ایبلیس داحیل، آللاهئن وارلئغئنئ وە بیرلیگینی قابول أتمەین یۇقتور. اینسانا زۇر گلن، حایاتئنئ آللاهئن بویروقلارئنا گؤرە دۆزنلەمکتیر. آللاها ایناندئغئنئ سؤیلەین آما قورئانئ قابول أتمەین بیرییلە آرامئزدا شؤیلە بیر قۇنوشما گچتی:
– بنیم آللاهئما اینانجئم سۇنسوزدور.
– آللاها هرکس اینانئر، بو هر اینسان ایچین قاچئنئلمازدئر.
– بن زامان زامان آللاهئما سئغئنئر، اۇنون یاردئمئنئ ایستەریم. بؤیلە یاپئنجا راحاتلار، موتلو اۇلوروم.
– بونو هرکس یاپار. زۇر اۇلان آللاهئن بویروقلارئنا یاعنی ألچیسینین تبلیغینە اویماقتئر. سیز ألچییە اویماق یرینە گؤنلۆنۆزجە یاشاماق ایستییۇرسونوز، دگیل می؟
– ألبتتە. حایات بنیم حایاتئم؛ بونا کیم قارئشابیلیر!
– اۇ حایاتئ ورن آللاە قارئشاماز مئ؟
– … ؟!
ب- ایلاە
“ایلاە“، بۆیۆک بیر سایغئیلا گؤنۆلدن بۇیون أگیلن وارلئقتئر. بو سایغئ، سادەجە آللاها گؤستریلەبیلیر. چۆنکی اۇندان باشقاسئ ایلاە اۇلاماز. گؤکلردە دە یردە دە ایلاە اۇدور. (أنعام سورەسی؛ 3) وە (زوحروف سورەسی؛ 84) اینسانا سینیر اوچلارئندان دا یاقئندئر. (قاف سورەسی؛ 16) یاشاتان وە اؤلدۆرن اۇدور. (تەوبە سورەسی؛ 116) اۇنون بیر بنزەری یۇقتور. (شورا سورەسی؛ 11)
بونلارئ هرکس کندی ایچیندە حیسسەدر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ ﴿۶۰﴾ أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا وَجَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَارًا وَجَعَلَ لَهَا رَوَاسِيَ وَجَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حَاجِزًا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۶۱﴾ أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۶۲﴾ أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَنْ يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۶۳﴾ أَمَّنْ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَمَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۶۴﴾ (سورة النمل)
(60) آللاە مئ اییدیر یۇقسا اۇنا اۇرتاق سایدئقلارئ مئ؟ یا دا گؤکلری وە یری یاراتان، سیزین ایچین گؤکتن سو ایندیرن وە اۇنونلا باغچەلرین گۆزل بیتکیلرینی یتیشتیرن کیمدیر؟ سیز اۇنلارئن آغاجئنئ بیلە بیتیرەجک گۆچتە دگیلسینیز. آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ حایئر، اۇنلار یۇلدان دؤنمۆش بیر حالقتئر.
(61) یریۆزۆنۆ یرلشمەیە اویغون یاپان، آرالارئندا ائرماقلار آقئتان، اۇرایئ (یر قابوغونو) ثابیتلەین داغلار اۇلوشتوران، ایکی دنیز آراسئنا أنگل قۇیان هیچ ایی اۇلماز مئ؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ حایئر! اۇنلارئن چۇغو بونو بیلمز.
(62) یا دا چارەسیز قالان بیری یاردئم ایستەدیگیندە اۇنا یاردئم أدیپ سئقئنتئلارئنئ گیدرن وە سیزی یریۆزۆنۆن حاکیملری یاپان کیمدیر؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ بیلگینیزی نە قادار دا آز قوللانئیۇرسونوز!
(63) پکی یا قارانئن وە دنیزین قارانلئقلارئ ایچیندە سیزە یۇل بولدوران وە ایکرامئنئن اؤنجەسیندە رۆزگارلارئ مۆژدەجی اۇلاراق گؤندرن کیمدیر؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ آللاە اۇنلارئن اۇرتاق سایدئقلارئندان یۆجەدیر.
(64) یاراتمایئ باشلاتان، سۇنرا بیر کرە داحا یاراتاجاق اۇلان، سیزە گؤکتن وە یردن رئزئق ورن کیم؟ آللاە ایلە بیرلیکتە باشقا بیر ایلاە مئ وار؟ دە کی: “ایددیعانئزدا صامیمی ایسەنیز دلیلینیزی گتیرین!”
(نمل سورەسی)
بو سۇرولارئن جوابئنئ هرکس بیلیر آما منفاعاتلرینین أسیری اۇلانلار، بیلمییۇرموش گیبی داورانئر وە کندیسینە فارقلئ بیر یۇل چیزرلر. سئقئشئنجا اۇ یۇلو بئراقاجاغئنئ سؤیلەسەلر دە سئقئنتئلارئ گچینجە تکرار اۇ یۇلا دؤنرلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ ﴿۶۳﴾ قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ ﴿۶۴﴾ (سورة الأنعام)
دە کی: “بیزی بورادان قورتارئرسان ألبتتە سانا قارشئ واظیفەلرینی یرینە گتیرنلردن اۇلوروز،’ دییە یالوارا یالوارا ایچتن ایچە اۇنو یاردئما چاغئردئغئنئزدا، قارانئن وە دنیزین قارانلئقلارئندان سیزی کیم قورتارئر؟” دە کی: “سیزی هم اۇرادان هم دە هر سئقئنتئدان آللاە قورتارئر. سۇنرا سیز یینە دە اۇنا اۇرتاقلار اویدورورسونوز.” (أنعام سورەسی؛ 64-63)
ایبراهیم (ع)، دلیقانلئ ایکن پوتلارئن ایلاە اۇلامایاجاغئنئ قۇلایجا آنلامئشتئ آما یتیشتیگی تۇپلومدان اؤگرندیگی شەیلر سببییلە حالا یئلدئزئن، آیئن وە گۆنشین بیرر راب اۇلدوغونو سانئیۇردو. اۇنلارئن راب اۇلامایاجاغئنئ، داحا سۇنرا یاپتئغئ گؤزلملرلە اؤگرندی.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿۷۴﴾ وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ ﴿۷۵﴾ فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ ﴿۷۶﴾ فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ ﴿۷۷﴾ فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ ﴿۷۸﴾ إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۷۹﴾ وَحَاجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أَتُحَاجُّونِّي فِي اللَّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلَا أَخَافُ مَا تُشْرِكُونَ بِهِ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبِّي شَيْئًا وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ ﴿۸۰﴾ وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُمْ بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۸۱﴾ (سورة الأنعام)
(74) ایبراهیم بیر گۆن باباسئ آزرە: “سن پوتلارئ ایلاە مئ أدینییۇرسون! بن، سنی وە حالقئنئ آچئق بیر ساپئقلئق ایچیندە گؤرۆیۇروم.” دەدی.
(75) ایبراهیمە، گؤکلرین وە یرین یؤنتیمینی دە شو شکیلدە گؤستردیک کی کسین بیلگییە اولاشانلاردان اۇلسون؛
(76) گجەنین قارانلئغئ اۆزەرینە چؤکۆنجە بیر یئلدئز گؤردۆ: “بو بنیم راببیمدیر” دەدی. یئلدئز قایبۇلونجا: “بن قایبۇلانلارئ سەومم.” دەدی.
(77) آیئ، ائشئق ساچاراق دۇغارکن گؤردۆگۆندە: “بو بنیم راببیمدیر!” دەدی. اۇ دا قایبۇلونجا: “أگر راببیم دۇغرویو گؤسترمزسە گرچکتن بن دە بو ساپئق تۇپلولوقتان اۇلاجاغئم،” دەدی.
(78) گۆنشی، ائشئق ساچاراق دۇغارکن گؤردۆگۆندە دە: “بو بنیم راببیمدیر! بو داحا بۆیۆک،” دەدی. اۇ دا قایبۇلونجا (گیتتی وە حالقئنا) دەدی کی: “أی حالقئم! بن سیزین اۇرتاق سایدئقلارئنئزدان اوزاغئم.
(79) بن یۆزۆمۆ دۇغرودان دۇغرویا، گؤکلری وە یری یاراتانا چەویردیم. بن مۆشریکلردن /آللاهئ آرد سئرایا قۇیانلاردان دگیلیم.”
(80) حالقئ اۇنونلا تارتئشمایا گیردی. ایبراهیم دەدی کی: “بنیملە آللاە حاققئندا مئ تارتئشئیۇرسونوز؟ اۇ بانا دۇغرو اۇلانئ گؤستردی! راببیمین اۇنایئ اۇلمادان، اۇنا اۇرتاق سایدئقلارئنئزئن بانا بیر شەی یاپابیلەجگیندن قۇرقمام. راببیمین عیلمی هر شەیی قوشاتئر. بیلگیلرینیزی قوللانمایاجاق مئسئنئز؟
(81) سیز، حاققئندا آللاهئن بیر قانئت ایندیرمەدیگی شەیلری اۇنا اۇرتاق قۇشماقتان قۇرقمازکن، بن سیزین اۇرتاق قۇشتوقلارئنئزدان قۇرقاجاغئم، اؤیلە می! بیلییۇرسانئز سؤیلەیین: گۆون ایچیندە اۇلماق، بو ایکی طارافتان حانگیسینین حاققئدئر؟”
(أنعام سورەسی)
ایبراهیم (ع) ایلە تارتئشانلارئن، آللاە ایلە ایلگیلی بیر شۆبهەلری اۇلسایدئ: “بنیملە آللاە حاققئندا مئ تارتئشئیۇرسونوز؟” دەدیگیندە اۇنلار: “آللاە دا کیم؟” دییە سۇرارلاردئ.
اۇنون شو سۇروسو اۆزەریندە دە دۆشۆنمک گرکیر: “بیلگیلرینیزی قوللانمایاجاق مئسئنئز؟” بو قۇنودا بیلگیلری اۇلماسا: “حانگی بیلگیدن سؤز أدییۇرسون؟” دییە سۇرارلاردئ. چۆنکی هر شەیلرینی آللاها بۇرچلو اۇلدوغونو، داردا قالئنجا یالنئز اۇنا یالواردئغئنئ بیلییۇرلاردئ. (أنعام سورەسی؛ 40-41 وە 46-47 وە 63-64)
ج- دین وە بیلیم
بیلیمین قایناغئ “فئطرات” یاعنی “یاراتئلمئش آیتلر“؛ دینین قایناغئ دا “ایندیریلمیش آیتلردیر“.
ایکیسی دە آللاها عائید اۇلدوغو ایچین آرادا تام بیر بۆتۆنلۆک واردئر.
آللاهئن یاپتئغئ شو تانئملاما، بو بۆتۆنلۆگۆن ایعلانئدئر.
فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة الروم)
یۆزۆنۆ دۇسدۇغرو بو دینە، آللاهئن فئطراتئنا /وارلئقلاردا گچرلی قانونونا چەویر. اۇ، اینسانلارئ اۇنا گؤرە یاراتمئشتئر. آللاهئن یاراتتئغئنئن یرینی توتاجاق بیر شەی یۇقتور. دۇغرو دین بودور، آما اینسانلارئن چۇغو بونو بیلمز. (روم سورەسی؛ 30)
“فئطراتلا” یاعنی وارلئقلاردا گچرلی قانونلارلا “قورئان” آراسئندا تام بیر اویوم اۇلدوغو ایچین قورئانئن ایلک اینن آیتلری، یاراتئلمئش آیتلری اۇقومایئ أمرەدر:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿۱﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿۲﴾ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿۳﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿۵﴾ (سورة العلق)
راببینین آدئیلا (وارلئقلارئ) اۇقو! یاراتان اۇدور. اۇ اینسانلارئ بیربیرینە باغلئ اۇلاراق یاراتمئشتئر. اۇقو! راببین أن ایی ایکرامئن صاحیبیدیر. اۇ، قالملە اؤگرتمیشتیر؛ اۇ اینسانا (آدمە)، بیلمەدیگی شەیلری اؤگرتمیشتیر. (عالاق سورەسی؛ 5-1)
“اۇقو!” أمری وریلیرکن نبیمیزین اۇقویابیلەجگی تک شەی آللاهئن “یاراتتئغئ آیتلر” یاعنی “وارلئقلارئ”. حایاتئمئز اۇنلارا باغلئ اۇلدوغوندان هر اینسان، دۇغوموندان اؤلۆمۆنە قادار اۇنلارئ اؤگرنمەیە چالئشئر. آللاە تعالا، ایلک اینسان اۇلان آدمە دە اؤنجە، وارلئقلارداکی بیلگییی اؤگرتمیشتیر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا … ﴿۳۱﴾ (سورة البقرة)
(آللاە) آدمە ایسیملرین حپسینی اؤگرتتی… (باقارا سورەسی؛ 31)
“ایسیم“، بیر شەیی تانئمایا وە اؤزللیکلرینی بیلمەیە یارایان شەیدیر. وارلئقلارئن ایسیملرینی اؤگرتمە، نەیە یارادئقلارئنئ اؤگرتمەدیر. عاراب دیلی باقئمئندان ایسیملری گؤسترن ضامیر، بو آیتتە “ها” ایکن آدمین اؤگرنمەسیندن سۇنراسئنئ آنلاتان عاینئ آیتین دوامئندا “هُم-ا” دؤنۆشتۆرۆلمۆشتۆر:
… ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۳۱﴾ (سورة البقرة)
… سۇنرا آللاە اۇنلارئ ملکلرە گؤستردی: “ایددیعانئزدا حاقلئیسانئز بانا شونلارئن ایسیملرینی سؤیلەیین!” دەدی. (باقارا سورەسی؛ 31)
عارابچادا “ها” عاقئلسئز وارلئقلار، “هُم” عاقئللئ وارلئقلار ایچین قوللانئلئر. عاقئل، اینسانئن یارارلاناجاغئ بیلگی آنلامئنا دا گلدیگی ایچین ضامیرین دگیشمەسی آدمە اؤگرتیلن شەیین اۇنون یارارلاناجاغئ بیلگی اۇلدوغونو گؤستریر.
شو آیتە گؤرە اۇنا، گؤکلرلە ایلگیلی بیلگیلر دە اؤگرتیلمیشتیر:
قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ ﴿۳۳﴾ (سورة البقرة)
آللاە: “أی آدم! ملکلرە شو وارلئقلارئن ایسیملرینی /اؤزللیکلرینی آنلات!” دەدی. آدم اۇنلارا اۇ ایسیملری آنلاتئنجا (ملکلرە:) “سیزە دەمەمیش مییدیم، بن گؤکلرین وە یرین غایبئنئ /گیزلیسینی، ساقلئسئنئ بیلیریم. نەیی آچئغا ووردوغونوزو، ایچینیزدە نەیی ساقلادئغئنئزئ دا بیلیریم.” دەدی. (باقارا سورەسی؛ 33)
آدمە قالملە (عالاق سورەسی؛ 4) یاعنی یازئ ایلە اؤگرتیلن بیلگیلر ایچیندە اوزای ایلە ایلگیلی اۇلانلار دا واردئ. اۇنون تۇرونلارئندان نوحون (ع)، کندی حالقئنا سؤیلەدیگی شو سؤزلر بونو گؤستریر:
أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ﴿۱۵﴾ وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا ﴿۱۶﴾ (سورة نوح)
(أی حالقئم! آللاهئن) یدی قات گؤگۆ طاباقا طاباقا ناسئل یاراتمئش اۇلدوغونو گؤرمەدینیز می؟ (آللاە) اۇنلارئن ایچیندە آیئ ائشئق یانسئتئجئسئ، گۆنشی دە ائشئق قایناغئ یاپمئشتئر. (نوح سورەسی؛ 16-15)
اوزایا یۇلجولوق ایچین بیلگی یتمز، بللی بیر گۆجە صاحیب اۇلماق دا گرکیر. شو آیت، گرکلی گۆجە صاحیب اۇلوندوغو تاقدیردە اوزایا گیدیلەبیلەجگینی، حاتتا یرین درینلیکلرینە داحی اینیلەبیلەجگینی گؤستریر:
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ ﴿۳۳﴾ (سورة الرحمن)
أی جین وە اینسان تۇپلولوغو! گؤکلرین وە یرین قاتمانلارئنئ دلیپ گچەبیلیرسنیز گچین. آما ألینیزدە بیر گۆچ اۇلمادان گچەمزسینیز. (راحمان سورەسی؛ 33)
دۆنیانئن أن أسکی مدنیەتی قابول أدیلن سۆمر مدنیەتی، نوح طوفانئندا، نوحون (ع) گمیسینین اۇتوردوغو جودی داغئ چەورەسیندە اۇلوشموشتور. اۇ داغئن بولوندوغو شئرناغئن أسکی آدئ “شهری نوح” یاعنی “نوح شهریدیر”. یازئیئ سۆمرلرین بولدوغونو سؤیلەینلر، بو ایلیشکیدن حابرسیز اۇلدوقلارئ ایچین ایلک اینسانلارئن اۇقوما یازما بیلمەدیکلرینی، چۇق ایلکل بیر حایات یاشادئقلارئنئ حایال أدرلر.
آدمدن (ع) بری آللاهئن دینینین آدئ “ایسلامدئر”.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَفَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ ﴿۸۳﴾ قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَالنَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿۸۴﴾ وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ ﴿۸۵﴾ (سورة آل عمران)
(83) بونلار آللاهئن دینیندن باشقاسئنئ مئ آرئیۇرلار؟ اۇیسا گؤکلردە وە یردە نە وارسا، گؤنۆللۆ وەیا زۇرونلو اۇلاراق اۇنا تسلیم اۇلموشتور. بونلار اۇنون حوضورونا چئقارئلاجاقلاردئر.
(84) دە کی: “بیز آللاها اینانئپ گۆوندیک؛ بیزە ایندیریلنە، ایبراهیمە، ایسماعیلە، یاعقوبا وە تۇرونلارئنا ایندیریلنە، موسایا وە عیسایا وریلمیش اۇلانا؛ نبیلرە راببی طارافئندان وریلنلرین حپسینە ایناندئق. اۇنلاردان هیچبیرینی دیگریندن آیئرمایئز. بیز اۇنا تسلیم اۇلموش کیمسەلریز.
(85) کیم ایسلامدان باشقا بیر دین آرایئشئنا گیررسە آصلا قابول أدیلمز. اۇ، آحیرتتە قایبەدنلردن اۇلور.
(آلی عیمران سورەسی)
ایسلام، آللاها تسلیم اۇلماقتئر. آللاها تسلیم اۇلماق، اۇنون وارلئقلاردا گچرلی قانون وە قوراللارئنا تسلیم اۇلماقتئر. یوقارئدا گچن روم سورەسی؛ 30-نجو آیتتە بلیرتیلدیگی گیبی آللاهئن دینی، بو قوراللارئن بۆتۆنۆدۆر. هرکسین وۆجودو وە اۇرگانلارئ دا بیرر آیت اۇلدوغو ایچین ایندیریلن آیتلرلە یۆز یۆزە گلیپ اۇنلارئ دۇغرو آنلایانلار، اۇنلارئن آللاها عائید اۇلدوغونو قۇلایجا قاورارلار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۵۳﴾ (سورة الفصلت)
اۇنلارا، چەورەسیندە وە کندی بدنیندە اۇلان آیتلریمیزی گؤسترەجگیز، سۇنوندا اۇنون (قورئانئن) تۆمۆیلە دۇغرو اۇلدوغو، اۇنلار آچئسئندان اییجە اۇرتایا چئقاجاقتئر. راببینین (صاحیبینین) هر شەیە شاهید اۇلماسئ یتمز می؟ (فوصصیلت سورەسی؛ 53)
بۆتۆن بونلاردان دۇلایئ وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) اۇلان آللاهئن کیتابئنا اویان وە اۇنا تام تسلیم اۇلان کیشیدە نە بیر قۇرقو قالئر نە دە اۆزۆنتۆ. اۇنون ایچی دائیما راحاتتئر.
سۇنوچ اۇلاراق؛ بیلیمین قایناغئ یاراتئلان آیتلر، دینین قایناغئ دا ایندیریلن آیتلردیر. دین بیلگینلری ایلە بیلیم آداملارئ بیرلیکتە چالئشئرلارسا حایاللرین اؤتەسیندە بیر باشارئیا اولاشئرلار.
