بونا قارشئ کلاسیک حادیثلرین (نبییە ایسناد أدیلن سؤز، فیعیل وە تاقریرلرین) نبییە عائیدیەتی بیلە کسین دگیلدیر. قالدئ کی بونلارئن نبییە عائیدیەتی کسین اۇلسا بیلە قورئانئن نبییە ایطاعات أمری وە /وەیا نبییە اؤرنک اۇلما تاوصیەسی بولونمادئغئندان باغلایئجئلئغئ یۇقتور. نبییە ایسناد أدیلن حادیثلرلە قورئاندا بولونمایان هرحانگی بیر حۆکۆم ایحداث أدیلەمز. بو، قورئانا عیلاوە یاپماق آنلامئنا گلیر. اۇیسا قورئان، دین قۇنوسوندا تام اۇلان (أکسیک اۇلمایان) بیر کیتابتئر. نە وار کی قورئان ایلە موطابئق اۇلان (آیتلرین حۆکمۆنۆ ایظهار أدن) حادیثلرە تابیع اۇلونابیلیر. آما بو، قورئانا تابیع اۇلماق آنلامئنا گلیر.
آللاە، مۆمینلرە لازئم اۇلان هر بیلگییی (تۆم دینی آحکامئ) رسولۆن حادیثلری (قورئان) ایلە بیلدیرمیشتیر. هم دە تافصیلاتئ ایلە بیرلیکتە. قورئان ایچردیگی بیلگیلری مۆمینلر ایچین آیرئجا تافصیل أدن (آچئقلایان) بیر کیتابتئر. بو نەدنلە مۆمینلر قورئان حۆکۆملریندن حسابا چکیلەجکلردیر. آما قورئاندا بولونمایان حۆکۆملردن یۆکۆملۆ دگیلدیرلر.
آللاە اینسانلارئ یالنئزجا کندیسینە قوللوق أتسینلر دییە یاراتمئشتئر. قورئانئن تمل أمری دە بودور؛ آللاها ایطاعات. آما قورئان، آللاها ایطاعات أمرینی دائیما “آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدین” قالئبئ ایلە بیلدیریر. قورئاندا آللاها ایطاعاتین أمرەدیلدیگی آما رسولە ایطاعاتین أمرەدیلمەدیگی هیچبیر آیت یۇقتور. آللاە ایلە بیرلیکتە موطلاقا رسولە دە ایطاعات أمرەدیلیر. بونون هیچبیر ایستیثناسئ یۇقتور. دەمک کی؛ “آللاها وە رسولۆنە ایطاعاتی أمرەدن” آیتلر؛ “آللاهئن رسولۆ ایلە گؤندردیگی آیتلرینە تابیع اۇلون!” أمرینی ورمیش اۇلور. بو آیتلردە قوللانئلان کلیمەنین دائیما (نبی دگیل) رسول اۇلماسئ دا بونو گؤستریر.
آللاها ایطاعات آنجاق رسولۆنە ایطاعات ایلە ساغلانابیلیر. بونون باشقا بیر یۇلو یۇقتور. ذاتن قورئان؛ “کیم رسولە ایطاعات أدرسە آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور” بویروغو ایلە بو دورومو اؤزل اۇلاراق دا بیلدیرمیشتیر.
دەمک کی آللاها وە رسولۆنە آیرئ آیرئ ایطاعات أدیلمەیەجک، یالنئزجا آللاها ایطاعات أدیلەجکتیر. آما بونون ایچین دە رسولۆنە تابیع اۇلوناجاقتئر. چۆنکی آللاها ایطاعات أتمەنین باشقا بیر یۇلو یۇقتور. آللاە أمیرلرینی اینسانلارا دیرکت (دۆزجە – گؤنجە) اۇلاراق دگیل، اینسانلار آراسئندان سچتیگی بیر ألچی (رسول) واسئطاسئیلا بیلدیرمیشتیر. آللاها ایطاعات ایچین رسولۆن گتیردیگی آیتلرە تابیع اۇلماق گرکیر. بؤیلەجە تمثیلی اۇلاراق رسولە آما آصلی اۇلاراق آللاها یاعنی آصلئندا یالنئزجا آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور.
آللاهئن بۆتۆن بویروقلارئ بیزە رسولۆن بەیانئ ایلە گلمیشتیر. قورئان آللاهئن کلامئ، رسولۆن بەیانئدئر. رسولۆن بەیانئ اۇلماقسئزئن بیزە اینتیقال أدن هرحانگی بیر آیت یۇقتور (اۇلاماز). قورئان، دین قۇنوسوندا باغلایئجئ (رسولۆن بەیانئ) اۇلان یگانە سؤزدۆر. آما قورئاندان باشقا بو نیتەلیکلرە صاحیب (آللاهئن کلامئ، رسولۆن بەیانئ) اۇلان باشقا بیر سؤز یۇقتور.
قئساجا رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئاندان باشقا مۆمینلر ایچین باغلایئجئ اۇلان باشقا بیر سؤز یۇقتور. چۆنکی بیر سؤزۆن /حادیثین دین قۇنوسوندا باغلایئجئ اۇلابیلمەسی ایچین بو سؤزۆن /حادیثین موطلاقا رسول موحاممد طارافئندان بەیان أدیلمیش اۇلماسئ (اۇنون آغزئندان چئقمئش اۇلماسئ) گرکیر. چۆنکی دینین موطلاق صاحیبی آللاەتئر وە آللاە بۆتۆن أمیرلرینی بیزە رسولۆ واسئطاسئیلا ایلتمیشتیر. قورئانئن بؤیلە اۇلدوغو یاعنی تۆم آیتلرین رسولۆن واحیە دایالئ حادیثلری اۇلدوغو کسیندیر. آما قورئان دئشئنداکی حادیثلر؛ رسولۆن حادیثلری دگیل، نبییە ایسناد أدیلن سؤز، فیعیل وە تاقریرلردیر. ایچیندە نبییە عائید اۇلمایانلار اۇلدوغو گیبی اۇنا عائید اۇلانلار دا واحیە دایالئ دگیلدیر.
اۇ حالدە رسولۆن سۆننتی، نبییە ایسناد أدیلن (کلاسیک) حادیثلرە دگیل، رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئانا دایانئر. دۇلایئسئیلا سۆننت، قورئانئن دئشئنداکی حادیثلر دگیل، بیذذات قورئانئن کندیسیدیر. قورئانئن “آ”دان “ی”یە تاطبیق أدیلمەسیدیر. رسول، قورئانئن هم أمیرلرینی هم تاوصیەلرینی تاطبیق أتمیشتیر. چۆنکی قورئان، سادەجە فارضلارئ ایچرن بیر کیتاب دگیلدیر. فئقئە دیلیندە؛ فارض، واجیب، سۆننت، مۆباح، مکروە وە حارام دییە تاصنیف أدیلن تۆم آحکامئ ایچریر. قورئانئن؛ “یاپئن!” دەدیکلری “فارض”، وە “یاپمایئن!” دەدیکلری “حارام”، تاوصیەلری ایسە؛ “سۆننت”تیر.
یاپئلماسئنئ ترجیحە بئراقتئقلارئ وە /وەیا باحثەتمەدیکلری تۆم شەیلر دە “مۆباح”تئر. رسولۆن سۆننتی، تۆم بو آحکامئن (فارض، واجیب، سۆننت، مۆباح وس.) تاطبیق أدیلمەسیدیر. یاعنی سۆۆنت؛ قورئانئن آچئقلاماسئ، عیلاوەسی، بۇشلوقلارئنئن دۇلدورولماسئ، نسحەدنی دگیل، (باشتان سۇنا) قورئانئن تاطبیق أدیلمەسیدیر. آیرئجا فئقئە دیلیندەکی “سۆننت” ایلە “رسولۆن سۆننتی” قاورامئ آیئرت أدیلملیدیر. فئقئە دیلیندە “سۆننت” دەدیگیمیز زامان قورئانئن تاوصیەلرینی قاصد أتمیش اۇلوروز. “رسولۆن سۆننتی” ایسە فئقئە دیلیندە؛ فارض، واجیب، سۆننت وس. دەدیگیمیز تۆم قورئان آحکامئنئن تاطبیقاتئنئ ایفادە أدن شمسیە بیر قاورامدئر. دۇلایئسئیلا یاپتئرئمئ دا عاینئ قورئان گیبیدیر.
