بیلیندیگی گیبی یاهودیلردە جومعارتەسی گۆنۆ آو یاساغئ واردئر. داوود (ع) زامانئندا ساحیل کنتی اۇلان أیلەدە یاهودیلر یاشاردئ. یئلئن بیر آیئندا هر طارافتان اۇرایا بالئقلار آقئن أدر، بالئق چۇقلوغوندان سو نەرەدەیسە گؤرۆنمز اۇلوردو. اۇ آیئن دئشئندا ایسە، سادەجە جومعارتەسی گۆنلری گلیردی. دنیز کنارئندا حاووضلار قازئپ آرقلار آچتئلار. بالئقلار جومعارتەسی گۆنۆ حاووضلارا دۇلدو وە پازار گۆنۆ آولادئلار. کندیلرینجە یاساغئ چیگنەمەمیش اۇلدولار. جزالاناجاقلارئندان قۇرقا قۇرقا بالئقلاردان یارارلاندئلار.
زامانلا، أولادلارئ بابالارئنئن یۇلوندان گیتتی؛ مال مۆلک أدیندیلر. شهیردن بو ایشی حۇش قارشئلامایان باعضئ گروپلار، اۇنلارئ بوندان وازگچیرمەیە چالئشتئلارسا دا وازگچمەدیلر. “دەدیلر کی، نە زاماندئر بیز بو ایشی یاپئیۇروز، بونون ایچین آللاەتان هیچبیر جزا گلمەدی!” اۇنلارا دەنیلدی کی: “آلدانمایئن، بلکی سیزە بیر عاذاب گلیر، یۇق اۇلورسونوز!” بونلار بیر صاباح آلچاق مایمونلار حالینە گلدیلر. اۆچ گۆن بؤیلە یاشادئلار، سۇنرا هلاک اۇلوپ گیتتیلر.
باقارا سورەسینین 65 وە 66-نجئ آیتلریندە قۇنو ایلە ایلگیلی اۇلاراق شؤیلە بویورولماقتادئر:
وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ ﴿۶۵﴾ فَجَعَلْنَاهَا نَكَالًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ ﴿۶۶﴾ (سورة البقرة)
ایچینیزدن جومعارتەسی یاساغئنئ چیگنەینلری ألبتتە بیلیرسینیز. اۇنلارا: “آشاغئلئق مایمونلارا دؤنۆشۆن!” دەمیشتیک. بونو، اۇ گۆن یاشایانلارا وە سۇنراکیلرە درس وە آللاەتان چکیننلرە اؤگۆت اۇلسون، دییە یاپمئشتئق. (باقارا سورەسی؛ 66-65)
اۇنلاردان یاساغئ چیگنەمەمیش بیر بؤلۆک، یاساغئ چیگنەینلرلە مۆجادلە أدنلرە شؤیلە دەمیشتی:
… لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۶۴﴾ (سورة الأعراف)
… آللاهئن یۇق أدەجگی یا دا شیددتلی عاذابا چکەجگی بیر قاومە نە دییە اؤگۆت ورییۇرسونوز؟ دەدیلر کی: “راببیمیزە قارشئ یۆزۆمۆز اۇلسون، دییە؛ بلکی دە چکینسینلر.” (آعراف سورەسی؛ 164)
آیتلر شؤیلە دوام أدییۇر:
فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ ﴿۱۶۵﴾ فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ مَا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ ﴿۱۶۶﴾ (سورة الأعراف)
وریلن اؤگۆدۆ دیققاتە آلمادئقلارئندا کؤتۆلۆکلە مۆجادلە أدنلری قورتاردئق. یانلئشئ یاپانلارئ دا، یۇلدان چئقمالارئنا قارشئلئق کؤتۆ بیر عاذابا چارپتئردئق. یاپئلان أنگللـەمەلرە باش قالدئرئپ دیرندیکلریندە اۇنلارا، آشاغئلئق مایمونلارا دؤنۆشۆن! دەدیک. (آعراف سورەسی؛ 166-165)
-حۇجام، بیزە دستک ورەجگینیزە، دۇلایلئ اۇلاراق سوچلولارا دستک ورمیش اۇلویۇرسونوز! اۇنلارئن باشئنا گلنلرین، سیزین باشئنئزا گلمەیەجگیندن أمین اۇلابیلیر میسینیز؟
دەدی کی:
-بیلمم قاردشیم، بن سنی دۆشۆنۆیۇروم.
دەدیم کی:
-باقئن، بیر نفس آلاجاق قادار عؤمرۆمۆن قالدئغئنئ بیلسم، اۇ بیر نفسی دە، بو گیبی یانلئشلارئ دۆزلتمک ایچین حارجاماق ایستەریم. سۇنرا بو مۆجادلەلر، ألینیزدەکی کیتابئ اۇلوشتوردو.
بو ذات، کیتابئن بیرینجی باسقئسئنئ اۇقودو وە بونون، اؤنملی بیر باشارئ اۇلدوغونو سؤیلەدی.
مۆرید: أوت، بو قۇنودا حاقلئسئنئز. باعضئ عالیملر، بیلە بیلە مۆجادلەدن قاچئنئیۇرلار. آما أسکیدن گرچک عیلیم صاحیبلری واردئر.
بایئندئر: گرچک عیلیم صاحیبی اۇلماق یتمز. اۇ عیلمی، یرلی یریندە قوللانماق دا گرکیر. بو قۇنودا آللاە تعالا، بیزە آدمی (ع) اؤرنک ورییۇر.
اۇنون اؤگرتمنی آللاە تعالا ایدی. ملکلر بیلگیسیندن دۇلایئ اۇنا سجدە أتتی. ایبلیس سجدە أتمەدیگی ایچین، یۇلدان چئقاراق شەیطانا دؤنۆشتۆ.
آللاە تعالا اۇنو گؤسترەرک شؤیلە دەدی:
… يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى ﴿۱۱۷﴾ إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى ﴿۱۱۸﴾ وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى ﴿۱۱۹﴾ فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَى ﴿۱۲۰﴾ (سورة طە)
… باق آدم! بو، سانا دا، أشینە دە دۆشماندئر. ساقئن سیزی بو باحچەدن چئقارماسئن؛ یۇقسا موتسوز اۇلورسونوز. بورادا نە آجئقئرسئن، نە دە چئپلاق قالئرسئن. بورادا سوسوز دا قالماز، گۆنش ائشئغئندان أتکیلنمزسین. شەیطان همن وسوسەیە گیریشتی دە، دەدی کی: “باق آدم! سانا اؤلۆمسۆزلۆک آغاجئنئ وە یئپرانمایاجاق بیر سالطاناتئ گؤسترەییم می؟” (طاها سورەسی؛ 120-117)
بو جاذیب تکلیف، اۇنلارا هر شەیی اونوتتوردو وە:
فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى ﴿۱۲۱﴾ (سورة طە)
سۇنوندا ایکیسی دە اۇ آغاچتان یەدیلر وە هر بیرینە دیگرینین أدب یرلری گؤرۆندۆ. اۆزرلرینی باحچەنین یاپراقلارئیلا اؤرتمەیە باشلادئلار. آدم راببینە عیصیان أتتی وە یانلئش بیر یۇلا گیردی. (طاها سورەسی؛ 121)
هیچبیر عالیم، آدمین (ع) شارطلارئنا صاحیب اۇلاماز. اؤگرتمنی آللاە تعالا وە قالدئغئ یر گۆزل بیر باحچەیدی. نە کؤتۆ اینسانلار، نە دە أکۇنۇمیک سئقئنتئلار واردئ. آما اؤلۆمسۆزلۆک آغاجئ وە چؤکمەسی اۇلمایان سالطانات آرزوسو، آدمی عیصیانا سۆرۆکلەمیش وە یۇلدان چئقماسئنا سبب اۇلموشتور. اۆنلۆ اۇلما وە دۆنیالئق آرزوسو دا نیجە عالیمی، عیصیانا سۆرۆکلەمیش وە شاشئرتمئشتئر. چۆنکۆ آحیرتی دۆنیایا ترجیح أدن چۇق آزدئر. دۆنیایئ ترجیح أدن عالیملر ایچیندە، آللاهئن ماقامئنا گؤز دیکنلر بیلە واردئر.
عیلیم، حلال مالا بنزەر. حلال مالئیلا کؤتۆلۆک یاپانلار گیبی، عیلمییلە حالقئ ساپتئرانلار دا واردئر. گرچک عالیم، دۇغرو داورانئر وە حایاتئ پاهاسئنا دا اۇلسا دۇغرولارئ سؤیلەر. دۇغرولارئ بیلن چۇق، آما سؤیلەین آزدئر.
مۆرید: مۆسلۆمانلارئن باتئ قارشئسئندا کسین ینیلگی آلدئغئنئ سؤیلەمیشتینیز. باتئلئیئ مۆسلۆماندان اۆستۆن گؤرەمزسینیز. آللاە تعالا:
… وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۳۹﴾ (سورة آل عمران)
… أگر اینانئپ گۆونییۇرسانئز، أن اۆستۆن اۇلانلار سیزلرسینیز. (آلی عیمران سورەسی؛ 139) دەمییۇر مو؟
بایئندئر: باتئلئیئ اۆستۆن گؤرن دە کیم؟ بن مۆسلۆمانلارئن، مۆسلۆمانلئقتان اوزاقلاشتئغئندان باحثەدییۇروم. باتئلئلارئن اویدوسو حالینە حالینە گلدیگیمیزە گؤرە، بو ایشتە بیر یانلئشلئق وار. اۇقودوغونوز آیت یانلئش اۇلامایاجاغئنا گؤرە، یانلئشلئق بیزدەدیر. ایچیندە بولوندوغوموز دورومو، آللاهئن بیزە وردیگی بیر جزا اۇلاراق قابول أتمک گرکیر.
آللاە تعالا، جزایا چارپئلان قاویملری آنلاتتئقتان سۇنرا شؤیلە بویورور:
ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْقُرَى نَقُصُّهُ عَلَيْكَ مِنْهَا قَائِمٌ وَحَصِيدٌ ﴿۱۰۰﴾ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَكِنْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَمَا أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِي يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ لَمَّا جَاءَ أَمْرُ رَبِّكَ وَمَا زَادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبِيبٍ ﴿۱۰۱﴾ (سورة هود)
بو آنلاتئلانلار، اۇ شهیرلرین حابرلریندندیر؛ اۇنلاردان حالا آیاقتا دوران دا واردئر، یئقئلئپ گیتمیش اۇلان دا، اۇنلارا یانلئش یاپمادئق. آما یانلئشئ اۇنلار، کندیلرینە یاپتئلار. راببینین أمری گلینجە، آللاە ایلە آرالارئنا قۇیاراق یاردئم ایستەدیکلری ایلاەلارئ ایشە یارامادئ. قاتقئلارئ، سادەجە چارەسیزلیکلرینی آرتئرماق اۇلدو. (هود سورەسی؛ 101-100)
مۆسلۆمانلار، آللاهئ گری سئرایا قۇیمایا دوام أدرلرسە، قایئبلارئ آرتار.
مۆرید: حپ مۆشریکلرلە ایلگیلی آیتلری اۇقویۇرسونوز، بو یاپتئغئن دۇغرو مو؟ سنین موحاطابلارئن مۆشریک دگیل کی، حپسی دە مۆسلۆمان!
بایئندئر: قورئانئن بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ شیرکلە ایلگیلیدیر. بو قۇنودا سادەجە موحاممدی (ص) اویاران شو آیت اۆزریندە دۆشۆنسنیز، بیزە حاق وریرسینیز:
وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنْزِلَتْ إِلَيْكَ وَادْعُ إِلَى رَبِّكَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۸۷﴾ وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۸۸﴾ (سورة القصص)
سانا ایندیریلدیکتن سۇنرا ساقئن سنی آللاهئن آیتلریندن أنگللـەمەسینلر! سن راببینە چاغئر؛ آصلا مۆشریکلردن اۇلما. آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا ایلاهئ یاردئما چاغئرما. اۇندان باشقا ایلاە یۇقتور. اۇنون دئشئندا هر شەی یۇق اۇلاجاقتئر. قارار یتکیسی اۇندادئر. حپینیز اۇنا دؤندۆرۆلەجکسینیز. (قاصاص سورەسی؛ 88-87)
بو تنبیە بیذذات نبیمیزە یاپئلدئغئنا گؤرە، بیزە حاق ورمەنیز گرکیر. مۆسلۆمانلار، بو قۇنودا بیربیرینی دائیما اویارمالئدئر.
آللاە تعالا، هیچبیر تۇپلومون گۆجۆنۆ بۇشونا قئرماز. شو آیتلر هر شەیی اۇرتایا قۇیویۇر:
فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أَنْجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِيهِ وَكَانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۱۱۶﴾ وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ ﴿۱۱۷﴾ (سورة هود)
سیزدن اؤنجەکی دؤنملردە بیریکیملی ایشیلر، بؤلگەلریندەکی بۇزولمایا قارشئ چئقسالاردئ اۇلماز مئیدئ؟ قورتاردئغئمئز آز کیمسە دئشئندا بونو یاپان اۇلمادئ. یانلئش یاپانلار، شئمارتئلدئقلارئ شەیین آرقاسئندان آیرئلمادئ؛ سوچلولار حالینە گلدیلر. یۇقسا راببین، بۇزولمایا قارشئ قۇیان بیر حالقئ وارکن، یانلئش یاپئپ اۇ شهیرلرین گۆجۆنۆ قئراجاق دگیلدیر. (هود سورەسی؛ 117-116)
