“شیرک وه فائیض“، فئطراتا ترس دۆشن وه اینسانلار آراسئندا أن یایغئن ایکی سیستمدیر. بیری اینسانئن ایمان فئطراتئنئ بۇزار، دیگری ایسه تۇپلومون حوقوق وه دۆزن فئطراتئنئ بۇزار. هر ایکیسی دە فلاکتتیر.
بیلیندیگی اۆزره تاریحته، باعضئ تۇپلوملارئن کندی منفاعاتلری دۇغرولتوسوندا قوردوقلارئ سیستم، اۇ تۇپلوملارا گلن نبیلر طارافئندان، آللاهئن یاردئمئ ایله بۇزغونا اوغراتئلمئشتئر. مثەلا، ایبراهیمین (ع) شیرک ایله مۆجادلەسی وه کندی تۇپلومونو تک تانرئ اینانجئنا داعوت أتمەسی دورومو گیبی.
موسانئن (ع) قاومی ایچریسینده بوزاغئ اینانجئ ایله مۆجادلەسی وه سۇن نبی اۇلان موحاممدین (ع) دە مککه مۆشریکلرییله مۆجادله أتمەسی بنزەر اؤرنکلردیر. بو مۆجادلەلرین وه ساواشلارئن تک غایەسی، آللاهئن حالیص دینینی یریۆزۆنه یایماق وه سادەجه اۇنون حاکیمیەتی آلتئندا یاشاماقتئر. بو دوروما اویانلار دۇغرو یۇلو سچمیش اۇلورلار. عاکسی حالده، دۆنیا وه آحیرتینی قایبەتمیش وه دالالته دۆشمۆش اۇلورلار.
شیرک ایله مۆجادله
همن همن هر بیر نبی، گؤرەولری سۆرەسینجه، گؤندریلن تۇپلوملارداکی اینسانلارئن شیرک اینانچلارئ ایله مۆجادله أتمیشلردیر. آللاه، شیرکه دایالئ اینانچ سیستملرینین هیچ بیرینی قابول أتمەمیش وه بونو گؤندردیگی کیتابئ؛ قورئاندا آچئق اۇلاراق ایفاده أتمیشتیر. چۆنکۆ شیرک قۇشان اینسانلار، آللاهئ گری پلانا آتماقتادئرلار.
اۇیسا آللاه، نه گری پلاندا اۇلمایئ، نه ده آراجئلئغئ قابول أدر. آللاه گؤرن، ایشیتن وه بیلن بیر وارلئقتئر! ایطاعات سادەجه اۇنا اۇلور! نه ایستنییۇرسا، سادەجه اۇندان ایستنیر. پوتلاردا گؤرمه، ایشیتمه وه بیلمه قابیلیەتی اۇلمادئغئ ایچین اۇنلاردان وه حاتتا حایاتئندا قوتسانان وه اؤلمۆش اینسانلارئن روحلارئندان دا آصلا هیچبیر شەی ایستنمز. آللاه قوللوق، عیبادت وه یاردئمئن کیمدن ایستنەجگی قۇنوسونو، قورئاندا آیرئنتئلارئیلا آچئقلامئشتئر.
آللاه شؤیله بویورویۇر:
إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا وَتَخْلُقُونَ إِفْكًا إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۱۷﴾ (سورة العنکبوت)
سیز، آللاهئ بئراقاراق پوتلارا تاپئیۇرسونوز وه یالان اویدورویۇرسونوز. آللاهئ بئراقاراق تاپتئقلارئنئزئن سیزه هیچبیر رئزئق ورمەیه گۆچلری یتمز. اؤیله ایسه رئزقئ آللاهئن قاتئندا آرایئن. اۇنا قوللوق أدین وه اۇنا شۆکرەدین. سیز یالنئز اۇنا دؤندۆرۆلەجکسینیز. (عانکبوت سورەسی؛ 17)
وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ نَاصِرِينَ ﴿۲۵﴾ (سورة العنکبوت)
ایبراهیم، اۇنلارا دەدی کی: “صئرف آرانئزدا دۆنیا حایاتئنا ماحصوص بیر سەوگی (وه چئقار) اوغرونا آللاهئ بئراقئپ، بیرطاقئم پوتلار أدیندینیز. سۇنرا قئیامت گۆنۆندە کیمینیز کیمینیزی اینکار أدیپ تانئمایاجاق، کیمینیز کیمینیزه لاعنت أدەجکتیر. بارئناغئنئز جهننم اۇلاجاقتئر. یاردئمجئلارئنئز دا اۇلمایاجاقتئر.” (عانکبوت سورەسی؛ 25)
أَفَرَأَيْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى ﴿۱۹﴾ وَمَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى ﴿۲۰﴾ أَلَكُمُ الذَّكَرُ وَلَهُ الْأُنْثَى ﴿۲۱﴾ تِلْكَ إِذًا قِسْمَةٌ ضِيزَى ﴿۲۲﴾ إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْمَاءٌ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَلَقَدْ جَاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدَى﴿۲۳﴾ (سورة النجم)
لات وه عوززایا وه دیگر اۆچۆنجۆسۆ مناتا نه دەرسینیز؟ أرکک سیزه ده، دیشی اۇنا مئ؟ اؤیله ایسه بو چۇق اینصافسئزجا بیر پایلاشتئرمادئر. اۇنلار آنجاق سیزین وه آتالارئنئزئن (ایلاه أدینیپ) تاقتئغئ ایسیملردیر. آللاه، اۇنلار حاققئندا هیچبیر دلیل ایندیرمەمیشتیر. اۇنلار یالنئزجا ظاننا وه نفیسلرینین آرزوسونا تابیع اۇلویۇرلار. آند اۇلسون کی، کندیلرینه راببی قاتئندان یۇل گؤستریجی گلمیشتیر. (نجم سورەسی؛ 23-19)
شیرک سؤز قۇنوسو اۇلونجا، آللاهئن سؤزۆ بو قۇنودا کسیندیر.
آللاه، شیرکله مۆجادله رسولوللاها شؤیله بەیاندا بولوندو:
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۹۳﴾ (سورة البقرة)
اۇنلارلا (مۆشریکلرله) ساواشئن کی، فیتنه اۇرتادان قالقسئن وه آللاهئن دینی حاکیم اۇلسون. ساواشا سۇن وریرلرسه، سوچلولاردان باشقاسئنا دۆشمانلئق أدیلەمز. (باقارا سورەسی؛ 193)
وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَيُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ ﴿۷﴾ لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ﴿۸﴾ (سورة الأنفال)
حانی آللاه سیزه ایکی طائیفەدن بیرینی، اۇ سیزیندیر دییه واعاد أدییۇردو. سیز ده گۆچسۆز اۇلانئن سیزین اۇلماسئنئ ایستییۇردونوز. اۇیسا آللاه، سؤزلرییله حاققئ مەیدانا چئقارماق وه کافیرلرین آردئنئ کسمک ایستییۇردو. بو، سوچلولار حۇشلانماسا دا آللاهئن حاققئ اۇرتایا چئقارماسئ وه باطئلئ اۇرتادان قالدئرماسئ ایچیندی. (أنفال سورەسی؛ 8-7)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزره، بو آیتلرە یوُروم دا یاپمایا گرک قالمئیوُر، چۆنکۆ نت وه آچئقتئرلار. آللاهئن غایەسی، اینسانلارا، دوُغرو یوُلون سادەجه اوُنا باغلانماقتان گچتیگینی آنلاتماقتئر. أگر اینسانلار بونو آنلامئیوُرلارسا، اوُ زامان آللاه بونو اوُنلارا آنلاتماق ایچین هر یوُلو دنەر. گؤندریلن ألچیلر وه کیتابلار، بو یوُلا داعوت أتمەنین أن تمل عونصورلارئدئر.
آللاه شؤیله بویورویوُر:
هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ ﴿۱۳۸﴾ وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۳۹﴾ (سورة آل عمران)
« بو (قورئان) اینسانلار ایچین بیر آچئقلاما، آللاها قارشئ گلمکتن ساقئنانلار ایچین بیر هیدایت وه بیر اؤگۆتتۆر. گەوشەمەیین، حۆزۆنلنمەیین. أگر (گرچکتن) ایمان أتمیش کیمسەلر ایسەنیز اۆستۆن اۇلان سیزلرسینیز. » (آلی عیمران سورەسی؛ 139-138)
فائیض ایله مۆجادله
آللاهئن مۆجادله أتتیگی بیر باشقا قۇنو ایسه، فائیضدیر. شیرکته اۇلدوغو گیبی، فائیضده ده تۇپلومون چؤکمەسینە نەدن اۇلان، چۇق یئقئجئ وه بۇزوجو عونصورلار واردئر…
زکات، صاداقا وه بۇرچ ورمک، مۆسلۆمان تۇپلومون بیربیرینه قارشئ تمل ایحتیاج وه گؤرەولریدیر. بونلار اوصولۆنه گؤره یاپئلئرسا، آللاهئن أمری یرینه گلمیش اۇلور. آنجاق فـائیض، آللاهئن اوُنایلامادئغئ بیر ایشلم اۇلدوغو ایچین، مۆسلۆمانلارئن تمل ایحتیاجلارئنئ قارشئلاماماقتادئر.
زکات وه صاداقا یرینه، اۆزریندن بیر میقدار پارا قازانماق شارطئ ایله وریلن فائیضلی بۇرچ، تۇپلومون دۆزنینی وه آحلاقی دگرلرینی بۇزار وه اینسانلارئ باشقالارئنا قول-کؤله یاپار. بلکی سؤیلەیەجگیمیز بیلینن بیر شەیدیر، آما فائیض اۆزرینه وریلن بۇرچ، بیر فلاکتتیر! ایشته بو نەدنله ده آللاه وه رسولۆ، قورئانئن اینیش یئللارئندا، فائیضجیلره قارشئ مۆجادله أتمیشلردیر.
آللاه قورئاندا فائیضه دالانلارا قارشئ سرت اویارئلاردا بولونویۇر وە شؤیله بویورویۇر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴿۲۷۸﴾ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾ (سورة البقرة)
« أی اینانئپ گۆوننلر، آللاەتان چکینەرک قۇرونون! گرچکتن گۆونییۇرسانئز، قالان فائیض آلاجاقلارئنئزدان وازگچین! أگر وازگچمزسنیز آللاها وه ألچیسینە قارشئ ساواش ایچیندە اۇلدوغونوزو بیلین. دؤنۆش یاپارسانئز آنا ماللارئنئز سیزیندیر. بؤیلەجه نه حاقسئزلئق أدرسینیز، نه ده حاقسئزلئغا اوغرارسئنئز. » (باقارا سورەسی؛ 279-278)
أوت، “شیرک وه فائیض“، فئطراتا ترس دۆشن وه اینسانلار آراسئندا أن یایغئن ایکی سیستمدیر.
بیری اینسانئن ایمان فئطراتئنئ بۇزار، دیگری ایسه تۇپلومون حوقوق وه دۆزن فئطراتئنئ بۇزار. هر ایکیسی ده فلاکتتیر وه آللاهئن قۇیدوغو فئطراتا (دینه، قانونا) آیقئرئدئر. هر ایکیسینین ده جزاسئ آغئردئر وه آللاها عائیدتیر. فائیضی آلئشوریش گیبی گؤسترن وه اویغولایانلار، شەیطانئن عاقلئنئ چلدیگی کیمسەنین داورانئشئندان فارقلئ داورانئش گؤسترمزلر. بو اۇنلارئن دۆنیاداکی حاللریدیر. فاقاط بوندان وازگچمەینلرین دورومو، اؤلدۆکتن سۇنرا آللاها قالمئشتئر.
آللاه شؤیله بویورویۇر:
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۲۷۵﴾ (سورة البقرة)
فائیض ییەنلر، آنجاق شەیطانئن عاقلئنئ چلدیگی کیمسەنین داورانئشئندان فارقلئ داورانئش گؤسترمزلر. بو اۇنلارئن “آلئشوریش ده فائیض گیبیدیر” دەمەلریندن دۇلایئدئر. اۇیسا آللاه، آلئشوریشی حلال، فائیضی حارام قئلمئشتئر. بوندان بؤیله کیمه راببیندن بیر اؤگۆت گلیر ده (اۇنا اویاراق) فائیضدن وازگچرسه، آرتئق اؤنجەدن آلدئغئ اۇنون اۇلور. دورومو دا آللاها قالمئشتئر. (آللاه اۇنو عاففەدر) کیم تکرار (فائیضه) دؤنرسه، ایشته اۇنلار جهننملیکلردیر. اۇرادا أبدی قالاجاقلاردئر. (باقارا سورەسی؛ 275)
سۇنوچ اۇلاراق شونلارئ سؤیلەیەبیلیریز. قورئاندا دین؛ فئطرات (قانون، دۆزن) اۇلاراق تانئتئلئیۇر. آللاه، هر شەیی اۇ فئطراتا گؤره یاراتئیۇر. اینسان دا فئطراتا گؤره یاراتئلمئشتئر. اۇنون ایچین “أن گۆزل شکیلده یاراتئلمئش” دەنیلییۇر. دیگر یاندان دا، اینسانئن فئطراتئ بۇزولدوغوندا، “آشاغئلارئن أن آشاغئسئنا دۆشۆیۇر” دەنیلییۇر. بو نەدنله اینسان، فئطراتئنا اویغون داورانمالئدئر. فئطراتا اویغون داورانماق ایچین ده، اینسان “قورئان اۇقومالئدئر.”
شیرکه بولاشماق وه فائیضی اویغولاماق، اینسانئن فئطراتئنئ تامامن بۇزار. دۇلایئسئیلا اینسان، آللاها قوللوق أدەجگی یرده، شەیطانئ تاعقیب أتمەیه باشلار. آما بو یۇلدان هر زامان بیر دؤنۆش واردئر. نه قادار أرکن وه چابوق دؤنۆلۆرسه، اینسان ایچین اۇ قادار کارلئدئر.
رۆستم واسیپ
