اؤن سؤز
آللاهئن گؤندردیگی کیتابلار آراسئندا ناسئل بیر ایلیشکینین بولوندوغو قۇنوسو قورئان اۆزەریندە جیددی چالئشما یاپان هرکسین دیققاتینی چکەجک قادار اؤنملی وە ایلگی چکیجی بیر قۇنودور. بونا راغمن بو قۇنونون حاکیم ایلاهیات چەورەلری طارافئندان لایئقئیلا اۆزەریندە دورولموش، آنلاشئلمایا چالئشئلمئش قۇنولار آراسئندا بولونماماسئ دا عاینئ درەجەدە حایرت وریجی بیر دورومدور. راببیمیز، سۇن کیتابئ قورئانئن کندیندن اؤنجەکیلرلە آراسئندا تاصدیق، تبیین وە نسیح ایلیشکیسینین بولوندوغونو چۇق سایئدا آیتتە بیلدیرمکتەدیر. تاصدیق قۇنوسو اؤیلەسینە حایاتی بیر اؤنمە صاحیبتیر کی، بیر کیتابئن آللاە قاتئندان اۇلوپ اۇلمادئغئ کندیندن اؤنجەکینی تاصدیق أدیپ أتمەدیگی ایلە آنلاشئلئر:
وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۳۷﴾ (سورة یونس)
بو قورئان، باشقاسئ طارافئندان اویدورولوپ آللاها مال أدیلمیش دگیلدیر؛ عاکسینە اؤنجەکی کیتابلارئ کندیندە اۇلانلا دۇغرولایان، اۇ کیتابلارئ آچئقلایان، ایچیندە شۆبهەیە یر اۇلمایان وە وارلئقلارئن راببی طارافئندان ایندیریلمیش اۇلان کیتابتئر. (یونوس سورەسی؛ 37)
بو تاصدیقین اؤنجەکی کیتابلاردا بولونان حۆکۆملری عاینن ایچرمک (میثلییلە نسیح) وەیا گرچکلشەجگی سؤیلنن دگیشیکلیکلری یاپماق (حایئرلئسئیلا نسیح) شکلیندە اۇلابیلەجگینی دە ایلگیلی آیتلردن اؤگرنەبیلییۇروز. قئساجاسئ ایلاهی کیتابلار آراسئندا، آللاهئن قوردوغو اؤزل بیر ایلیشکیدن باحثەتمک گرکیر. ذاتن واحیین بیر بۆتۆن اۇلماسئ، زینجیرین حالقالارئ حالیندە بیربیرینی تاعقیب أتمەسی وە تۆم واحی زینجیرینین عاینئ دینی گتیرمەسی دە بونو گرکتیریر.
آنجاق نە یازئق کی گلەنگیمیزدە کیتابلار آراسئنداکی بو اؤزل ایلیشکی اؤنمسنمەمیش، بو سببلە دە اؤنجەکی کیتابلارئن منسوبلارئنا آللاهئن ایستەدیگی شکیلدە دۇغرو بیر تبلیغ یاپئلامامئشتئر. بو کیشیلرە کیتابلارئنئن کندی آتالارئ طارافئندان تاحریف أدیلمیش اۇلدوغو یاعنی آللاهئن کیتابئ اۇلماقتان چئقتئغئ سؤیلنمیش وە داحا ایلک آدئم یانلئش آتئلاراق موحاطاب دئشلانمئشتئر. اۇیسا نبیمیز أهلی کیتابئن اؤندرلرینە گؤندردیگی مکتوبلاردا دائیما کندی کیتابلارئنا وورغو یاپمئش، اۇنو تاصدیق أدن بکلەدیگی ینی کیتابا اویمالارئنئن گرکتیگینی، بونون کندی کیتابلارئنئن أمری اۇلدوغونو اۇنلارا حاطئرلاتمئشتئر. مثەلا هیجرتین بیرینجی یئلئندا حایبر یاهودیلرینە گؤندردیگی مکتوب شؤیلەدیر:
“راحمان وە راحیماۇلان آللاهئن آدئیلا!.. آللاهئن رسولۆ، موسانئن دۇستو وە قاردشی، (موسانئن) گتیردیگی بۆتۆن شەیلری تاصدیق أدیپ دۇغرولایان موحاممددن (بیر مکتوبدور): أی تەوراتا تابیع اۇلوپ اۇنون أطرافئندا تۇپلانان اینسانلار! دیققات أدیپ بیلینیز کی گرچکتن آللاهئن سیزە سؤیلەدیگی شو سؤزلری سیزلر کندی کیتابئنئزدا بولاجاقسئنئز:
موحاممد آللاهئن رسولۆدۆر. اۇنون برابریندەکیلر، کافیرلرە قارشئ قارارلئ، کندی آرالارئندا یومشاق باشلئدئرلار. اۇنلارئ حپ رۆکوع وە سجدە حالیندە آللاهئن کرم وە رئضاسئنئ آرارکن گؤرۆرسۆن. اۇنلارئن نیشانلارئ یۆزلریندەکی سجدە ایزلریدیر. بو، اۇنلارئن تەوراتتاکی تمثیلیدیر. بیر دە اۇنلارئن اینجیلدەکی تمثیلی وار: اۇنلار فیلیز ورمیش تۇحوم گیبیدیر؛ دەرکن (آللاە) اۇ فیلیزی گۆچلندیریر وە قالئنلاشتئرئر کی، کؤکۆ اۆزەرینە دیمدیک دورسون دا اۆرتیجییی سەویندیرسین. بؤیلەجە اۇ، حاققئ اینکار أدنلری دە کینلرینە ماحکوم أتمیش اۇلور. آللاە اۇنلاردان ایمان أدن وە ائصلاح أدیجی أیلملر قۇیانلارا سئنئرسئز بیر باغئش وە بۆیۆک بیر اؤدۆل واعاد أتمیشتیر.” (فتیح؛ 29)
آللاە عاشقئنا، سیزە واحیۇلونان شەی عاشقئنا، عاینئ شکیلدە سیزلردن أوول گلیپ گچمیش قابیلەلرینیزی من وە سلوا ایلە رئزئقلاندئران عاشقئنا، بابا وە دەدەلرینیزی فیرعاوونون ألیندن وە فیعیلیندن قورتارماق ایچین دنیزی قوروتان (یۆجە وارلئق) عاشقئنا بانا سؤیلەیینیز: آللاهئن سیزە واحیەتتیگی کیتابتا، موحاممدە ایمان أتمەیە مجبور اۇلوپ اۇلمادئغئنئز قایئدلئ دگیل میدیر؟ بؤیلە دگیلسە بانا حابر ورینیز. عاکسینە شاید کیتابئنئزدا بو (قایدئ) بولامازسانئز (اۇ حالدە مسئەلە یۇق، بنیم دینیمی قابول أتمەنیز ایچین) سیزە هیچبیر زۇر دا قوللاناجاق دگیلدیر. گرچکتن دە یانلئش ایلە گرچک یۇل بیربیریندن آیرئلمئش بولونماقتادئر. سیزی آللاهئن وە رسولۆنۆن یۇلونا داعوت أدریم.
نبیمیزین یاپتئغئ بو تبلیغی بیزلر دە یاپماقلا یۆکۆملۆیۆز. آنجاق بونو یاپارکن اۇنو اؤرنک آلابیلمک وە آللاهئن قوللارئنئ آللاهئن کیتابئنا دۇغرو بیر شکیلدە داعوت أدەبیلمک ایچین اؤنجە کندی کیتابئمئزئ ایی بیلملی، اۇنو آللاهئن قۇیدوغو متۇدا گؤرە اۇقویاراق اۇنداکی قاوراملارئ بیذذات راببیمیزدن اؤگرنملیییز.
“بیر” قاورامئ دا کیتابلار آراسئنداکی تاصدیق ایلیشکیسیندە وە دۇلایئسئیلا أهلی کیتابا یاپئلاجاق تبلیغی دۇغرو اۇلاراق یرینە گتیرمەدە اؤنملی یر توتتوغونو گؤردۆگۆمۆز بیر قاورام اۇلاراق قارشئمئزا چئقماقتادئر. آیرئجا بو قاورامئ قورئاندان اؤگرندیگیمیزدە پک چۇق آیتین گرچکتە دیققاتیمیزی نەرەیە چکتیگینی داحا ایی گؤرمە شانسئنئ یاقالامئش اۇلاجاغئز. ایلک کز بو چالئشمادا اۇرتایا قۇناجاق اۇلان بو قاورامئ کیتابئندا تانئملایئپ تافصیل أتتیگی ایچین وە بو تافصیلاتئ گؤرمەمیزی بیزلرە ناصیب أتتیگی ایچین یۆجە آللاها سۇنسوز شۆکۆرلر اۇلسون.
1- گیریش
یۆجە آللاە اینسانلار آراسئندان نبیلر سچمیش وە بۆتۆن نبیلرینە کیتاب گؤندرمیشتیر. بو کیتابلارئن أن سۇنونجوسو دا سۇن نبی موحاممدە (ع) گؤندریلمیش اۇلان قورئاندئر. قورئاندان سۇنرا باشقا بیر کیتاب گؤندریلمەیەجک اۇلماسئنئن گلەجک بو سۇن نبییی وە سۇن کیتابئ بکلەین اینسانلار اۆزەریندە بۆیۆک بیر باسقئ اۇلوشتورموش اۇلماسئ گرکیر. گؤندریلمیش اۇلان هر بیر کیتاب ایلە کندیندن اؤنجەکی کیتابلار آراسئندا سادەجە آللاهئن قۇیابیلەجگی چۇق اؤزل بیر ایلیشکی مەوجودتور. دیگر تۆم کیتابلاردا اۇلدوغو گیبی قورئانئن دا کندیندن اؤنجەکی کیتابلارلا اۇلان بو ایلیشکیسی تاصدیق، تبیین وە نسیح قاوراملارئ اۆزەرینە بینا أدیلمیشتیر. بو قاوراملاردان ایلکی اۇلان تاصدیق قاورامئنئ آنلامامئز نۇقطاسئندا باعضئ کلیمەلر اؤنە چئقماقتا وە تریملشمکتەدیر. بونلاردان بیر “ائصر (إصر)” کلیمەسیدیر وە بو کلیمە آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتیندە تانئملاناراق تریملشتیریلمیشتیر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۸۱﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلردن کسین سؤز آلدئغئندا شؤیلە دەمیشتیر: “سیزە کیتاب وە حیکمت وریریم دە ألینیزدە اۇلانئ اۇنایلایان بیر ألچی گلیرسە کسینلیکلە اۇنا ایناناجاقسئنئز وە دستک ورەجکسینیز. بونو قابول أتتینیز می؟ بو آغئر یۆکۆ (ائصرئ) یۆکلندینیز می؟” اۇنلار دا؛ “قابول أتتیک” دەمیشلردیر. آللاە: “سیز بونا شاهید اۇلون، سیزینلە برابر بن دە شاهیدیم،” دەمیشتیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە کلیمە ماعناسئ ایعتیبارئیلا “آغئر یۆک” آنلامئنا گلن “ائصر” کلیمەسی، آیتتە تانئملانمئش وە “ألدەکی مەوجود کیتابئ تاصدیق أدیجی اۇلاراق گلەجک اۇلان ألچییە اینانما وە دستک ورمە سؤزۆ ایلە یۆکلنیلن سۇروملولوق” شکلیندە اؤزل بیر آنلام وریلەرک تریملشتیریلمیشتیر. آیتە گؤرە بو سۇروملولوغو آللاها سؤز ورەرک یۆکلنن نبیلر وە دۇلایئسئیلا اۇنلارئن گؤندریلدیگی تۇپلوملارئن آرتئق ینی بیر گؤرەولری واردئر: “ینی گلەجک ألچینین تبلیغ أدەجگی آیتلرین، کندیسیندەکی کیتابئ تاصدیق أدیپ أتمەدیگینی کۇنترۇل أتمک وە أگر تاصدیق أدییۇرسا بو ینی گلن ألچییە اویوپ دستکلەمک.”
