ک- جماعات اۇلوشتورما وە نور جماعاتی
دین بۆیۆگۆ سایئلان بیر کیشییە اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلر یاقئشتئرئلئرسا اینسانلارئ اۇنون أطرافئندا تۇپلاماق قۇلای اۇلور. اۇنون آللاها یاقئن اۇلدوغونا وورغو یاپئلاراق آراجئ وە قورتارئجئ سایئلماسئ ساغلانئر. سۇنرا آللاهئن ایلهامئیلا یازدئغئ ایددیعا أدیلن کیتابلار اۇلوشتورولور.
بؤیلەجە آیرئ آدئ، آیرئ اؤندری وە آیرئ کیتابئ اۇلان بیر جماعات اۇلوشور. سۇنرا سۆرکلی بۆیۆلەیجی سؤزلر سؤیلنیر. بو جماعاتە گیرمەینین قورتولوشا أرەمەیەجگینە وورغو یاپئلئر.
کاتۇلیک کیلیسەسی بو شکیلدە اۇلوشان بیر حئریستیان جماعاتتیر. کیلیسە ایلە جامیع چۇق فارقلئدئر.
جامیع بیر عیبادت یریدیر. آما کیلیسە جانلئ بیر وارلئق، عیسانئن میستیک بدنی وە هیەرارشیک بیر تۇپلوم قابول أدیلیر.
اۇنلارا گؤرە: “کیلیسە تکتیر، قوتسالدئر وە کاتۇلیکتیر. کیلیسەنین تک بیر راببی، تک بیر ایمانئ واردئر. تک بیر وافتیزدن دۇغان، تک اوموتلا تک بیر روح طارافئندان جانلاندئرئلان تک بیر بدندیر. کاتۇلیک کیلیسەسی بۆتۆن اینسانلئغئ، مسیحین اؤندرلیگیندە، اۇنون روحونون بیرلیگیندە ایچردیگی اییلیکلرلە بیرلیکتە تۇپارلامایا چالئشماقتادئر.”
کاتۇلیکلرین، دینی گلەنک دەدیکلری اؤزل کیتابلارئ واردئر. اۇنلارئن، قوتسال روحون جانلئ آقتارئمئ یاعنی واحیی ایلە اۇلوشتوغونو اینانئرلار. تەورات وە اینجیل ایلە عاینئ ایلاهی قایناقتان فئشقئرمئش سایدئقلارئ ایچین عاینئ سایغئیئ گؤستریرلر.
کاتۇلیکلرین آصئل وورغوسو شودور:
“کاتۇلیک کیلیسەسینە گیرمەین قورتولوشا أرەمز.”
نورجولار دا، یوقارئداکی گیبی اۇلوشموشتور. ساعید نورسییە اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلر یاقئشتئرئلاراق اۇنون مۆجددید، مهدی، بکلنن عیسا وە غاوثئ آعظام اۇلدوغو، بیرلیک ماقامئندا بولوندوغو، حاقیقاتی موحاممدیەنین اۇندا تجللی أتتیگی وە نورجولارا شفاعات أدەجگی وورغولانمئش، سۇنرا ریسالەیی نورلارا قوتساللئق وریلمیش وە قورتولوشون آنجاق نور جماعاتینە گیرمکلە مۆمکۆن اۇلاجاغئ سؤیلنمیشتیر.
بؤیلەجە فارقلئ بیر آدئ، فارقلئ بیر کیتابئ وە فارقلئ بیر لیدری اۇلان ینی بیر جماعات اۇرتایا چئقمئشتئر.
شیمدی بونونلا ایلگیلی ایددیعالارا باقالئم:
1- ساعید نورسییە یاقئشتئرئلان اؤزللیکلر
بیرچۇق طاریقاتتا اۇلان نورئ موحاممدی وە حاقیقاتی موحاممدیە اینانجئ نورجولاردا دا واردئر. ساعید نورسی، کندیسینین حاقیقاتی موحاممدیەیی تمثیل أتتیگینی دۇلایلئ یۇلدان آنلاتئر. اۇنا گؤرە ریسالەیی نورون قایناغئ وە أساسئ نورئ موحاممدیدیر. کندیسی ایسە اۇ ریسالەلرین حاقیقاتی وە ماعنوی کیشیلیگیدیر. بونون آنلامئ، نورو موحاممدییی یاعنی حاقیقاتی موحاممدیەیی کندیسینین تمثیل أتتیگیدیر.. ریسالەیی نورلاردا ساعید نورسینین بو اؤزللیکلرە صاحیب اۇلدوغونو گؤسترن ایفادەلر واردئر.
آ- بیرلیک ماقامئندا اۇلدوغو ایددیعاسئ
آللاە ایلە حاقیقاتی موحاممدیە، عاینئ گرچگین اؤن وە آرقا یۆزلری سایئلدئغئندان حاقیقاتی موحاممدیەیی تمثیل أدن کیشی، “بیرلیک” ماقامئندا قابول أدیلیر.
ساعید نورسی، شو سؤزلرییلە کندینین بو ماقامدا اۇلدوغونو ایددیعا أدر:
“آچمایئ عاقلئمدان بیلە گچیرمەدیگیم بیر سئررئ آچمایا مجبور قالدئم. شؤیلە کی:
ریسالەیی نورون ماعنوی کیشیلیگی (ساعید نورسی) وە اۇنو تمثیل أدن حاص شاگیردلرینین ماعنوی کیشیلیکلری “فرید = بیر تک اۇلما” ماقامئیلا شرفلندیکلری ایچین اۇنلارئن اۆزریندە، نە بیر اۆلکەنین قوطبونون، نە دە زامانئنئن بۆیۆک بؤلۆمۆنۆ حیجازدا گچیرن قوطبو آعظامئن یتکیسی واردئر.
بو سببلە قوطبو آعظامئن داحی أمرینە گیرمک زۇروندا دگیللردیر.
هر دەویردە وار اۇلان ایکی ایمام گیبی، اۇنو تانئمایا مجبور اۇلمازلار. بن، أسکیدن ریسالەیی نورون ماعنوی کیشیلیگینی (ساعید نورسییی)، اۇ ایماملاردان بیری ظاننەدردیم.
شیمدی آنلئیۇروم کی “غاوثئ آعظام”، هم قوطوب هم غاوث هم دە “فردیەت = بیرلیک” ماقامئندا اۇلدوغوندان، آحیر زاماندا شاگیردلرینین باغلاندئغئ ریسالەیی نور، اۇ “فردیەت = بیرلیک” ماقامئیلا شرفلنمیشلردیر.
گیزلەمەیە لایئق بو بۆیۆک سئررا گؤرە، مککەیی مۆکررمەدە هیچ بکلنەمەیەجک بیر شەی اۇلسا دا ریسالەیی نور عالەیهینە قوطبو آعظامدان بیر ایعتیراض گلسە، ریسالەیی نور شاگیردلری سارسئلمامالئ، ایلگیسینی قازانماق ایچین، ایعتیراضئن اۇداقلاندئغئ نۇقطالارئ اۇ بۆیۆک اۆستادلارئنا ایضاح أتملی وە أللرینی اؤپملیدیرلر.”
“قوطوب”؛ أن بۆیۆک ولی بیلینیر.
طاریقاتچئلارا گؤرە، أرنلرین باشئ وە آللاهئن ایذنییلە کائیناتتا تاصارروف صاحیبیدیر.
یاعنی أورنی یؤنتمەدە یتکی صاحیبیدیر.
قوطوبتان سۇنرا گلن ایکی کیشییە “ایمامان” دەرلر.
بونلاردان بیرینە “ایمامئ یمین”، دیگرینە “ایمامئ یسار” آدئ وریلیر. ایمامئ یمین (ساغداکی ایمام) قوطبون حۆکۆملرینە، ایمامئ یسار (سۇلداکی ایمام) دا حاقیقاتینە ماظهار سایئلئر. یاعنی بیری قوطبون قارارلارئنئ، دیگری دە گرچک یؤنۆنۆ بیلیر، دەرلر. قوطوب اؤلۆنجە یرینە ایمامئ یسار گچر.
قوطوب ایلە ایکی ایمام، اۆچلری اۇلوشتورور. یوقارئدا گچتیگی گیبی ساعید نورسی اؤنجەلری کندیسینین بو ایماملاردان بیری اۇلدوغونو ظاننەدرمیش.
بیردن چۇق قوطوبتان سؤز أدیلدیگیندن باش قوطبا، “قوطبول-آقطاب” دەنیر. اۇنا، کندیسینە سئغئنانلارا یاردئم أدن آنلامئندا “غاوث یا دا غاوثئ آعظام” دا دەنیر.
ساعید نورسی دە کندیسینە “غاوثئ آعظام” دەمیشتیر.
بو اینانچ منسوبلارئنا گؤرە قوطوب، حاقیقاتئ موحاممدیەنین کندیسیندە گؤرۆندۆگۆ کیشیدیر. “حاسان فەیضینین” ساعید نورسی ایچین یازدئغئ وە اۇنون “پک پارلاق قاصیدە” دییە اؤودۆگۆ شیعیردە بو آنلاملار قوللانئلمئشتئر:
“چۆنکۆ سنسین بو عاصئردا راحمتن لیلعالمین جیلوەسی،
چۆنکۆ سنسین شیمدی شفیعۆل-مۆذنیبین واریثی.
‘آغیثنا یا غاوثل-مۆستاغیثین’ بیر دوعاسئ،
أی شوعلەیی راحمتی عالم ریسالتۆن-نور”
شیعیر شؤیلە سادەلشتیریلەبیلیر:
“چۆنکۆ سنسین بو عاصئردا عالملرە راحمت اۇلان موحاممدین گؤرۆنتۆسۆ،
چۆنکۆ سنسین شیمدی گۆناهکارلارا شفاعات أدەجک اۇلان موحاممدین واریثی.
گۆناهکارلارئن سانا شودور بیر چاغرئسئ: ‘یاردئم أت بیزە، أی یاردئم ایستەینلرین یاردئمجئسئ’
أی عالمە راحمت موحاممدین آیدئنلئغئ، نور ألچیسی!”
بو ماقامئن قوطبول-ایرشاد وە قوطبول-وۆجود دەنیلن ایکی چشیدی واردئر.
اۇنلارا گؤرە قوطبول-ایرشاد، “نبیلیک قورومونون” ایچ یۆزۆنۆ؛ قوطبول-وۆجود ایسە “حاقیقاتئ موحاممدیەنین” ایچ یۆزۆنۆ تمثیل أدر. قوطبول-ایرشاد ایلە ایلگیلی اۇلاراق ایمام راببانینین سؤزلری داحا اؤنجە گچمیشتی.
قوطبول-وۆجودون هر دؤنمیندە آنجاق بیر تانە بولونابیلەجگی قابول أدیلیر.
ایشتە ساعید نورسی کندیسینین بو “بیرلیک ماقامئندا” اۇلدوغونو ایددیعا أدر.
کندی اۇرادا اۇلدوغو ایچین ریسالەیی نور شاگیردلرینی دە یانئنا آلمئش اۇلویۇر.
ایکی ایمامدان سۇنرا یریۆزۆنۆن دؤرت یؤنۆنۆ یؤنتتیگی ایددیعا أدیلن أوتادئ أرباعانئن (دؤرت دیرک)، داحا آشاغئلاردا ایسە یدی ایقلیمی یؤنتتیگی ایددیعا أدیلن یدیلرین (آبدال، آحیار) وە حالقا یاردئم أتتیگی ایددیعا أدیلن قئرقلارئن (نۆجبا) وە اینسانلارئ گؤزتلەییپ دنتلەییپ ایددیعا أدیلن اۆچیۆزلرین (نۆقبا) وار اۇلدوغو قابول أدیلیر.
ساعید نورسییە گؤرە، یریۆزۆنۆ یؤنتنلرین باشئ اۇلان قوطبو آعظامئن ماقامئ، ریسالەیی نور شاگیردلرینین ماقامئندان چۇق دۆشۆکتۆر. بو سببلە اۇنلار، قوطبو آعظام أمرینە گیرمک زۇروندا دگیللردیر. ذاتن اۇ، ریسالەیی نورو قاورایامایابیلیر.
بؤیلە بیرینین ریسالەیی نور عالەیهینە ایعتیراضدا بولونماسئ مۆمکۆندۆر. ریسالەیی نور شاگیردلری بوندان دۇلایئ سارسئلمامالئ، اۇ مۆبارک قوطبو آعظامئن ایعتیراضئنئ بیر ایلتیفات وە سلام گیبی سایمالئ، ایلگیسینی قازانماق ایچین، ایعتیراضئن اۇداقلاندئغئ نۇقطالارئ اۇ بۆیۆک اۆستادلارئنا ایضاح أتملی وە أللرینی اؤپملیدیرلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذَابِ ﴿۱۶۵﴾ إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ ﴿۱۶۶﴾ وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ ﴿۱۶۷﴾ (سورة البقرة)
“اینسانلاردان کیمی آللاەتان اؤنجە، اۇنا بنزەر سایدئغئ شەیلرە سارئلئر. اۇنلارئ آللاهئ سەور گیبی سەورلر. ایمان أدنلرین آللاە سەوگیسی ایسە داحا قووتلیدیر. بو یانلئشا دۆشنلر، بۆتۆن قووتین آللاها عائید اۇلدوغونو وە آللاهئن عاذابئنئ پک آغئر اۇلدوغونو کشکە اۇ عاذابئ گؤرەجکلری گۆن گیبی گؤرەبیلسەلردی.
اؤندر سایئلان کیشیلر اۇ گۆن، کندیلرینە اویانلاردان سئیرئلئپ اوزاقلاشئرلار. آرتئق اۇ عاذابئ گؤرمۆشلر وە آرالارئنداکی بۆتۆن باغلار قۇپموشتور.
اۇنلارا اویانلار ایسە شؤیلە دەرلر: ‘کشکە ألیمیزە بیر فئرصات داحا گچسە دە اۇنلارئن بیزدن اوزاقلاشتئقلارئ گیبی بیز دە دۆنیادا اۇنلاردان اوزاقلاشابیلسک!’ آللاە، اۇنلارئن یاپتئقلارئنئ، ایچلرینی یاقاجاق شکیلدە کندیلرینە گؤسترەجکتیر. آرتئق اۇ آتشتن چئقاجاق دگیللردیر.” (باقارا سورەسی؛ 167-165)
ب- بدیعۆززامان اۇلدوغو ایددیعاسئ
بدیعین سؤزلۆکتە ایکی آنلامئ واردئر: بیری؛ “اؤرنگی وە بنزەری اۇلمایانئ یاراتماقتئر“.
بو اؤزللیک یالنئز آللاەتا اۇلور.
بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ … ﴿۱۱۷﴾ (سورة البقرة)
اۇ گؤکلرین وە یرین بدیعیدیر… (باقارا سورەسی؛ 117)
یاعنی: “گؤکلری وە یری، اؤرنگی وە بنزەری یۇقکن یاراتاندئر“.
بدیعین ایکینجی آنلامئ؛ “اؤرنگی وە بنزەری اۇلمایان وارلئقتئر“.
بونا گؤرە بدیعۆززامان؛ بو زامانئن اؤرنگی وە بنزەری اۇلمایان کیشیسی، دەمک اۇلور. بو اؤزللیک سادەجە “اینسانئ کامیل” وە “حاقیقاتی موحاممدیە” قاوراملارئنا اویغون دۆشر.
ساعید نورسینین، “پک پارلاق بیر قاصیدە” دییە اؤودۆگۆ بیر شیعیریندە “حاسان فەیضی” اۇنو شؤیلە آنلاتئر:
آصلئ أوولیسین بالئن، شکرین،
دریاسئسئن جۆملە عیلمین، هۆنرین،
گلمەدی جیهانا بؤیلە أثر بنزەرین
أی میرئاتئ راحمتی عالم ریسالتۆن-نور!”
شیعیر شؤیلە سادەلشتیریلەبیلیر:
“ایلک قایناغئسئن بالئن، شکرین
هم دنیزیسین عیلمین، هۆنرین
گلمەدی جیهانا بؤیلە أثر بنزەرین
أی عالمە راحمت موحاممدین آیناسئ نور ألچیسی!
بوراداکی “ریسالتۆن-نور”، نور ألچیسی آنلامئندادئر. ریسالت، ألچیلیک دەمکتیر. ماصدارا ایسمی فاعیل آنلامئ وریلەبیلدیگی ایچین “ألچی” آنلامئنا دا گلیر. سایئسئز یردە ریسالەیی نور سؤزۆیلە ساعید نورسینین ماعنوی کیشیلیگینین قاصدەدیلدیگی ایفادە أدیلدیگی ایچین “ریسالتۆن-نورا”، “نور ألچیسی” آنلامئ وریلدیگی اۇرتایا چئقماقتادئر.
ایددیعایا گؤرە بدیعۆززامان لاقابئ اۇنا، پک گنچ یاشتا ایکن اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلرە وە اۇقیانوس بۆیۆکلۆگۆندە بیر عیلمە صاحیب اۇلدوغونو گؤرن عیلیم آداملارئ طارافئندان وریلمیشتیر.
