بیر گۆن هیچ بکلەمییۇرکن، قورئانئن ایچریگینە دائیر هیچبیر شەی، آما گرچکتن هیچبیر شەی بیلمییۇرکن بیر آیت ایلە قارشئلاشتئم.
بو آیت اینفیطار سورەسینین 6-نجئ آیتییدی:
يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ ﴿۶﴾ (سورة الإنفطار)
“أی اینسان! کریم اۇلان راببینە قارشئ سنی آلداتان نەدیر؟” (اینفیطار سورەسی؛ 6)
بو آیتی اۇقودوغومدا یاشادئغئم حیسسی بن دگیل، سادەجە قوللارئنا بو حیسسی یاشاتان یۆجە آللاە تاعریف أدەبیلیر:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿۲۳﴾ (سورة الزمر)
آللاە سؤزلرین أن گۆزلینی، بیربیرینە بنزەر، ایکیشرلی (آیتلر شکلیندە دۆزنلنمیش) بیر کیتاب اۇلاراق ایندیرمیشتیر. (بو دۆزنلەمە) راببیندن قۇرقانلارئن تۆیلرینی اۆرپرتیر. سۇنرا وۆجودلارئنئ وە قالبلرینی آللاهئن ذیکرینە (وردیگی بیلگییە) قارشئ یوموشاتئر. ایشتە بو، آللاهئن یۇلودور. “اۇ”، گؤرەوینی یاپان قوللارئنئ بو یۇلا سۇقار. آللاهئن ساپئق سایدئغئنئ کیمسەیە دۇغرو یۇلدا گؤرەمز. (زۆمر سورەسی؛ 23)
قالبین آللاهئن ذیکرینە قارشئ یوموشاماسئ، یاتئشماسئ… آللاە کیمی قوللارئنا بؤیلە بیر دویغو تاتتئراراق اۇنلارا یۇل گؤستردیگینی بویورور وە آردئندان هیدایت کلیمەسینی قوللانئر.
پکی، هیدایت نە دەمکتیر:
فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ ﴿۲۰﴾ (سورة آل عمران)
أگر سنینلە چکیشیپ تارتئشئرلارسا، دە کی: “بن، بانا اویانلارلا بیرلیکتە، کندیمی آللاها تسلیم أتتیم.” وە کیتاب وریلنلرلە اۆممیلرە دە کی: “سیز دە تسلیم اۇلدونوز مو؟” أگر تسلیم اۇلدولارسا، گرچکتن هیدایتە أرمیشلردیر. فاقاط یۆز چەویردیلرسە، آرتئق سانا دۆشن یالنئزجا تبلیغدیر. آللاە، قوللارئ حاققئیلا گؤرندیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 20)
یاعنی هیدایت؛ “تسلیمیەتی” سادەجە اۇنا تسلیم اۇلمایئ ایچریر.
قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵۸﴾ (سورة الأعراف)
دە کی: “أی اینسانلار! بن آللاهئن سیزین حپینیزە گؤندردیگی بیر ألچیسیییم؛ کی گؤکلرین وە یرین مۆلکۆ یالنئز “اۇنوندور”. “اۇندان” باشقا ایلاە یۇقتور، “اۇ” دیریلتیر وە اؤلدۆرۆر. اؤیلەیسە آللاها وە اۆممی پەیغامبر اۇلان ألچیسینە ایمان أدین. اۇ دا آللاها وە “اۇنون” سؤزلرینە اینانماقتادئر. “اۇنا” ایمان أدین کی هیدایتە أرمیش اۇلورسونوز. (آعراف سورەسی؛ 158)
هیدایت؛ “گۆونین (ایمانئن)” وە سادەجە “اۇنا” اۇلان گۆونین ایفادەسیدیر.
وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۴۳﴾ (سورة الأعراف)
بیز اۇنلارئن گؤگۆسلریندە کیندن نە وارسا چکیپ آلمئشئز. آلتلارئندان ائرماقلار آقار. دەرلر کی: “بیزی بونا اولاشتئران آللاها حامد اۇلسون؛ أگر آللاە بیزە هیدایت ورمەسەیدی بیز دۇغرویا أرمەیەجکتیک. آند اۇلسون، راببیمیزین ألچیلری حاق ایلە گلدیلر.” اۇنلارا: “ایشتە بو، یاپتئقلارئنئزا قارشئلئق اۇلاراق میراثچئ قئلئندئغئنئز جننتتیر” دییە سسلنیلەجک. (آعراف سورەسی؛ 43)
هیدایت، دۇغرویا گیدیش یۇلدور. تک دۇغرو ایستیقامت اۇلان “اۇنا” قوللوق أتمەیە وە بونون دۇغال نتیجەسی اۇلان قورتولوشا دۇغرو یۇلا چئقماقتئر.
اینسانا بو راقیبسیز اؤدۆلۆ ورن سادەجە یۆجە آللاەتئر:
الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ ﴿۷۸﴾ (سورة الشعراء)
کی بنی یاراتان وە بانا هیدایت ورن “اۇدور”. (شوعارا سورەسی؛ 78)
هر بیرەی کندیسینی دۇغرو یۇلدا گؤرسە دە، اینسانئن بؤیلە دۆشۆنمەسینین هیچبیر دگری یۇقتور. بیز کندیمیزی ناسئل آدلاندئرساق دا، آللاهئن أمیرلرینە قارشئ گلمەمیزە راغمن کندیمیزی آووتماق ایچین نە قادار: “قالبیم تمیز” دەسک دە، یا دا کندیمیزی أن ایی مۆسلۆمان اۇلاراق گؤرسک دە، بیزی بیزدن داحا ایی بیلن، هر زامان وە سادەجە “اۇدور“:
ذَلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَى ﴿۳۰﴾ (سورة النجم)
شۆبهەسیز، سنین راببین؛ یۇلوندان ساپانلارئ ایی بیلیر، دۇغرو یۇلدا اۇلانلارئ دا ایی بیلیر. (نجیم سورەسی؛ 30)
پکی، یۆجە راببیمیز نەدن بانا بؤیلە بیر ایکرامدا بولوندو؟ بونو سادەجە کندیسی بیلیر. بن یوقارئدا بلیرتتیگیم اۆزرە هرکسین یاپماسئ حایلی مۆمکۆن اۇلان “شیرکی ترک أتمک” ترجیحیمین قارشئلئق بولموش اۇلابیلەجگینی دۆشۆنۆیۇروم: (یینە تکرار أدەییم کی هر شەیین دۇغروسونو وە ایچیۆزۆنۆ سادەجە آللاە بیلیر.)
ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۸۸﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە بو، آللاهئن یۇلودور. گرکنی یاپان قوللارئنئ بو یۇلا سۇقار. أگر (بو نبیلر) اۇرتاق (شیرک) قۇشسالاردئ بۆتۆن یاپتئقلارئ بۇشا گیدردی. (أنعام سورەسی؛ 88)
شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ ﴿۱۳﴾ (سورة الشوری)
آللاە نوحا نە أمرەتمیشسە اۇنو، سیزین ایچین بو دینین قورالئ (شریعات) یاپمئشتئر. سانا واحیەتتیگیمیز، ایبراهیمە، موسایا وە عیسایا أمرەتتیگیمیز شودور: “بو دینی آیاقتا توتون وە بیربیرینیزدن آیرئ دۆشمەیین.” سنین چاغئردئغئن شەی مۆشریکلرە آغئر گلیر. آللاە، بو دینی ترجیح أدنی کندی طارافئنا (یۇلونا) سچر وە “اۇنا” یؤنلنی دؤغرویا یؤنلندیریر. (شورا سورەسی؛ 13)
“بن”، “بنیم”، “بانا” گیبی ایفادەلر یانلئش آنلاشئلمامالئدئر. آیتلردە دە گؤرۆلدۆگۆ گیبی اۇرتادا اینسان سایەسیندە وە اینسانا عائید اۇلان هیچبیر باشارئ یۇقتور. بن یالنئزجا هرکسین ایچیندە یر آلان “شیرکتن اوزاقلاشماق” ایستگیمی اویغولامایا قۇیونجا، یۆجە راببیمیز بنی “کیتابئیلا” بولوشتوردو.
اۇلان بیتن سادەجە بودور؛ وە أوت، آلتئنئ چیزدیگیم اۆزرە، هرکس شیرکتن اوزاق دورماق، یاعنی هرکس آللاهئ حایاتئنئن ایلک سئراسئنا آلمایئ چۇق ایستەر:
رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كَانُوا مُسْلِمِينَ ﴿۲﴾ (سورة الحجر)
آیتلری گؤرمزلیکتن گلنلر (کافیرلر)، زامان زامان: “کشکە بیز دە تام تسلیم اۇلانلاردان (مۆسلۆمانلاردان) اۇلساق” دییە چۇق آرزو أدرلر. (حیجر سورەسی؛ 2)
بو آرزوموزو آتشلەییپ أیلمە گچرسک، راببیمیز بیزە چۇق یاردئم أدر:
وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ ﴿۶۹﴾ (سورة العنکبوت)
بیزیم اوغروموزدا مۆجادلە أدنلرە ألبتتە یۇللارئمئزئ گؤستریریز. آللاە گۆزل داورانانلارلا برابردیر. (عانکبوت سورەسی؛ 69)
حاتتا بو یۇلا گیرنین “تاقواسئنئ (فئطراتئنئ قۇروما گۆجۆنۆ)” آرتئرئر:
وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ ﴿۱۷﴾ (سورة محمد)
آللاە، دۇغرو یۇلا گیرنلرین هیدایت وە تاقواسئنئ آرتئرئر. (موحاممد سورەسی؛ 17)
وە بیز دە اۆستۆنە تاقواسئنئ آرتئردئغئ قوللارئ حاققئندا بویورور کی:
الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ ﴿۶۳﴾ لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۶۴﴾ (سورة یونس)
اۇنلار اینانئپ گۆونن وە چکینەرک قۇرونان کیمسەلردیر. هم دۆنیا حایاتئندا، هم دە آحیرتتە مۆژدە اۇنلارئن حاققئدئر. آللاهئن سؤزلرینین دگیشمەسی دییە بیر شەی اۇلاماز. ایشتە أن بۆیۆک قورتولوش بودور. (یونوس سورەسی؛ 64)
گؤرۆیۇروز کی، اؤنجەلیگی “آللاها عیبادت أتمک” اۇلمایان بیر اینسانئن، بو اؤنجەلیگینی دگیشتیرمە یۇلوندا غایرت أتمەسی، “أن بۆیۆک قورتولوشا” وارابیلەجک بیر طاوئردئر.
حایاتئمئ، قورئان ایلە تانئشتئغئم گۆندن بری شیمدی اۇقویاجاغئنئز جۆملەلری ذیکرەدەبیلن وە بو دۇغرولتودا یاشایابیلن کیمسەلر آراسئنا گیرمک ایچین چابالئیۇروم:
قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱۰۸﴾ (سورة یوسف)
دە کی: “بنیم یۇلوم بودور، آچئق بیر بلگەیە دایاناراق، اینسانلارئ آللاها چاغئرئیۇروم. بن وە بانا اویانلار اؤیلەییز. آللاها بۇیون أگریم. بن مۆشریکلردن دگیلیم.” (یوسوف سورەسی؛ 108)
