بایئندئر: آللاەتان باشقاسئنئن بیلەمەیەجگی شەیلر غایبئ موطلاقتئر. بیر شەیی آللاهئن دئشئندا بیر باشقاسئ دا بیلییۇرسا، اۇ غایبئ موطلاق اۇلماز. مثەلا ایچینیزدن نە گچتیگینی بن بیلمم، آما سیز بیلیرسینیز.
مۆنافئقلارئن قالبلریندە اۇلان غایبئ موطلاق دگیلدیر؛ اۇنلار کندی ایچلرینی بیلیرلر. آما آیت، موحاممدین (ص) اۇنلارئن قالبلریندە اۇلانئ بیلەمەدیگینی ایفادە أدییۇر:
وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾ (سورة التوبة)
چەورەنیزدەکی چؤل عارابلارئندان وە مدینە حالقئندان، مۆنافئقلئقتا اوزمان کیشیلر واردئر. اۇنلارئ سن بیلمزسین، بیز بیلیریز. اۇنلارئ ایکی دفعا عادابا اوغراتاجاغئز. سۇنرا دا بۆیۆک بیر عاذابا ایتیلەجکلردیر. (تەوبە سورەسی؛ 101)
شەیح أفندی: بیر قۇنودا آراشتئرما یاپئلئرکن، قۇنو ایلە ایلگیلی بۆتۆن دتایلار تۇپلانمازسا، دۇغرو سۇنوجا وە حاقیقاتە اولاشئلاماز. بیر آیتی کریمەیی دلیل اۇلاراق ایلری سۆرۆپ، اۇ قۇنوداکی باشقا آیتلری ناظارئ دیققاتە آلماماق ناقئصلئقتئر، قوصوردور، سوچتور، ماعنوی باقئمدان دا بۆیۆک تهلیکەدیر. أنعام سورەسینین 50-نجی آیتی کریمەسیندە شؤیلە بویورولویۇر:
قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ … ﴿۵۰﴾ (سورة الأنعام)
دە کی: “بن سیزە آللاهئن حازینەلری یانئمدادئر، دەمییۇروم. غایبئ دا بیلمم. سیزە، بن بیر ملگیم دە، دەمییۇروم. بانا نە واحیەدیلیرسە اۇنا اویارئم …” (أنعام سورەسی؛ 50)
بو بؤیلە آما یوسوف سورەسینین 96-نجئ آیتیندە یاعقوبون (ع) شؤیلە دەدیگی آنلاتئلئیۇر:
فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۹۶﴾ (سورة یوسف)
“بن سیزین بیلمەیەجگینیز شەیلری، آللاە طارافئندان (بیلدیریلدیگی ایچین) بیلیریم.” (یوسوف سورەسی؛ 96)
بایئندئر: کندی سؤزۆنۆزۆ کندینیز چۆرۆتۆیۇرسونوز. “بیر کیمسەنین قالبیندە، ذیهنیندە، نیەتیندە، ایچیندە ساقلادئغئ شەی بیلینەبیلیر، عادتا اۇقونابیلیر،” ایسە، یاعقوب (ع) یوسوفو قویویا آتمایا قارار ورن اۇغوللارئنئن ایچینی نودن اۇقویامادئ؟
پکی یا یوسوفو قویویا آتتئقتان سۇنرا آغلایاراق یانئنا گلن اۇغوللارئنئن قالبلریندە اۇلانئ اۇقویوپ دا، بورنونون دیبیندەکی قویودا اۇلان اۇغلونو نەدن قورتارامادئ؟
بیرآز دۆشۆنسنیز، یوسوف سورەسینین 96-نجئ آیتینین دە سیزە دلیل اۇلمادئغئنئ آنلارسئنئز!
یوسوف، گؤردۆگۆ بیر رۆیایئ باباسئ یاعقوبا آنلاتمئش، اۇ دا اۇنون آللاهئن ألچیسی اۇلاجاغئنئ آنلامئشتئ. بو سببلە، بیر گۆن اۇرتایا چئقاجاغئنا اینانئیۇردو.
آیتلر شؤیلەدیر:
إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ ﴿۴﴾ قَالَ يَا بُنَيَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْدًا إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۵﴾ وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۶﴾ (سورة یوسف)
4- بیر گۆن یوسوف، باباسئنا شؤیلە دەدی: “باباجئغئم، رۆیامدا اۇن بیر یئلدئز، گۆنشی وە آیئ گؤرۆم. اۇنلار بانا سجدە أدرلرکن گؤردۆم.”
5- دەدی کی: “یاوروجوغوم! رۆیانئ قاردشلرینە آنلاتما! سانا بیر اۇیون اۇینارلار. چۆنکۆ شەیطان، اینسانئن آچئق دۆشمانئدئر.”
6- بؤیلە اۇلور؛ دەمک کی، راببین سنی سچەجک وە اۇلایلارئن یۇرومونو اؤگرتەجک، سانا وە یاعقوب عائیلەسینە أتتیگی اییلیکلری دە تاماملایاجاقتئر. نیتەکیم داحا اؤنجە آتالارئن ایبراهیمە وە ایسحاقا اۇلان اییلیکلرینی دە تاماملامئشتئ. سنین راببین بیلیر، دۇغرو قارار وریر. (یوسوف سورەسی)
11 یئلدئز، یوسوفون 11 قاردشی؛ گۆنش وە آی آننە-باباسئ دییە یۇروملانمئشتئۆنۆن بیریندە بونلار، اۇنون قارشئسئندا سایغئیلا أگیلەجکلردی؛ یاعقوب (ع) اۇنو بکلییۇردو:
فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۹۶﴾ (سورة یوسف)
مۆژدەجی گلیپ گؤملگی یۆزۆنە بئراقئنجا، یاعقوب ینیدن گؤرمەیە باشلادئ: “سیزە دەمەمیش مییدیم بن، سیزین بیلمەدیگینیز بیر شەیی آللاهئن بیلییۇروم، دییە؟” (یوسوف سورەسی؛ 96)
غایبئ بیلمەیە دلیل گتیردیگینیز آیت، ایشتە بو دورومو اۇرتایا قۇیویۇر.
سیزین سؤزلرینیز مۆریدلری اییجە شاشئرتئیۇر. مدینەیی مۆنوورەدە حاجئلارلا صۇحبت أدرکن، غایبئ آللاەتان باشقا کیمسەنین بیلەمەیەجگیندن باحثەتتیم. مۆریدەلرینیزدن بیر حانئم دەدی کی: “سیز اؤیلە سؤیلۆیۇرسونوز آما بن بیلییۇروم کی، بنیم شەیحیم گجە یاتاقتا قاچ کرە ساغا-سۇلا دؤندۆگۆمۆ بیلە بیلیر.
شەیح أفندی: (ایلری آتئلاراق) آللاە بیلدیریرسە بیلەمز می؟ آللاهئن بونا گۆجۆ یتمز می؟
بایئندئر: آللاهئن گۆجۆنۆن یتمەدیگی نە وار کی؟ آما آللاهئن گۆجۆیلە دلیل گتیریلمز. آللاە دیلەسە موحاممدی (ص) جهننمە، شەیطانئ جننتە قۇیاماز مئ؟ اۇنون بونا گۆجۆ یتمز می؟
شەیح أفندی: ألبتتە یتر.
بایئندئر: آللاهئن گۆجۆ یتر، دییە کیم دیەبیلیر کی، شەیطان دا جننتە گیدەجکتیر!..
بۆتۆن غایبئ بیلن راببیمیز شؤیلە بویورور:
… وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ … ﴿۱۷۹﴾ (سورة آل عمران)
… آللاە سیزە غایبئ بیلدیرەجک دگیلدیر… (آلی عیمران سورەسی؛ 179)
اۇ بؤیلە دەدیکتن سۇنرا، بیزە سادەجە اینانماق دۆشر.
شەیح أفندی: آما آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿۲۶﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿۲۷﴾ (سورة الجن)
اۇ بۆتۆن غایبئ بیلیر، غایبئنئ کیمسەیە آچئقلاماز. آنجاق دیلەدیگی ألچی بونون دئشئندادئر. (جین سورەسی؛ 27-26)
أولیا، آللاهئن ألچیسینین واریثی اۇلدوغو ایچین، آللاهئن ألچیسینە آچئقلانان اۇنلارا دا آچئقلانئر.
بایئندئر: اۇ آیتلر، ألچیلرە واحیین گلیش شکلییلە ایلگیلیدیر. دۇغرو آنلاماق ایچین، آیتلرین تامامئنئ اۇقوماق گرکیر:
عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿۲۶﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿۲۷﴾ لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ﴿۲۸﴾ (سورة الجن)
آللاە بۆتۆن غایبئ بیلیر، غایبئنئ کیمسەیە آچئقلاماز. آنجاق دیلەدیگی ألچی بونون دئشئندادئر. اۇنون دا اؤنۆنە وە آرقاسئنا گؤزجۆلر دیکر کی، اۇ ألچی، ملکلرین راببینین سؤزلرینی تاستامام اولاشتئردئغئنئ بیلسین؛ اۇنلارئن یانئندا اۇلانئن حپسینی آلسئن وە هر شەیی بیر بیر قاوراسئن. (جین سورەسی؛ 28-26)
آللاهئن ألچیسینە شەیطان دا گلەبیلیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۵۲﴾ (سورة الحج)
(أی موحاممد!) سندن اؤنجە دە ألچی وەیا نبی اۇلاراق گؤندردیگیمیز کیمسەلردن حانگیسی بیر قورغو قورسا، اۇ شەیطان اۇنون قورغوسونا موطلاقا بیر شەیلر قارئشتئرمئشتئر. آرقاسئندان آللاە، شەیطانئن قارئشتئردئغئنئ گیدرمیش، سۇنرا دا آیتلرینی (ذیهینلردە) اییجە پکیشتیرمیشتیر. آللاە بیلیر، دۇغرو قارار وریر. (حاج سورەسی؛ 52)
أنعام سورەسینین اینیشی ایلە ایلگیلی أنس بین مالیکتن گلن بیر ریوایت واردئر. آللاهئن ألچیسی دەمیش کی:
“أنعام سورەسی دئشئندا بیر سورە تۇپتان اینمەدی. شەیطانلار بو سورە ایچین تۇپلاندئقلارئ قادار، هیچبیر سورە ایچین تۇپلانمامئشلاردئ. سورە بانا، جبرائیل ایلە بیرلیکتە أللی بین ملکلە گؤندریلدی. اۇنو قوشاتمئشلار، بیر دۆگۆن دبدبەسییلە گتیردیلر.”
ألچی، کندینە گلنین ملک اۇلدوغونا وە سؤیلەدیگی سؤزە شەیطان وسوسەسی قارئشمادئغئنا گۆونملیدیر. واحی أثناسئندا ألچینین أطرافئنئ ملکلرین چنبرە آلماسئ بونداندئر.
واحیین گلیشی ایلە ایلگیلی بیر آیت، غایبئن بیلینەبیلەجگینە دلیل آلئنماز.
