نبی ایلە رسول آراسئنداکی فارق (وە بو ایکی کلیمە آراسئنداکی ایلیشکی) ایلگیلی آیتلر اۇقوندوغوندا غایت آچئق اۇلاراق گؤرۆلمکتەدیر. آما بونا راغمن گلەنکسل “نبی-رسول” آلغئسئ قورئانا آیقئرئ بیلگیلرلە دۇلودور. دەمک کی (هر قۇنودا اۇلدوغو گیبی) بو قۇنودا دا قورئانا باقئلمامئشتئر. وەیا قورئانا باقئلمئش آما نە دەدیگینی آنلاماق ایچین دگیل، یۆزەیسل بیر اۇقوما یاپماق ایچین باقئلمئشتئر. آیتلر اؤن یارغئلارلا اینجەلنمیشتیر. بؤیلە اۇلونجا دا آیتلردەکی آپآچئق سارغئتلار گؤرۆلەمەمیشتیر. اۇ حالدە یاپئلماسئ گرکن ایلک ایش، قورئانا آیقئرئ بیلگیلریمیزین آیئقلانماسئ اۇلمالئدئر. بونون ایچین اؤنجە قۇنو حاققئنداکی گلەنکسل بیلگییی آقتاراجاق آردئندان دا ایلگیلی آیتلر ائشئغئندا قۇنویو ایضاح أدەجگیز.
آما همن بلیرتمک ایستەریز کی، قورئاندا “پەیغامبر” دییە بیر کلیمە یۇقتور.
تۆم نبیلرە کیتاب وریلمیشتیر
قورئانئن “نبی وە رسول” کلیمەلرینە یۆکلەدیگی آنلاملار ایلە بو قۇنوداکی گلەنکسل بیلگیلرین اؤرتۆشمەدیگینی بلیرتمیشتیک. نیتەکیم گلەنکسل گؤرۆشۆ یانسئتان وە اۆلکەمیزدە اۇلدوقچا یایغئن اۇلان بیر أثردیر (عؤمر ناصوحی بیلمن’ین عیلمی حال کیتابئ) نبی وە رسول قۇنوسو شؤیلە ایضاح أدیلمکتەدیر.
پەیغامبرە نبی دە دەنیر، رسول دە دەنیر. بونونلا برابر ینی بیر کیتاب وە شریعاتلا بیر اۆممتە گؤندریلمیش اۇلان ذاتا “رسول”، باشقا بیر پەیغامبرین شریعاتئنا باغلئ اۇلاراق گلن پەیغامبرە دە “نبی” دەنمیشتیر. بونا رسول وەیا مۆرسل دەنمز.
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە گلەنکسل یاقلاشئم، پەیغامبرلری “نبی وە رسول” دییە ایکی صئنئفا آیئرمئش وە باعضئ پەیغامبرلرین نبی، باعضئ پەیغامبرلرین رسول اۇلدوغونو ایددیعا أتمیشتیر. بو ایددیعا صاحیبلرینە گؤرە؛ “کیتاب رسوللرە وریلیر آما نبیلرە وریلمز”. اۇیسا قورئان، تۆم نبیلرە کیتاب وریلدیگینی بیلدیرمیشتیر. یاعنی گلەنکسل آنلایئشئن عاکسینی سؤیلەمیشتیر.
مثەلا قۇنو ایلە ایلگیلی باعضئ آیتلر شؤیلەدیر:
اینسانلار تک بیر اۆممت ایدی. آللاە، مۆژدەجی وە اویارئجئ نبیلری وە اۇنلارلا بیرلیکتە حاق کیتابلارئ گؤندردی. (باقارا سورەسی؛ 213)
“بیز، آللاها وە بیزە ایندیریلنە ایناندئق” دەیین! وە ایبراهیم، ایسماعیل، ایسحاق، یاعقوب وە اۇنلارئن تۇرونلارئنا ایندیریلنە، موسا وە عیسایا وریلنلرە وە راببیندن نبیلرە وریلنلرە (وریلن کیتابلارا) دە. (باقارا سورەسی؛ 136)
(عیسا دەدی کی:) “بن آللاهئن قولویوم، (اۇ) بانا کیتابئ وردی وە بنی نبی یاپتئ. (مریەم سورەسی؛ 30)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە بو آیتلر کیتابئن نبیلرە وریلدیگینی بیلدیرییۇر. “أنعام؛ 89” آیتی ایسە کیتابئن تۆم نبیلرە وریلدیگینی (تۆم نبیلرە کیتاب وریلدیگینی) بیلدیرییۇر. شؤیلە کی:
“أنعام؛ 83-88″ آیتلریندە؛ (ایبراهیم، ایسحاق، یاعقوب، نوح، داوود، سۆلەیمان، أییوب، یوسوف، موسا، هارون، زکریا، یاحیا، عیسا، ایلیاس، ایسماعیل، أل-یساع، یونوس وە لوط” نبینین ایسیملری بیذذات ذیکرەدیلەرک، بو نبیلرین دەدەلریندن وە تۇرونلارئندان اۇلان دیگر نبیلرە دە عاطئفتا بولونولاراق) تۆم نبیلر ذیکرەدیلیر. وە آردئندان گلن “أنعام؛ 89” شؤیلە دوام أدر:
ایشتە اۇنلار (تۆم بو نبیلر)، کندیسینە کیتاب، حیکمت وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر. (أنعام سورەسی؛ 89)
دەمک کی، کندیسینە کیتاب وریلمەین نبی یۇقتور. یاعنی تۆم نبیلرە کیتاب وریلمیشتیر. بو دورومدا “باعضئ پەیغامبرلر نبی، باعضئلارئ ایسە رسولدۆر وە کیتاب نبیلرە دگیل، رسوللرە وریلمیشتیر” شکلیندەکی گلەنکسل آنلایئش؛ قورئانا آیقئرئدئر. قورئاندا بؤیلە بیر آیئرئم یۇقتور. قورئان، تۆم نبیلرە کیتاب وریلدیگینی بیلدیرمیشتیر. آما یۆم نبیلر (آشاغئدا ایضاح أدیلەجگی اۆزەرە) “نبی-رسول” اۇلدوغوندان، کیتابئن رسوللرە وریلدیگی دە سؤیلنەبیلیر. نیتەکیم بو دوروم (کیتابئن رسوللرە وریلدیگی) “حادید؛ 25” آیتیندە شؤیلە بیلدیرییۇر:
شو بیر گرچک کی، بیز رسوللریمیزی آچئق دلیللرلە گؤندردیک وە اۇنلارلا بیرلیکتە کیتابئ وە میزانئ ایندیردیک؛ اینسانلار عادالتی آیاقتا توتسونلار. (حادید سورەسی؛ 25)
گلەنکسل آنلایئشئن یاپتئغئ گیبی؛ پەیغامبرلری، کندیسینە کیتاب وریلنلر (رسول) وە وریلمەینلر (نبیلر) شکلیندە ایکییە آیئرئرساق (گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە) آیتلر آراسئندا چلیشکی اۇرتایا چئقئیۇر. چۆنکی بیرچۇق آیتتە کیتابئن نبیلرە وریلدیگینی بیلدیرن قورئان، یوقارئداکی آیتتە کیتابئن رسوللرە وریلدیگینی بیلدیرییۇر. پەیغامبرلری؛ “نبیلر وە رسوللر” دییە ایکی گروبا آیئرانلار (اۇنلارئن بو یاقلاشئمئ یۆزۆندن مەیدانا گلن) آیتلر آراسئنداکی بو چلیشکییی ناسئل ایضاح أدەجکلر؟ اۇیسا بیز بیلییۇروز کی قورئاندا هرحانگی بیر چلیشکی یۆقتور. چلیشکی، “نبی-رسول” قۇنوسونداکی گلەنکسل آنلایئشتادئر.
تۆم پەیغامبرلر؛ هم نبی هم رسولدۆر (نبی-رسول). تۆم نبیلرە کیتاب وریلمیش اۇلدوغوندان وە تۆم نبیلر دە “نبی-رسول” اۇلدوغوندان، کندیسینە کیتاب وریلمەمیش نبی وەیا رسول یۇقتور. دۇلایئسئیلا ایلگیلی آیتلر آراسئندا آصلا بیر چلیشکی یۇقتور. بو آیتلر بؤیلە آنلاشئلمالئدئر. عاکسی حالدە آیتلر آراسئندا چلیشکی وار ظاننەدیلیر. زیرا بونون بؤیلە اۇلدوغو یاعنی تۆم پەیغامبرلرین “نبی-رسول” اۇلدوغو (آشاغئداکی) آیتلردە دە آچئقچا گؤرۆلمکتەدیر.
تۆم نبیلر رسولدۆر
قورئان، تۆم نبیلرین ریسالتی تبلیغ أتتیگینی یاعنی تۆم نبیلرین رسوللۆک واظیفەسینی یاپتئغئنئ شؤیلە بیلدیرییۇر:
آللاهئن نبیلر ایچین فارض قئلدئغئنئ یاپمادا، اۇنلارا بیر گۆچلۆک (وبال) یۇقتور. بو اؤنجەکیلر ایچین دە گچرلی اۇلان سۆننتوللاەتئر. اۇ (نبیلر) کی، آللاهئن ریسالتینی (دە) تبلیغ أدرلر وە آللاەتان قۇرقارلار وە اۇندان باشقا کیمسەدن (دە) قۇرقمازلار. حساب گؤرۆجۆ اۇلاراق آللاە (هرکسە) یتر. (آحزاب سورەسی؛ 38-39)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە تۆم نبیلر ریسالتی تبلیغ أدرلر. بو (ریسالتی تبلیغ)، تۆم نبیلرە یۆکلنن بیر واظیفەدیر. دۇلایئسئیلا تۆم نبیلرین رسوللۆک یاپماسئ زۇرونلودور. زیرا بو دوروم نبیلیک میثاقئنئن بیر گرگیدیر. آللاە بو قۇنودا تۆم نبیلردن سؤز آلمئشتئر:
حانی بیز نبیلردن سؤز آلمئشتئق؛ سندن، نوحتان، ایبراهیمدن، موسادان وە مریەم اۇغلو عیسادان دا. (أوت) بیز اۇنلاردان پک ساغلام بیر سؤز آلدئق. (آحزاب سورەسی؛ 7)
دۇلایئسئیلا نبی اۇلدوغو حالدە رسول اۇلمایان (ریسالتی تبلیغ أتمەین) پەیغامبر اۇلاماز. اۇ حالدە تۆم پەیغامبرلر هم نبی هم رسولدۆرلر (نبی-رسول). ذاتن بو حوصوص باعضئ آیتلردن دە آچئقچا آنلاشئلابیلیر. قورئان، مثەلا موحاممد، عیسا، موسا وە ایسماعیل’ین هم نبی هم رسول (نبی-رسول) اۇلدوغونو ذاتن آچئقچا بیلدیرییۇر:
موحاممد، هیچبیر أرکگینیزین باباسئ دگیلدیر. لاکین اۇ، آللاهئن رسولۆ وە نبیلرین سۇنونجوسودور. آللاە هر شەیی حاققئیلا بیلندیر. (آحزاب سورەسی؛ 40)
عیسا (ع) ایچین “أنعام؛ 89” وە “مریەم؛ 30″دا نبی دەنیلیرکن “نیسا؛ 157” وە “نیسا؛ 171″دە؛ آللاهئن رسولۆ دەنیلمکتەدیر؛
… مریەم اۇغلو عیسا مسیح، سادەجە آللاهئن رسولۆ وە مریەمە آتمئش اۇلدوغو کلیمەسی وە اۇندان بیر روحتور. (نیسا سورەسی؛ 171)
دەمک کی عیسا (ع) دا نبی-رسولدۆ. کذا موسا (ع) وە ایسماعیل (ع) دا؛
کیتابتا موسایئ دا آن! گرچکتن اۇ ایحلاص صاحیبی ایدی وە نبی رسول ایدی. (مریەم سورەسی؛ 51)
کیتابتا ایسماعیلی دە آن! گرچکتن اۇ، سؤزۆنە صادئقتئ وە نبی رسول ایدی. (مریەم سورەسی؛ 54)
