5- نبی حلال-حارام قۇیاماز
“نبی”، حاطا أدەبیلدیگی ایچین نبیلرە قایئدسئز شارطسئز ایطاعات یۇقتور.
آما “رسول” صئفاتئیلا بیلدیکلری حلاللر آللاهئن حلاللری، حاراملار دا آللاهئن حاراملارئدئر.
ایلگیلی آیتلردن بیری شؤیلەدیر:
الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۱۵۷﴾ (سورة الأعراف)
اۇنلار (أهلی کیتابتان دۇغرو داورانئش گؤسترنلر) اۆممی نبی اۇلان بو رسولە اویانلاردئر. اۇنو یانلارئنداکی تەوراتتا وە اینجیلدە یازئلئ بولورلار. اۇ، اۇنلارا اییلیگی أمرەدر وە کؤتۆلۆگۆ یاساقلار. تمیز وە لذذتلی شەیلری حلال، پیس شەیلری حارام قئلار. ائصرلارئنئ وە اۆزرلریندەکی باغلارئ قالدئرئپ آتار. کیم اۇنا اینانئر، اۇنو دستکلەر، اۇنا یاردئم أدر وە اۇنونلا بیرلیکتە ایندیریلن نورا (قورئانا) اویارسا، ایشتە اۇنلار اومدوقلارئنا قاووشورلار. (آعراف سورەسی؛ 157)
موحاممد (ع) نبی صئفاتئیلا حلال-حارام قۇیاماز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱﴾ (سورة التحریم)
أی نبی! أشلرینی راضئ أتمەیە چابالایاراق آللاهئن سانا حلال قئلدئغئنئ نیچین حارام قئلارسئن؟ آما آللاە سوچلارئ اؤرتر وە مرحامت أدر. (تاحریم سورەسی؛ 1)
آچئقچا گؤرۆلدۆگۆ گیبی نبیمیزین، سادەجە رسول صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلرە قایئدسئز شارطسئز ایطاعات گرکیر. آما اۆزۆلەرک گؤرۆیۇروز کی، کلیمەلرلە اۇیناناراق ینی بیر دین اۇلوشتورولموشتور.
6- نبی اۇلمایان رسول
رسول، کندیندن بیر شەی قاتمادان بیرینین سؤزۆنۆ دیگرینە اولاشتئرماقلا گؤرەولی کیشی اۇلدوغو ایچین آللاهئن سؤزلرینی اولاشتئران آللاهئن رسولۆ، باشقاسئنئن سؤزلرینی اولاشتئران دا اۇنون رسولۆ اۇلور.
مثەلا مئصئر ملیکی، یوسوفا (ع) بیر رسول گؤندرمیشتی.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ … ﴿۵۰﴾ (سورة یوسف)
ملیکین رسولۆ گلدیگیندە یوسوف دەدی کی: “أفندینە دؤن دە سۇر باقالئم، أللرینی کسن قادئنلارئن دردی نەیمیش؟..” (یوسوف سورەسی؛ 50)
نبییە اینمیش آیتلری تبلیغ ایلە گؤرەولی ألچیلر دە واردئر.
شو آیتلر، اۇنلاردان باحثەدر:
كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِينَ ﴿۱۰۵﴾ (سورة الشعراء)
نوح قاومی رسوللری یالانلادئ. (شوعارا سورەسی؛ 105)
كَذَّبَتْ عَادٌ الْمُرْسَلِينَ ﴿۱۲۳﴾ (سورة الشعراء)
عاد قاومی رسوللری یالانلادئ. (شوعارا سورەسی؛ 123)
نوح قاومینە سادەجە نوح (ع)، عادا هود (ع) “نبی-رسول” اۇلاراق گؤندریلمیشتی. دیگر رسوللر، اۇ ایکی نبییە اینن آیتلری تبلیغ أدنلردن باشقاسئ دگیلدیر.
ریوایتە گؤرە شو آیتلر دە عیسانئن (ع) آنتاکیایا گؤندردیگی رسوللرلە ایلگیلیدیر:
وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ الْقَرْيَةِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُونَ ﴿۱۳﴾ إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُوا إِنَّا إِلَيْكُمْ مُرْسَلُونَ ﴿۱۴﴾ قَالُوا مَا أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا وَمَا أَنْزَلَ الرَّحْمَنُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ ﴿۱۵﴾ قَالُوا رَبُّنَا يَعْلَمُ إِنَّا إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ ﴿۱۶﴾ وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿۱۷﴾ (سورة یس)
« اۇنلارا اۇ شهیر حالقئنئ اؤرنک ور؛ اۇرایا رسوللر گلمیشتی؛ ایکی رسول گؤندردیک یالانلادئلار؛ اۇنلارئ، اۆچۆنجۆسۆ ایلە دستکلەدیک: “بیز، سیزلرە رسول اۇلاراق گؤندریلمیش کیمسەلریز.” دەدیلر.
جوابلارئ شو اۇلدو: “سیز دە طئبقئ بیزیم گیبی بشرسینیز. راحمان، بیر شەی ایندیرمیش دە دگیلدیر. سیزلر سادەجە یالان سؤیلۆیۇرسونوز.”
رسوللر دەدی کی: “راببیمیز بیلییۇر؛ بیز گرچکتن سیزلرە رسول اۇلاراق گؤندریلمیش کیشیلریز. گؤرەویمیز آچئق بیر تبلیغدە بولونماقتان عیبارتتیر.”» (یاسین سورەسی؛ 17-13)
بیز دە اینسانلارا، قورئانئ اولاشتئرماقلا گؤرەولیییز.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ﴿۱۵۹﴾ إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۰﴾ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۶۱﴾ خَالِدِينَ فِيهَا لَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ ﴿۱۶۲﴾ (سورة البقرة)
ایندیردیگیمیز آچئق آیتلری وە آنا یۇلو بو کیتابتا اینسانلارا گؤسترمەمیزدن سۇنرا گیزلەینلری دئشلارئز. دیگر دئشلایانلار دا دئشلارلار. دؤنۆش یاپئپ کندینی دۆزلتن وە گیزلەدیگینی آچئقلایانلار باشقا. اۇنلارئن دؤنۆشۆنۆ قابول أدریم. بن هر تەوبەیی (دؤنۆشۆ) قابول أدریم، ایکرامئم بۇلدور. آیتلریمیزی گیزلەین وە گیزلەمیش اۇلاراق اؤلنلری آللاە، ملکلری وە بۆتۆن اینسانلار دئشلار. سۆرکلی دئشلانمئش اۇلاراق قالئرلار. عاذابلارئ نە حافیفلتیلیر، نە دە آرا وریلیر. (باقارا سورەسی؛ 162-159)
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۱۷۴﴾ أُولَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ ﴿۱۷۵﴾ (سورة البقرة)
آللاهئن ایندیردیگی کیتابتان بیر شەیی گیزلەییپ قارشئلئغئندا تۆکنەجک بیر بدل آلانلار، قارئنلارئنا سادەجە آتش دۇلدورورلار. آللاە، قئیامت گۆنۆ اۇنلارلا قۇنوشماز وە اۇنلارئ آقلاماز. اۇنلارا آجئ بیر عاذاب واردئر. اۇنلار رهبرە قارشئلئق ساپئقلئغئ، باغئشلانمایا قارشئلئق دا عاذابئ ساتئن آلمئش کیمسەلردیر. آتشە نە قادار دا دایانئقلئلارمئش! (باقارا سورەسی؛ 175-174)
بو آیتلر، “نبی اۇلان رسوللر” ایلە “نبی اۇلمایان رسوللری“، کسین اۇلاراق آیئرماقتادئر.
7- نبی وە رسول قاوراملارئنئن اؤلدۆرۆلمەسی
نبی ایلە رسولۆن عاینئ اۇلمادئغئ، هر نبینین، آیتلری تبلیغ أدرکن رسول اۇلدوغو؛ نبی اۇلمایان رسوللرین دە بولوندوغو اۇرتادایکن “أهلی سۆننت” عولماسئ، آیتلرە ضئد تانئملار یاپمئشتئر.
اۇنلارا گؤرە:
“رسول، ینی بیر کیتاب وە ینی بیر شریعات ایلە گؤندریلن، نبی ایسە کندیندن اؤنجەکی رسولۆن کیتابئنئ وە شریعاتئنئ، اۇنون اۆممتینە تبلیغ ایلە گؤرەولی اۇلان ذاتتئر.” (عؤمر ناصقحی بیلمن)
بو تانئما گؤرە، ملیکین یوسوفا (ع) گؤندردیگی رسولە دە ینی بیر کیتاب وە ینی بیر شریعات اینمیش اۇلمالئدئر. نبی، اؤنجەکی رسولۆن کیتابئنئ تبلیغ ایلە گؤرەولییسە، آرتئق نبی گلمەیەجگینە گؤرە موحاممدین (ع) کیتابئنئ تبلیغ أدەجک کیمسە قالمامئشتئر.
“موعتزیلەیە” گؤرە دە رسول ایلە نبی آراسئندا فارق یۇقتور وە هر ایکیسی دە، آللاهئن واحی یۇلویلا ینی بیر شریعات وریپ اینسانلارا تبلیغ ایلە گؤرەولندیردیگی ألچیدیر.
بو تانئم دا قورئانا ترستیر.
“شیعیلر” ایسە نبیمیزی وە کندی ایماملارئنئ تام بیر ایلاە یاپمئشلاردئر.
اۇنلار شؤیلە دەرلر:
“ایمامئن ایلاهی حۆکۆملرە، ایلاهی ماعاریفە، بۆتۆن بیلگیلرە صاحیب اۇلماسئ، پەیغامبر، یاحود کندیسیندن اؤنجەکی ایمام واسئطاسئیلادئر. یپینی بیر شەی حاققئندا دا ایمام، آللاە تعالانئن اۇنا ایحسان أتتیگی قودسی قووتلە، ایلهام یۇلویلا گرگی گیبی حۆکمەدر، اۇ شەیی کۆنهۆیلە آنلار، بیلیر. بیر شەیە یؤنلیرسە، اۇنو بیلمک دیلەرسە، اۇ شەی حاققئندا آنجاق گرچگی بیلیر، یانئلماز، شۆبهەیە دۆشمز، بو حوصوصتا عاقلی دلیللرە، یاحود بللتنلرین بللتمەسینە ایحتیاجئ یۇقتور. بیلگیسی ایقتیضا أدینجە داحا دا درینلشیر. داحا دا زیادەلشیر.” (موحاممد رئضا موظاففر)
8- حادیثلرین آیت سەویەسینە چئقارئلماسئ
نبیمیزین، آیتلری تبلیغ دئشئنداکی سؤز وە اویغولامالارئ، حاطالئ اۇلابیلەجگیندن نبییە ایطاعاتی أمرەدن بیر تک آیت یۇقتور.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۲﴾ (سورة الممتحنة)
أی نبی! مۆمین قادئنلار سانا بیعات ایچین گلینجە، هیچبیر شەیی آللاها اۇرتاق قۇشمامالارئ، حئرسئزلئق یاپمامالارئ، زینا أتمەمەلری، چۇجوقلارئنئ اؤلدۆرمەمەلری، باشقاسئندان قازاندئقلارئ چۇجوغو یالان دۇلان ایلە قۇجالارئنا مال أتمەمەلری وە ماعروفتا سانا عیصیان أتمەمەلری شارطئ ایلە اۇنلارلا بیعات أت! اۇنلارا آللاەتان باغئشلانما دیلە. آللاە باغئشلار، ایکرامئ بۇلدور. (مومتاحینە سورەسی؛ 12)
“ماعروفا عیصیان أتمەمە” شارطئ، نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلرین دنتلنمەسی گرگینی گؤستریر. بدیر ساواشئندا أسیر آلئنماسئنا سس چئقارمایان صاحابەنین سوچلاندئغئنئ داحا اؤنجە گؤرمۆشتۆک.
نبیلرین، رسول اۇلاراق بیلدیردیکلری سؤزلرە آصلا ایعتیراض أدیلەمز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا ﴿۳۶﴾ (سورة الأحزاب)
آللاە وە رسولۆ بیر ایشی کسینلشتیرینجە اینانمئش بیر أرکگین وە قادئنئن، کندی ایشلریندە سچمە حاققئ قالماز. کیم، آللاها وە رسولۆنە عیصیان أدرسە آچئق بیر شکیلدە ساپمئش اۇلور. (آحزاب سورەسی؛ 36)
بۆتۆن بونلار اۇرتادایکن، نبی وە رسول قاوراملارئنئ چارپئتاراق موحاممدین (ع)، نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلری وە یاپتئغئ اویغولامالارئ، رسول صئفاتئیلا تبلیغ أتتیگی آیتلر سەویەسینە چئقارمانئن عاففەدیلمز بیر طاوئر اۇلدوغو اۇرتادادئر.
بو قۇنونون اؤندری اۇلاراق بیلینن “ایمام شافیعینین“، رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلری دلیل گؤسترەرک دۆشتۆگۆ بۆیۆک حاطا شؤیلە اؤزتلنەبیلیر:
“آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی؛ آللاهئن آدئنا، اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلار. آللاە، سۆننت ایلە حۆکمەتمەیی کیتابئ ایلە أش توتموش وە سۆننتی کیتابا باغلامئشتئر. قورئان سۆننتی، سۆننت دە قورئانئ نسحەدیپ یۆرۆرلۆکتن قالدئراماز. سۆننت آنجاق بیر باشقا سۆننتلە نسحەدیلەبیلیر. “سۆننت، قورئان ایلە نسحەدیلیر” دەنیرسە، رجم جزاسئنئن: “زینا أدن قادئنلا زینا أدن أرککتن هر بیرینە یۆز قامچئ وورون…” (نور سورەسی؛ 2) آیتییلە نسحەدیلمیش اۇلماسئ ایحتیمالئ اۇرتایا چئقار.” (موحاممد بین ایدریس أش-شافیعی)
بو سؤزلر، گرچگی یانسئتماماقتادئر. نبیمیزین: “آللاە آدئنا، اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلادئغئنئ” سؤیلەمک، اۇنو آللاە یرینە قۇیماقتئر.
چۆنکۆ آللاە، کیتابئ آچئقلاما قۇنوسوندا کیمسەیە یتکی ورمەمیشتیر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو اؤیلە بیر کیتابتئر کی، آیتلری موحکم قئلئنمئش، سۇنرا حاکیم اۇلان وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر. بؤیلە اۇلماسئ آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمامامئز ایچیندیر. بن اۇنون طارافئندان بیر اویارئجئ وە مۆژدەجیییم. (هود سورەسی؛ 2-1)
دەمک کی نبیمیز، قورئانئ آچئقلامامئش، آما آیتلری تبلیغین یانئندا آللاهئن گؤستردیگی یؤنتملە حارەکت أدیپ آللاهئن یاپتئغئ آچئقلامالارا اولاشاراق اینسانلارئ اویارمئش وە مۆژدەلەمیشتیر.
