جنابئ حاق أن بۆیۆک ظولۆم اۇلاراق آنلاتتئغئ شیرک گۆناهئنئ تؤوبە أدیلمەدیگی تاقدیردە عاففەتمز. حایاتئن هیچبیر آلانئ شیرک قابول أتمز. عائیلەدە دە شیرک قۇشولماسئ یاعنی أشلرین بیربیرلرینی آرد سئرایا قۇیماسئ، أشلرینین حاقلارئنئن باشقالارئنا ورمەسی، لایئق اۇلمایانلارا ایکراملاردا بولونولماسئ آصلا قابول أدیلمز. آیتتە آلداتما، أشلرین بۇشانما گرکچەسی اۇلدوغو گیبی أولنمەمە گرکچەسی دە قئلئنمئشتئر.
دنگەنین قالمادئغئ گلەنکسل عائیلە آلغئسئندا تک اۇتۇریتە بەیلرە وریلیرکن حانئملارا ظولمەدیلمیش، گۆنۆمۆزدە دە أزیلن قادئن حاققئنئ آلماق آدئنا أرکگینە ظولمەدر دوروما گلمیشتیر. حاقلار وە سۇروملولوقلار قارئشمئش، اۇرمان قانونلارئ حاکیم اۇلموشتور. حالبوکی حایاتتا دنگە شارطتئر.
جنابئ حاق شؤیلە بویورور:
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ ﴿۲﴾ (سورة الملک)
اؤلۆمۆ وە حایاتئ یاراتان اۇدور. بونلار؛ حانگینیز داحا گۆزل ایش یاپاجاق دییە سیزی یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیرمک ایچیندیر. (مۆلک سورەسی؛ 2)
اؤلۆمۆ وە حایاتئ دنگە ایچین یاراتان راببیم، مۆمین اۇلابیلمەنین یۇلونو دا ایندیریلن واحی؛ قورئان وە سۆننتی وە یاراتئلان واحیی؛ کائینات کیتابئنئ اۇقومایا باغلامئشتئر. عائیلەدەکی دنگەیی دە قادئن وە أرکک اۆزەرینە قورموشتور. عائیلە حایاتئنداکی دنگە؛ حاقلارئن قارشئلئقلئ بیلینمەسی، بیربیرلرینین حاقلارئنا تجاوۆز أدیلمەمەسیدیر.
پەیغامبر أفندیمیز (ع) وداع حوطبەسیندە قارئ-قۇجا حاقلارئیلا ایلگیلی شؤیلە بویورموشلاردئر:
“(أی أرککلر!) سیزین قادئنلارئنئز اۆزەریندە حاققئنئز اۇلدوغو گیبی قادئنلارئنئز دا سیزین اۆزەرینیزدە حاقلارئ واردئر.” (تیرمیذی)
ایلگیلی آیت دە شو شکیلدەدیر:
… وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۲۲۸﴾ (سورة البقرة)
أرککلرین قادئنلار اۆزەریندەکی حاقلارئ گیبی قادئنلارئن دا اۇنلار اۆزەریندە حاقلارئ واردئر. أرککلرین -اۇنلاردا بولونمایان- بیر درەجەلری داحا واردئر. (باقارا سورەسی؛ 228)
آللاە تعالا: “قادئنلارئنئزلا عؤرفە اویغون گچینین!” بویورموشتور. “عؤرف“: یاراتئجئنئن کیتابئنا وە اۇ کیتابا گؤرە یاراتتئغئ فئطراتئنا آیقئرئ اۇلمایان، بیر تۇپلومدا یاشایان اینسانلارئن گنللیکلە گۆزل، حۇش وە دۇغرو قابول أتتیگی داورانئشلار وە عادتلردیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ … ﴿۳۴﴾ (سورة النساء)
أرککلر قادئنلارئن باشلارئندا بولونورلار. بو، آللاهئن بیرینە دیگریندن فاضلاسئنئ ورمەسی وە ماللارئندان حارجاما یاپمالارئ سببییلەدیر… (نیسا سورەسی؛ 34)
أرکگین رۇلۆ بو آیتتە “قاووام” اۇلاراق بلیرلنمیشتیر. قاووام کلیمەسی عارابچا “ق-و-م” حارفلریندن تۆرتیلمیش ایسمی مۆبالاغادئر. “آیاغا قالقماق، یۆکسلمک، یوقارئ قالقماق” آنلاملارئنا گلیر. “بیر شەیین وەیا بیر کیمسەنین باشئندا بولونماسئ، اۇنو قۇروماسئ، ایدارە أتمەسی، گچیمینی اۆستلنمەسی، سۇروملولوغونو تاشئماسئ” بو کلیمە، ایسمی مۆبالاغا قالئبئندان اۇلماسئ حاسبییلە، “بو ایشی سۆرکلی اۇلاراق یاپان کیشینین واصفئدئر“.
کیتابتا بو کلیمە، ایکی یردە داحا گچمکتە وە هر ایکی یردە دە گنل اۇلاراق “حوقوقو قۇروما” آنلامئندا قوللانئلماقتادئر. قاووام اۇلماق، یؤنتیجی اۇلماقتئر. قاوواملئق گؤرەوینی ایی یاپان بەیلر حوضورلو اۇلاجاق وە موتلو أدەجکلردیر.
قاوواملئق گؤرەوینی أن ایی آنلایئپ یاشایان حض. موحاممد (ع) أفندیمیز: “سیزین أن حایئرلئنئز عائیلەسی (أشی) ایچین حایئرلئ اۇلانئنئزدئر. بن عائیلەم ایچین حایئرلئیئم.” دەمیشتیر.
… فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ … ﴿۳۴﴾ (سورة النساء)
ایی قادئنلار، بۇیون أگنلر وە آللاهئن قۇروماسئنا قارشئلئق یالنئزکن کندیلرینی قۇرویانلاردئر… (نیسا سورەسی؛ 34)
بویوران راببیمیز قادئنئن وە أرکگین آللاها ایطاعات أتمەسینی وە قادئنا، کندیسینی أشی یۇقکن دە قۇروماسئ ایستنمیشتیر.
حض. پەیغامبرە (ص): “حانگی قادئن داحا حایئرلئدئر؟” دییە سۇرولدو؛ اۇ دا: “قۇجاسئ یۆزۆنە باقتئغئ زامان اۇنو سەویندیرن، أمرەتتیگی واقیت ایطاعات أدن، یانئندا بولونمادئغئ واقیت مالئنئ وە عیففتینی قۇرویاندئر.” بویوردو.
… وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ … ﴿۳۴﴾ (سورة النساء)
آلداتماسئندان قۇرقتوغونوز قادئنلارا گلینجە اۇنلارا اؤگۆت ورین… (نیسا سورەسی؛ 34)
آیتیندەکی “نۆشوز”، گؤزۆ باشقاسئنا دیکمکتیر.
حاق تعالا، نور سورەسیندە شؤیلە بویورور:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ … ﴿۳۰﴾ وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ … ﴿۳۱﴾ (سورة النور)
مۆمین أرککلرە سؤیلە: “گؤزلرینی چەویرسینلر، ماحرم یرلرینی قۇروسونلار”… مۆمین قادئنلارا دا سؤیلە: “گؤزلرینی چەویرسینلر، عیففتلرینی قۇروسونلار”… (نور سورەسی؛ 31-30 )
قادئنئن بؤیلەسی بیر دوروم ایلە قارشئلاشئرسا، نە یاپاجاغئنئ بیلدیرن آیت شو شکیلدەدیر:
وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿۱۲۸﴾ (سورة النساء)
أگر قادئن، قۇجاسئنئن آلداتماسئندان وەیا ایلگیسیزلیگیندن قۇرقویۇرسا، آرالارئندا آنلاشما یاپمالارئندا بیر گۆناە یۇقتور. آنلاشماق اییدیر. نفیسلر قئسقانچلئغا حاضئردئر. أگر ایی داورانئر وە کندینیزی قۇرورسانئز بیلین کی، آللاە یاپتئغئنئز شەیین ایچی یۆزۆنۆ بیلیر. (نیسا سورەسی؛ 128)
جنابئ حاق قادئن وە أرکگی بیربیرینە أمانت أتمیشتیر. نە قادار بیربیرلریندن أمین اۇلورلارسا اۇ قادار حوضورلو اۇلورلار. بیربیرلریندن گیزلی ساقلئ بیر شەیلری اۇلمامالئدئر. بیربیرلرینە دۆرۆست اۇلمالئدئرلار. بیربیرلرینە گۆون ورملیدیرلر. شۆبهەلی سؤزلردن وە داورانئشلاردان اوزاق دورمالئدئرلار. قارشئلئقلئ ایی نیەت وە ایی داورانئش اۇلمالئدئر.
زیرا حاق تعالا شؤیلە بویورور:
… وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۲۳۷﴾ (سورة البقرة)
… آرانئزدا اییلیک وە ایحسانئ اونوتمایئن. شۆبهەسیز آللاە، یاپماقتا اۇلدوقلارئنئزئ حاققئیلا گؤرۆر. (باقارا سورەسی؛ 237)
اییلیک یاپانلارلا کؤتۆلۆک یاپانلارئن بیر توتولمایاجاغئنئ حاق تعالا، جاثیە سورەسیندە شؤیلە دیلە گتیریر:
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿۲۱﴾ (سورة الجاثیة)
یۇقسا کؤتۆلۆک ایشلەینلر اؤلۆملریندە وە ساغلئقلارئندا کندیلرینی، اینانئپ ایی عامللر ایشلەین کیمسەلر ایلە بیر می توتاجاغئمئزئ ساندئلار؟ نە کؤتۆ حۆکۆم ورییۇرلار! (جاثیە سورەسی؛ 21)
اؤیلە ایسە دوعامئز شؤیلە اۇلمالئدئر:
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ ﴿۴۰﴾ (سورة إبراهیم)
أی راببیم! بنی وە سۇیومدان گلنلری نامازا دواملئ قئلانلاردان أیلە… أی راببیمیز! دوعامئزئ قابول أیلە… (ایبراهیم سورەسی؛ 40)
آسیە تۆرکان
عائیلە دانئشمانئ
