اؤن سؤز
بسم اللە الرحمن الرحیم
الحمد للە رب العالمین والصلاة والسلام علی رسولنا محمد وعلی آلە وصحبە أجمعین
اییلیگی سۇنسوز، ایکرامئ بۇل آللاهئن آدئیلا
هر شەیین صاحیبی وە یاپتئغئ هر شەیی گۆزل یاپان آللاها حامدۆ ثنالار، رسولۆمۆز موحاممدە (ع) دە صالاتۆ سلام اۇلسون.
13 آرالئق 2009 پازار گۆنۆ ایستانبول زەیتینبورنو کۆلتۆر مرکزیندە “یانلئش آللاە اینانجئ” باشلئقلئ بیر صؤحبت گرچکلشتیرمیشتیک. آدئندان دا آنلاشئلاجاغئ اۆزەرە آللاە اینانجئ باشتا اۇلماق اۆزەرە تەوحید وە شیرک قۇنولارئنئ ألە آلدئغئمئز بو صؤحبت اینترنتە یۆکلندیگیندە بیرچۇق پلاتفۇرمدا پایلاشئلمئش وە بیر حایلی ایزلنمە اۇرانئ ألدە أتمیشتی. ایلاهیات فاکۆلتەلریندە کلام (عاقائید) درسی ورن باعضئ حۇجالارئمئزئن تەوحید وە شیرک قۇنوسونو آنلاتئرکن اؤگرنجیلرینە بو پرۇگرامئمئزئ ایزلەمەلرینی تاوصیە أتتیکلرینی حابر آلدئق؛ بوندان بۆیۆک ممنونیەت دویدوق. داحا سۇنرا یورت ایچیندە وە یورت دئشئندا داعوت أدیلدیگیمیز بیرچۇق پرۇگرامدا بنزەر قۇنولارئ ایشلەمەیە دوام أتتیک. بونون یانئ سئرا 05.01.2015 تاریحیندە قاتئلدئغئمئز یۆکسلن سؤزلر (هیلال تەوە) پرۇگرامئندا دا شیرک قۇنوسونو ألە آلدئق. بو پرۇگرام دا ایلگییلە ایزلندی وە عاینئ شکیلدە سۇسیال مدیادا چۇقچا پایلاشئلدئ. ایزلەیجیلریمیزین بۆیۆک بیر قئسمئ اۇقودوغوموز آیتلری وە چشیتلی کیتابلاردان یاپتئغئمئز آلئنتئلارئ نۇت آلدئقلارئنئ، اۇلوشتوردوقلارئ درس حالقالارئندا بو نۇتلارئ مۆذاکرە أتتیکلرینی بلیرتتیلر. بۆتۆن بونلار یاپتئغئمئز قۇنوشمالاردا یارارلاندئغئمئز نۇتلارئن یازئیا گچیریلیپ اۇقویوجولارئمئزلا پایلاشئلماسئ حوصوصوندا بیزلری حارەکتە گچیردی. ایشتە ألینیزدە توتتوغونوز بو کیتابچئق قۇنوشمالارئمئزدا یارارلاندئغئمئز نۇتلارئن بیر آرایا گتیریلمەسیندن اۇلوشماقتادئر.
قورئانئن اؤگرتتیگی قاوراملار سریسینین بیر پارچاسئ اۇلان بو کیتابچئغئن حاضئرلانماسئندا بیزلری یۆرکلندیرن وە أمگی گچن تۆم دۇستلارئما تشککۆر أدریم.
چالئشماق بیزدن، باشارئ آللاەتاندئر.
دۇک. یاحیا شنۇل
شوبات 2017
تەوحید وە شیرک
آللاە تعالانئن ایلک نبیدن سۇن نبییە قادار گؤندردیگی تک دین اۇلان ایسلامئن تملینی “تەوحید” ایلکەسی اۇلوشتورماقتادئر. نیتەکیم دۇغرو دین؛ “یالنئزجا آللاها بۇیون أگەرک اۇندان باشقاسئنا قول اۇلماماق وە بونونلا بیرلیکتە نامازئ قئلئپ زکاتئ ورمک” شکلیندە تەوحید مرکزلی اۇلاراق بیذذات آللاە تعالا طارافئندان تانئملانمئشتئر. بورادان حارەکتلە نە زاماندان بری تەوحید أکسنلی بو اۆچ عونصورون دائیما وار اۇلدوغو آنلاشئلماقتادئر.
ایلک سورەسی فاتیحادان سۇن سورەسی ناس’ا قادار قورئانئن تامامئندا تەوحیدە وورغو یاپئلمئش وە تۆم نبیلرین، ألچی اۇلاراق گؤندریلدیکلری قاویملرینە بو اؤنملی قۇنودا اویارئلاردا بولوندوقلارئ بلیرتیلمیشتیر.
تەوحیدین قارشئسئندا “شیرک” یر آلماقتادئر. شیرک؛ “اۇرتاق اۇلماق، اۇرتاق قئلماق” ماعنالارئنا گلیر. بو کلیمە تۆرکچەیە “شیرکت” اۇلاراق گچمیشتیر؛ “آنۇنیم شیرکت، لیمیتد شیرکت” شکلیندە قوللانئملارئ اۇلدوقچا یایغئندئر.بو، أن آز ایکی کیشینین بیر آرایا گلەرک قوردوقلارئ اۇرتاقلئق شکلیدیر.
تریم اۇلاراق “شیرک”؛ داحا چۇق “جنابئ حاققا اۇرتاق قۇشماق” شکلیندە تانئملانابیلەجک بیر قاورامدئر. ذاتئندا، صئفاتلارئندا، فیعیللریندە وە قوللوقتا هرحانگی بیر وارلئغئ آللاها أش، دنک وە بنزەر توتماق شیرکتیر. یاعنی جنابئ حاققا ذاتئندا اۇرتاق قۇشولماسئ ناسئل شیرک ایسە، سادەجە اۇندا بولونان باعضئ صئفاتلارئن /اؤزللیکلرین باشقا بیر وارلئغا وریلمەسی دە شیرکتیر. بو؛ “بیر شەیی اۇنا عائید اۇلمایان یرە قۇیماق” آنلامئنا گلن ظولۆم قاپسامئنا گیردیگی ایچین شیرک، قورئاندا “پک بۆیۆک بیر ظولۆم” اۇلاراق نیتەلندیریلمیشتیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ﴿۱۳﴾ (سورة لقمان)
بیر زامانلار لۇقمان، اۇغلونا اؤگۆت وریرکن شؤیلە دەمیشتی: “یاوروجوغوم! آللاها شیرک /اۇرتاق قۇشما! چۆنکی شیرک پک بۆیۆک بیر ظولۆمدۆر.” (لۇقمان سورەسی؛ 13)
قورئانئن آنا قۇنوسو تەوحیددیر. قئساجا؛ “آللاهئ ایلاە اۇلاراق بیرلەمک” شکلیندە تاعریف أدیلەبیلەجک اۇلان تەوحید، ماعالأسف چۇغو زامان؛ “آللاهئ وار وە بیر بیلمک” شکلیندە آنلامئ دارالتئلاراق تانئملانماقتادئر. حالبوکی آللاهئ وار وە بیر بیلمک، تەوحیدی تام ماعناسئیلا تاعریف أدەمز. بونون بؤیلە اۇلمادئغئنئ گؤرمک ایچین دینین اؤزۆ سایئلان “کلیمەیی تەوحید وە کلیمەیی شهادتە” باقماق یترلیدیر.
هر ایکیسینین ایلک بؤلۆمۆ أساسن تەوحیدین تانئمئنئ ورمکتەدیر: “لا إلە إلا اللە”؛ “آللاە واردئر وە بیردیر” دگیل، “آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور” دەمکتیر. “أشهد أن لا إلە إلا اللە”؛ “آللاهئن وار وە بیر اۇلدوغونا شاهیدلیک أدریم” دگیل، “آللاەتان باشقا ایلاە اۇلمادئغئنا شاهیدلیک أدریم” دەمکتیر. بونا گؤرە تەوحید، آللاەتان باشقا ایلاە قابول أتمەمک وەیا باشقا بیر دەییشلە ایلاە اۇلاراق سادەجە آللاهئ قابول أتمکتیر. چۆنکی آللاهئن وارلئغئنئ وە بیرلیگینی تارتئشمایا آچماق سؤز قۇنوسو دگیلدیر وە بونو تارتئشمانئن بیر ماعناسئ یۇقتور.
گؤرۆلدۆگۆ گیبی کلیمەیی تەوحیدین ایلک بؤلۆمۆندە آللاەتان باشقا هیچبیر ایلاهئن اۇلمادئغئنا وورغو یاپئلئرکن کلیمەیی شهادتتە دە “بن شاهیدلیک أدییۇروم یاعنی گؤزۆملە گؤرمۆش گیبی بیلییۇروم، آنلئیۇروم وە اینانئیۇروم کی آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور” دەنیلمکتەدیر. ایشتە بو یۆزدن تەوحید؛ “آللاهئ وار وە بیر بیلمک” شکلیندە دارالتئلاراق تاعریف أدیلەمز. بو بیر أکسیکلیکتیر. آللاهئ وار وە بیر بیلمک تابیعی کی گرکلیدیر؛ آما تەوحید باشقا بیر وارلئغئ ایلاە اۇلاراق گؤرمەمکتیر. چۆنکی ایلاهلئق
1- ایلاە نەدیر
بورادا آنلامئ اؤنم قازانان ایلاە کلیمەسی
