە (أنعام؛ 90-82) [288] (باقارا؛ 155)، (آلی عیمران؛ 142)، (تەوبە؛ 16)، (نور؛ 50-47)، (عنکبوت؛ 2) وە (قئیامت؛ 36). [289] نەیی حارجایاجاقلارئنئن جوابئ (باقارا؛ 219) آیتیندەدیر. بو آیتتە ایسە نەرەلرە حارجاناجاغئ آچئقلانماقتادئر. [290] حارام آیلار، اؤتەدن بری بیلینن ذیلقاعدە، ذیحیججە، موحاررم وە رجب آیلارئدئر. (تەوبە؛ 36) [291] بورادا “فیتنە”؛ “ساواش” آنلامئندادئر. باق. (باقارا؛ 102) دیپنۇتو. [292] “هیجرت” سؤزلۆکتە، “کیشینین بیر شەیدن بدنییلە، دیلییلە وەیا قالبییلە اوزاقلاشماسئدئر”. (مۆفردات) مۆسلۆمانئن ایستنمەدیگی بیر یردن بدنییلە اوزاقلاشماسئ؛ (نیسا؛ 97) وە (أنفال؛ 75-72) باباسئ، آننەسی، أشی وەیا کندینە یاقئن گؤردۆگۆ کیشیلرین کافیر اۇلمالارئندان دۇلایئ قالبییلە اوزاق قالماسئ دا هیجرتتیر. (آلی عیمران؛ 28)، (نیسا؛ 144-138)، (تەوبە؛ 24-23) وە (مۆززممیل؛ 10) [293] “جیهاد”؛ “دۆشمانئن، شەیطانئن وەیا آرزولارئن باسقئسئنا قارشئ آللاهئن أمرینە اویماق ایچین وریلن هر تۆرلۆ مۆجادلەدیر”. (مۆفردات) “آللاە یۇلوندا ساواش”؛ “جیهادئن” چۇق اؤنملی بیر پارچاسئدئر. [294] آیت متنیندە گچن “خمر” کلیمەسی؛ “عاقلئ اؤرتن” آنلامئندادئر. سارحۇش أدیجی تۆم ایچکیلری وە اویوشتوروجو ماددەلری ایفادە أدر. نیتەکیم نبیمیزین شؤیلە بویوردوغو ریوایت أدیلمیشتیر: “سارحۇشلوق ورن هر شەی حامردئر. سارحۇش أدن هر شەی حارامدئر.” (مۆسلیم) [295] آیت متنیندە گچن “مَیسِر” کلیمەسی؛ “یُسر”؛ یاعنی “قۇلایلئق” کؤکۆندن گلمکتەدیر. “مەیسیر” اۆچ آیتتە “حامر” ایلە بیرلیکتە ذیکرەدیلیر. (باقارا؛ 219) وە (مائیدە؛ 91-90) قۇلایجا مالا قاووشمایئ آماچلایان وە عاینئ زاماندا مالئ قۇلایجا قایبەتمەیە سبب اۇلان پیانگۇ، تۇتۇ، لۇتۇ وە تۇمبالا گیبی بۆتۆن شانس اۇیونلارئ؛ پۇکر، رولت، قۇللو قومار ماکینەلری گیبی تۆم قومار چشیتلری؛ ایدداعا، آت یارئشئ، حۇرۇز دؤوۆشتۆرمە وب. هر تۆرلۆ باحیث بو قاپساما گیرر. قایبەدنین حسابئ اؤدەمەسی شارطئیلا اۇینانان تۆم اۇیونلار دا “مەیسیر” قاپسامئندا اۇلدوغو ایچین بو تۆر اۇیونلارئ اۇیناماق حارامدئر. [296] “ضارار” آنلامئ وردیگیمیز “إثم” کلیمەسی؛ “کیشییی صاوابتان یاعنی اییلیکلردن اوزاقلاشتئران داورانئش” آنلامئندادئر. (مۆفردات) آللاە “إثم” اۇلاراق تانئملادئغئ هر داورانئشئ، حارام سایمئشتئر. (آعراف؛ 33) بو سببلە ایچکی وە قومار، بۆیۆک گۆناەلارداندئر. [297] سارحۇش أدیجی وە اویوشتوروجو ماددەلردن وە قوماردان باعضئ منفاعاتلر ألدە أدیلەبیلیر. آنجاق بونلارئن ضارارئ ساغلادئقلارئ منفاعاتلردن فاضلادئر. بو اؤزللیک، بۆتۆن حاراملاردا واردئر. نفیسلرینین أسیری اۇلانلار، بو منفاعاتلری اؤنە آلاراق کندیلرینی حاقلئ گؤسترمەیە چالئشئرلار. آللاها اینانئپ گۆوننلر ایسە اۇنون أمرینە اویارلار. [298] “العفو = آرتان” سؤزۆ؛ “تمل ایحتیاجتان آرتان” (الصحاح) وە “چۇغالان” آنلامئندادئر. (مقاییس) شو آیتتە؛ “زنگینلشمە” آنلامئندادئر: “سۇنرا باشلارئنداکی سئقئنتئلارئ گیدریر، یرینە گۆزل شەیلر وریریز. سۇنوندا زنگینلشیرلر…” (آعراف؛ 95) کیشینین أوی، أو أشیاسئ، کندیسینین وە باقماقلا سۇروملو اۇلدوغو کیشیلرین ییەجگی، بینگی، ایش یری، آراچ وە گرچلر وس. تمل ایحتیاجلارئدئر. اۇنلار “آرتان” قاورامئنا گیرمەدیگی ایچین اۇنلاردان صاداقا /ورگی آلئنماز. “کیم بیر اییلیکلە گلیرسە اۇنا، اۇنون اۇن قاتئ وریلیر.” (أنعام؛ 160)
آیتی گرگی، بیر تۇن جویزی اۇلان بیری اۇنون یۆز کیلۇسونو صاداقا /ورگی اۇلاراق وریرسە تامامئنئ ورمیش اۇلور. تارئم اۆرۆنلرینین صاداقاسئ /ورگیسی حاصاد گۆنۆ تارلادا آلئناجاغئندان (أنعام؛ 141) اۆرتیجی اۇنون ناقلیەسیندن وە قۇروماسئندان سۇروملو اۇلماز. آلئم ساتئمئنئ یاپانلار ایسە ناقلیە، دپۇلاما، پازارلاما وە ساتئش سۇنراسئ دۇغاجاق سئقئنتئلارا گیرەجگیندن بو ایشلملرین هر بیری صاداقا /ورگی اۇرانئنئ آزالتئر وە اۇ، مالئنئن قئرقتا بیرینی ورینجە، تامامئنئ ورمیش گیبی اۇلور. آلتئن، گۆمۆش، پارا وە بۆتۆن تیجارت ماللارئ عاینئ دورومدادئر. بو سئقئنتئلار دیققاتە آلئنمازسا، أکۇنۇمی دورور وە بونون ضارارئنئ هرکس گؤرۆر.
[299] قورئان، أولادلئقلارئن هیچبیر یؤنۆیلە اؤز أولاد سایئلامایاجاغئنئ بیلدیریر. (آحزاب؛ 5-4) آللاە نبیمیزی، أولادلئغئ زەیدین بۇشادئغئ زەینب ایلە أولندیردی کی أولادلئغئن، کیشینین کندی أولادئ قۇنوموندا اۇلمادئغئ ذیهینلرە یرلشسین. (آحزاب؛ 38-37) [300] (نیسا؛ 3-2 وە 6). [301] قورئان، یتیملرین گؤزتیلمەسینی أمرەدر. آنجاق بو گؤزتیمین موطلاقا مۆمینلرین کندی أولریندە یاپئلماسئنئ شارط قۇشماز. یینە دە بیر یتیمی کندی أویندە گؤزتیمی آلتئنا آلان کیشی، اۇنو دین قاردشی اۇلاراق گؤرەجک، گرچک أولادئ گیبی قابول أتمەیەجکتیر. بونون سۇنوجو اۇلاراق بیر مۆمینین أویندە قۇرومایا آلئنان یتیملرە، میراث حاققئ وە أولنمە یاساغئ گیبی حوقوقی سۇنوچلار دۇغوراجاق أولادلئق ستاتۆسۆ وریلەمز. آنجاق میراثتان یارارلاندئرئلابیلیر. (نیسا؛ 8) قورئان مۆمینلرە، یتیملرین ماللارئنئ یؤنتمە گؤرەوینین یانئ سئرا حوقوقی اؤلچۆلر چرچیوەسیندە بو ماللاردان یارارلانما حاققئ دا تانئر. تۆم بونلار یتیملر حوصوصوندا مۆمینلری سئقئنتئیا سۇقمایان ایلاهی اؤلچۆلردیر. (نیسا؛ 6)
