أورنسل وە ایلاهی قایناقلئ دۇغرولار، اؤلچۆ اۇلاراق وارلئقلارئنئ اینسانلئقلا برابر اینسانلئغئن وازگچیلمز دۇغرولارئ اۇلاراق سۆردۆرەجکتیر.
قورئان، موحاممد نبییە (ع) واحیەدیلەرک، دین /ایسلام اۇنون شاحصئندا تاماملانمئشتئر. دین /ایسلام، موحاممد نبیدن (ع) سۇنرا دین آدئنا اۇلوشموش کۆلتۆرل مۆکتسبات دگیلدیر. تفسیر اوصولۆ، حادیث اوصولۆ، فئقئە اوصولۆ، حادیث، فئقئە، کلام، سیەر…، سیاسی /اینانچ /عاقائید أکۇللری ، حانفی، شافیعی، جاعفری گیبی فئقئە أکۇللری، بونلارئن تاصاووفی أکۇللری؛ قورئانا راغمن قورئان آدئنا، کندیلرینی اوزمان، اۇتۇریتە، آشئلماز گیبی گؤرۆلن کیشیلرجە یاپئلان یۇروملار گیبی.
قورئانئن واحیی، آنلاشئلئرلئغئ وە قورئانئ آنلاما اوصولۆ /یؤنتمی، دۇغرودان آللاها عائید اۇلوپ، نبی /رسول واسئطاسئیلا اینسانلئغا دویورولموش وە قورتولوشون بوندا اۇلدوغو بیلدیریلمیشتیر.
ایسلام دین اۇلاراق، تۆم نبیلرین اۇرتاق مساژئدئر. بو مساژئن اینسانلارا اۇلدوغو گیبی دویورولماسئ، آیرئجا نبیلرە وریلن “حیکمت” گرگی، گرکلی بؤلۆملرینین اویغولامالئ اۇلاراق اینسانلارا اؤگرتیلمەسی وە گؤستریلمەسی دئشئندا، نبیلر داحیل کیمسەنین بو مساژا مۆداحالە أتمە یتکیسی یۇقتور.
قورئانئن؛ اینانچ، آللاها یؤنلمە، آحلاقی یۆجەلیک، قوللوق، صالیح عامللر؛ باشتا شیرک اۇلماق اۆزرە، گۆناەلاردان قاچئنما وە اوزاق دورما گیبی تمل قۇنولاردا تۆم نبیلرین اۇرتاق مساژئنئ بۆنیەسیندە تاشئماقتادئر.
دۇغال اۇلاراق نبیلرە وریلن کیتابلاردا، کندیلریندن سۇنرا گلن نبیلرین حایاتلارئنئن ایچریکلری حاققئندا بیلگی یۇقتور. کندیلریندن اؤنجەکی نبیلرین حایاتلارئندان کسیتلر سونولاراق، اۇنلارئن مۆجادلەسی وە قارشئلاشتئقلارئ گۆچلۆکلر حاققئندا بیلگی وریلمیشتیر. شریعات دەدیگیمیز عیبادتلرین یرینە گتیریلمە شکیللریندە وە باعضئ حوقوقی اویغولامالاردا قئسمی دگیشیکلیکلر یاپئلمئشتئر.
قورئان اؤزللیگی گرگی، نبیلرین وە حیطاب أتتیکلری تۇپلولوقلارئن حایاتلارئندان گۆنۆمۆزە وە گلەجگە اؤرنکلر آلابیلەجگیمیز، درسلر چئقارابیلەجگیمیز بیرچۇق کسیتی بیزە آقتارماقتادئر. نوح، صالیح، ایبراهیم، موسانئن وە بونلارئن قاومینین اینانان وەیا اینانمایانلارئن حایاتلارئندان کسیتلر گیبی.
بونلارئ عاینئ زاماندا آللاه، تۇپلومسال یاسالارئن “سۆننتوللاهئ” اۇلاراق دگیشیکلیک گؤسترمەیەجک یا دا عاینئ سۇنوجا گؤتۆرەجک اینانچلار وە أیلملر اۇلاراق بیزە تانئتماقتادئر. دۇلایئسئیلا آنلاتئلان اۇلایلار تاریحی اۇلاراق گچمیشتە قالمئشتئر آما، بنزەری اینانچ وە أیلملر شیمدی وە گلەجکتە دە دپرشەجکتیر.
ایشتە بو آنلامدا نبیلرین وە اۇنلارا تابیع اۇلانلارئن حایاتلارئندان چۇق سایئدا اۇلوملو اؤرنکلر بیزلرە آنلاتئلدئغئ گیبی، قاچئنمامئز گرکن چۇق سایئدا دا اۇلومسوز اؤرنک هم نبیلرین حایاتئندان، هم دە اۇنلارا تابیع اۇلان وەیا اۇلمایانلارئن حایاتئندان بیزلرە آقتارئلماقتادئر.
اینسانلئق تاریحی، بنزەر بیرەیسل وە سۇسیال اۇلایلارئن تکرارئندان عیبارتتیر. حاققا، عادالتە تسلیم اۇلما وەیا اۇلماما، اینانما وەیا نانکؤرلۆکتە بولونما، یانلئشلئقلاردان دؤنمە وەیا یانلئشلئقتا ائصرارجئ اۇلما، اییلیک اۆرتمە وەیا کؤتۆلۆگە یؤنلمە گیبی. بو آنلامدا تاریحی سۆرچ نە اۇلورسا اۇلسون اینسانلار بو یاپئ وە توتوملارلا قارشئ قارشئیا قالماقتادئرلار.
دیگر وارلئقلاردان قۇنوم ایعتیبارییلە اینسان، بیرچۇق فارقلئ اؤزللیک ایلە یاراتئلان وە دۆنیایئ هم کندی تۆردشلرینە قارشئ، هم دە دئش چەورەلرینە قارشئ أن گۆزل شکیلدە دگرلندیرمەسی ایچین راببی اۇنا واحیەدەرک رهبرلیک أتمیشتیر. بو رهبرلیکتە “دۆنۆن کندی ایچیندە”؛ ایلاەلار أدینمەمک، حاق وە عادالتە اویماق وە رئضا گؤسترمک، اییلیک اۆرتمک… نە قادار قئیمتلی دگرلر ایسە “بوگۆن وە یارئن دا” بونلار اییلیک اۆرتمەیی کندیلرینە شیعار أدینمیش اۇلان اینسانئن وازگچیلمزلریدیر. یاعنی بو أورنسل وە ایلاهی قایناقلئ دۇغرولار، اؤلچۆ اۇلاراق وارلئقلارئنئ اینسانلئقلا برابر اینسانلئغئن وازگچیلمز دۇغرولارئ اۇلاراق سۆردۆرەجکتیر.
اینسانلئغئن، ایلاهی ایرادەنین یۇل گؤستریجیلیگینە راغمن، بو یۇل گؤستریجیلیگە قارشئلئق، اینسانئ کندیسینە دۆشمان گؤرمۆش ایبلیس وە ایبلیسین چکیم آلانئنا گیرمیش اینسانلارئن؛ ایلاەلار اۆرتمەسی، حاق وە عادالت اؤلچۆلرینی آشماسئ، کؤتۆلۆک اۆرتمەسی… گیبی قۇنولاردا؛ حاققا تابیع اۇلان وە آللاه قاتئندا قورتولوشونو آرایان اینسان اۇغلونون اؤنۆندە أنگللر گیبی دۆن، بوگۆن وە یارئن دا، کندیسینە وریلن سۆرەیی کؤتۆیە قوللانان ایبلیسین توزاقلارئ، “حاقتان گؤزۆکمە اۇلاراق” دوام أدەجکتیر.
بورادا ایلاهی واحیین، نبیلر واسئطاسئیلا تۆم اینسانلئق تاریحینە اؤگرتیسی عاینئدئر. بو آنلامدا، نبیلر بیربیرلرینین موعارئضلارئ دگیل، عاینئ میسیۇنون سچیلمیشلریدیر. نبیلر /اینسانلار بیر عؤمۆرلە سئنئرلئ اۇلدوقلارئندان، اۇنلارا رهبرلیک أدەجک تمل ایلکەلر (ایلاهی مساژ) سۆرکلی /زامان زامان ینیلنمیشتیر.
دۆن، بوگۆن وە یارئن دا، اینسانلئغئن هر تۆرلۆ آچمازئ، چئقمازئ وە آرایئشئنا، اینسانلئغا رهبرلیک أدەجک ایلاهی واحیی گؤرمزلیکتن گلمک، هر تۆرلۆ آرایئشئن حۆسرانلا سوُنوچلانماسئنا سبب اۇلموشتور؛ اۇلویۇر؛ اۇلاجاقتئر.
قورتولوشونو آراماقتا اۇلان اینسان اۇغلونون، نبیلرین “اۇرتاق مساژئنئ”، مساژئن کندی اوصول وە یؤنتمی چرچوەسیندە آنلاماسئ؛ اۇنون تک قورتولوشودور.
بوراداکی أن بۆیۆک تهلیکە وە توزاغئن، حاقتان وە دۇغرودان یانا اۇلدوغونو ظاننەتتیگیمیز، گچمیشین وە حالین (گلەجک دە بونا داحیلدیر) ایلاهی واحیلە /قورئانلا هیچبیر ساغلاماسئ یاپئلمادان کۆلتۆرل مۆکتسباتئن، “ایلاهی واحیین” یرینی آلمئش اۇلماسئ وە “دینین /ایسلامئن کندیسی” ظاننەدیلمەسیدیر.
بو کۆلتۆرل مۆکتسبات، أورنسل دۇغرولارئ بۆنیەسیندە تاشئدئغئ وە ایلاهی واحیە اویغونلوغو اؤلچۆسۆندە وازگچیلمزیمیزدیر. سۇن شکلینی قورئاندا آلمئش اۇلان بو مساژئ، “دینی آللاها حاص قئلمانئن” وە بونون مۆکافاتئنئن بکلنتیسینین سادەجە آللاەتان اۇلما دوروشو، قارماشا ایچیندە اۇلان وە پوسولاسئنئ وە یؤنۆنۆ قایبەتمیش اۇقیانوس ایچیندەکی گمی کاپتانئنئن، پوسولاسئنا قاووشموش وە یؤنۆنۆ دۇغرو تثبیت أدەرک منزیلینە یؤنلمەسی گیبی اینسانلئق دا، “گرچک اینسانی هدفینە” یؤنلمیش اۇلاجاقتئر.
بورادا، ایلک یاپمامئز گرکن؛ آشئلماز وە تک دۇغرو اۇلاراق گؤردۆگۆمۆز گچمیشیمیزین “دینی کۆلتۆرل بیریکیمینی” (دینلە ایلگیلی کۆلتۆرل بیریکیمین وە أگیتیمین هر قادمەسینین گؤزدن گچیریلمەسی) قورئانا عارض أتمە وە قورئانئن اؤلچۆلری ایچیندە ینیدن حایاتئمئزا یؤن ورمەسیدیر.
دۆن اۇلدوغو گیبی بوگۆن وە یارئن دا، رایئندان چئقمئش بیر ترەنی تکرار رایئنا آلما یرینە، اۇنا اۇلوشتورولان هر پارالل رای، هدفە اولاشمایئ اۇرتادان قالدئراجاق وە اۇلمادئق چئقمازلارا سۆرۆکلەیەجکتیر. یاپئلماسئ گرکنین رایئندان چئقان ترەنی تکرار کندی رایئنا قۇیماقتئر، اۇتورتماقتئر.
بو باشتان زاحمتلیدیر آما، “أن دۇغرو” اۇلان وە بیزلری منزیلیمیزە اولاشتئراجاق اۇلان “تک چؤزۆم یۇلودور”.
ساواش اؤرن
نیگدە قورئان أوی درنگی باشقانئ
