ایمان وە اینکار /مۆمین وە کافیر
“کافیر” کلیمەسی؛ “بیر شەیی اؤرتمک یا دا گیزلەمک” آنلامئنا گلیر. نیتەکیم تۇحومو تۇپراغئن آلتئنا گیزلەین چیفتچییە دە “کافیر” دەنیر.
دینی ترمینۇلۇژیدە ایسە؛ “واحدانیەتی، شریعاتئ، پەیغامبرلیگی یا دا بونلارئن هر اۆچۆنۆ قالبن دۇغرولوقلارئنئ بیلدیگی حالدە اینکار أدن کیمسەیە” یاعنی: “فئطراتئنداکی ایسلامئ گیزلەین، اۇنو اؤرتن” کیمسەیە “کافیر” دەنیر.
کۆفرۆن دؤرت چشیدی وار:
1. اینکار کۆفرۆ:
آللاهئن بیرلیگینی موطلاق اینکاردئر.
2. جوحود کۆفرۆ:
کیشینین قالبییلە حاقیقاتی بیلمەسینە راغمن دیلییلە اۇنو سؤیلەمەمەسی. مثەلا ایبلیسین کۆفرۆ بؤیلەدیر.
3. عیناد کۆفرۆ:
کیشینین آللاهئ قالبن بیلمە وە اۇنو دیلییلە سؤیلەمەسینە راغمن حاسد وە آزغئنلئقتان دۇلایئ اۇ دینی قابول أتمەمەسی.
4. اینفاق کۆفرۆ:
حاققئ دیلییلە سؤیلەدیگی حالدە قالبن اۇنو اینکار أدن کیمسەنین کۆفرۆ بؤیلەدیر. (مۆنافئق)
دەمک کی، “کافیر” اۇلمانئن یۇلو سادەجە آللاهئ اینکار أتمک وە “آللاە یۇق” دەمک دگیلدیر. حاتتا بو شکیلدە “کافیر” اۇلان کیمسە یۇق دەنەجک قادار آزدئر. چۆنکۆ هرکس آللاهئن وار اۇلدوغونو فئطراتن بیلیر. اؤنملی اۇلان وار اۇلدوغو بیلینن آللاهئن بویروقلارئنا (تۆم آیتلرینە) اینانماق وە اۇنلارا تسلیم اۇلماقتئر.
بونون ایچین؛ “بن ایمان أتتیم” دەمک دە یترلی دگیلدیر. مۆمین اۇلماق ایچین دیل ایلە سؤیلنن بو سؤزۆن قالبن دە تاصدیق أدیلمەسی (آللاهئن تۆم آیتلرینە گرچکتن ایمان أدیلمەسی) گرکیر. عاکسی حالدە ایمان أدیلمیش اۇلماز.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا ﴿۱۳۶﴾ (سصقأ شمدسش,)
أی ایمان أدنلر! آللاها، رسولۆنە، رسولۆنە ایندیردیگی کیتابا وە داحا اؤنجە ایندیردیگی کیتابا (گرچکتن) ایمان أدین. کیم آللاهئ، ملکلرینی، کیتابلارئنئ، رسوللرینی وە آحیرت گۆنۆنۆ اینکار أدرسە ساپئقلئغئن أن قۇیوسونا دۆشمۆش اۇلور. (نیسا سورەسی؛ 136)
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ … ﴿۱۴﴾ (سورة الحجرات)
(بدەوی) عارابلار دەدیلر کی: “بیز ایمان أتتیک.” دە کی: “حایئر، سیز ایمان أتمەدینیز. لاکین: ‘تسلیم اۇلدوق’ دەیین. چۆنکۆ هنۆز ایمان قالبلرینیزە گیرمەدی… (حوجورات سورەسی؛ 14)
“ایمان” ایلە “کۆفۆر” آراسئندا چۇق اینجە بیر چیزگی بولونور. ایمان أتتیکتن سۇنرا دا کافیر اۇلونابیلیر. چۆنکۆ کۆفرە گیرمک (یوقارئدا دا ایضاح أدیلدیگی اۆزرە) سادەجە آللاهئ اینکار أتمکلە اۇلماز.
بیلینن حاقیقاتین (هرحانگی بیر آیتین) اۆزرینی اؤرتمک دە کۆفۆردۆر.
حاتتا کۆفرۆن بۆیۆک چۇغونلوغو بؤیلەدیر. چۆنکۆ آللاە، فئطراتئمئزا “تەوحیدی” یرلشتیرمیشتیر. بو نەدنلە هر اینسان فئطراتن مۆمین دۇغار. آما سۇنرادان بو گرچگین اۆزرینی اؤرتەبیلیر (کافیر اۇلور).
“ألست بربکم“؛ فئطراتا یرلشتیریلن “تەوحید” بیلینجی
هر اینسان، راببیمیزین بدنیمیزە یرلشتیردیگی گنەتیک پرۇگرام نەدنییلە (فئطراتن) مۆمین اۇلاراق دۇغار. راببیمیزلە یاپتئغئمئز وە “ألست بربکم” اۇلاراق ایفادە أدیلن بو میثاق، روحلار عالمیندە دگیل، آنا راحمیندە ایکن یاپئلئر. بو، نە زامان وە ناسئل اۇلماقتادئر؟
قۇنو ایلە ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ ﴿۱۷۲﴾ (سورة الأعراف)
راببین، آدم اۇغوللارئندان، اۇنلارئن سئرتلارئندان /بللریندن ذۆرریەتلرینی آلدئغئ زامان، اۇنلارئ کندی نفیسلرینە شاهید توتتو (وە): “بن سیزین راببینیز دگیل میییم؟” (دەدی؛ اۇنلار دا): “ألبتتە کی سن بیزیم راببیمیزسین، بیز بونا شاهیدیز” دەدیلر. قئیامت گۆنۆ: “بیزیم بوندان حابریمیز یۇقتو” دەمەیەسینیز دییە (بؤیلە یاپتئق). (آعراف سورەسی؛ 172)
بو آیتتە گچن وە “ألست بربکم قالوا بلی” سؤزلشمەسینین /میثاقئنئن نە زامان یاپئلدئغئ وە ماهیەتینین نە اۇلدوغو دائیما تارتئشئلمئشتئر. بو میثاق نە زامان یاپئلدئ؟ وە ماهیەتی نەدیر؟
مۆفسسیرلرین بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ بو میثاقئن لافظی اۇلمادئغئ قۇنوسوندا ایتتیفاق ایچیندەدیر. آنجاق زامانئ قۇنوسوندا تفسیرلردە ذیکرەدیلن اۆچ فارقلئ زامان بولونور.
ذیکرەدیلن بو زامانلار شؤیلەدیر:
1. روحلار عالمیندە؛
2. آنا راحمیندە؛
3. دۇغومدان سۇنرا (أرگنلیگە اولاشئنجا)
بو میثاقئن زامانئنئ آعراف سورەسی؛ 172-نجی آیتی “آدم اۇغلونون ذۆرریەتینین سئرتلارئندان آلئندئغئ زامان” ایفادەسی ایلە آصلئندا غایت آچئق بیچیمدە بیزە بیلدیرمکتەدیر.
بیزە دۆشن گؤرەو “ذۆرریەتین سئرتلاردان آلئندئغئ زامانئ” تثبیت أتمکتیر. بونو تثبیت أتتیگیمیز زامان آیتین ایشارت أتتیگی زامان دیلیمینی بولموش اۇلوروز. اۇ تاقدیردە دە بو میثاقئن ماهیەتینی داحا ایی آنلایابیلیریز. اۇ حالدە، طئببی بیلگیلر (تکوینی آیتلر) ائشئغئندا بونون (ذۆرریەتین سئرتتان آلئنما واقتینین) نە زامان اۇلدوغونو تثبیت أتمەیە چالئشالئم…
اؤنجەلیکلە، آیتین لافظئندا گچن “ظهور” ایفادەسینین “سئرت” مئ یۇقسا “بل” می اۇلدوغونو تثبیت أتمک گرکیر. بو آیتین لافظئندا بولونان “ظهور” ایفادەسی دیگر باعضئ آیتلردە دە بولونماقتا وە بو کلیمەنین “سئرت” آنلامئنا گلدیگی گؤرۆلمکتەدیر.
آنجاق مۆفسسیرلر؛ “ذۆرریەتین سئرتتان آلئنماسئ” قاورامئنئ آنلایامادئقلارئ ایچین آعراف سورەسینین؛ 172-نجی آیتیندەکی “من ظهورهم” ایفادەسینی “سئرتلارئندان” شکلیندە دگیل “بللریندن” شکلیندە آنلامئشلاردئر.
اۇیسا طئببی بیلگیلر (کەونی آیتلر) ائشئغئندا بو آیتی اۇقودوغوموزدا ذۆرریەتیمیزین تام دا آیتین لافظئندا بلیرتیلدیگی اۆزرە سئرتلارئمئزدان آلئندئغئ گؤرۆلەجکتیر.
شؤیلە کی؛
اینسان ذۆرریەتی (قوشاغئ) دؤللنمیش یومورتا (زیگۇت) سایەسیندە دوام أدر. زیگۇت، أرکک اۆرەمە حۆجرەسی (سپەرم) وە قادئن اۆرەمە حۆجرەسینین (یومورتا) بیرلشمەسی سۇنوجوندا مەیدانا گلیر (دؤللنمە).
دؤللنمەیی مەیدانا گتیرن حۆجرەلر (سپەرم وە یومورتا) گۇنادلاردا اۆرتیلیر. أرکک گۇنادئنا تستیس، قادئن گۇنادئنا اۇور دەنیر. هر ایکیسی (تستیس وە اۇور) ایچین گنل اۇلاراق یومورتالئقلار دا دەنەبیلیر. هر اینساندا ایکی عادد (بیر چیفت) یومورتالئق بولونور (أرککلردە 2 عادد تستیس، قادئنلاردا 2 عادد اۇور).
بیلیندیگی اۆزرە تستیسلر (أرکک یومورتالئغئ)، سکرۇتوم دەنیلن تۇربالاردا، اۇورلر (قادئن یومورتالئغئ) ایسە قارئن آلت بؤلگەسیندە بولونور (راحیمین ساغئندا وە سۇلوندا). آنجاق یومورتالئقلارئن بو لۇکالیزاسیۇنو (یرلشیمی) أریشکینلردە بؤیلەدیر. آننە قارنئنداکی بیر ببگین یومورتالئقلارئ (ذۆرریەتی) بو بؤلگەیە یرلشیک دگیلدیر. یومورتالئقلار (ذۆرریەت بو دؤنمدە تام دا آعراف سورەسینین 172-نجی آیتیندە بویرولدوغو اۆزرە “سئرت” بؤلگەسیندەدیر.
داحا دۇغرو بیر ایفادە ایلە سؤیلەرسک، یومورتالئقلار (ذۆرریەت حۆجرەلری)، ایلک اۇلاراق بو بؤلگەدە (سئرتتا) گلیشیر. یومورتالئغئن ایلک گلیشیم یری اۇلان بو بؤلگە 10-نجو سئرت اۇمورغاسئنئن حیذاسئندادئر (ساغئندا وە سۇلوندا) وە بؤبرکلرلە عاینئ سەویەدەدیر. آما یومورتالئقلار داحا سۇنرا بو بؤلگەدن گؤچ أدرلر (آلئنئرلار).
آنا راحمیندەکی بیر ببکتە گرچکلشن بو گؤچۆن آشامالارئ (ذۆرریەتین سئرتتان آلنماسئ) شو صافحالاردا اۇلور:
5-نجی هافتالئق جنیندە: یومورتالئقلارئن گلیشەجگی بؤلگە (گۇنادلار) بلیرمەیە باشلار.
6-نجئ هافتالئق جنیندە: اۆرەمە حۆجرەلرینین ایلک حالی گۇنادال قابارتئیا یرلشیر.
7نجی هافتالئق جنیندە: یومورتالارئن جینسیەتی بللی اۇلور (تستیس وەیا اۇور اۇلور).
8-نجی هافتالئق جنیندە: (جنین أرکک ایسە) تستیس گلیشیر وە تستسترۇن اۆرتیمی باشلار.
10-نجو هافتالئق جنیندە: (جنین قئز ایسە) اۇورلر بلیرمەیە باشلار.
8-21-نجی هافتا آراسئ: تستیسلر سئرت بؤلگەسیندن قارئن آلتئنا (قاسئغا) گؤچ أدر. (15-نجی هافتا)
28-34-نجۆ هافتا آراسئ: تستیسلر قاسئق کانالئنئ گچەرک تۇربایا یرلشیر.
گۇنادلارئن (تستیس وەیا اۇورلرین) ایلک اۇلاراق تشککۆل أتتیگی بؤلگە 10-نجو سئرت اۇمورغاسئنئن ساغئ وە سۇلودور. بو بؤلگەنین سئرت (ظهور) بؤلگەسی اۇلدوغونا دیققات أدیلملیدیر.
تستیسلر، 8-نجی هافتادان ایعتیبارن گؤچە باشلایاراق سئرت بؤلگەسیندن قارئن آلت بؤلگەسینە دۇغرو حارەکتە گچرلر. اۇنلارئن بو گؤچۆ 12-10 هافتا قادار دوام أدر (گبەلیگین 21-20-نجی هافتاسئنا قادار). آنجاق بو گؤچ أثناسئندا قاطەتتیکلری مسافەنین یۆزدە دۇقسانئنئ ایلک 8-7 هافتادا (گبەلیگین 15-14-نجی هافتاسئنا قادار) آلمئش اۇلورلار.
تستیسلر، گؤچلرینی دوام أتتیرەرک 21-نجی هافتا جیوارئندا قارنئن آلت بؤلگەسینە (قاسئق کانالئنئن ایچ یانئنا) یرلشیرلر. یدینجی آیا قادار بورادا چاقئلئ قالان تستیسلر 28-نجی هافتادا تکرار گؤچە باشلار وە قاسئق کانالئنئ گچرلر. کانالئ ایچردن دئشارئیا دۇغرو گچەرک وۆجود دئشئنا چئقارلار وە تۇربالارا یرلشیرلر. بؤیلەجە سئرت بؤلگەسیندن 8-نجی هافتادا باشلادئقلارئ گؤچلرینی دۇغوما قادار تاماملامئش وە نیهایی ایقامت یرلرینە (تۇربالارا) یرلشمیش اۇلورلار. أرگنلیک چاغئنا گلینجە اۆرتتیکلری حۆجرەلر (سپەرملر) ایلە دە نسلین (ذۆرریەتین) دوامئنئ ساغلامئش اۇلورلار.
تستیسلر ایچین گچرلی اۇلان بو سۆرجین بیر بنزەری قادئن یومورتالئق اۇرگانئ اۇورلر ایچین دە گچرلیدیر. آنجاق اۇورلر وۆجود دئشئنا چئقمازلار. سئرت بؤلگەسیندن باشلادئقلارئ گؤچلرینی قارنئن آلت بؤلۆمۆنە (راحیمین ساغ وە سۇلونا) یرلشەرک بیتیرمیش اۇلورلار.
اۇ حالدە، تۆم بو بیلگیلر ائشئغئندا شونو سؤیلەیەبیلیریز:
آعراف سورەسینین 172-نجی آیتیندەکی “ذۆرریەتین سئرتلاردان آلئنماسئ” ایفادەسی “یومورتالئقلارئن سئرت بؤلگەسیندن گؤچۆنۆ” آنلاتئیۇر اۇلمالئدئر. یومورتالئقلارئن بو گؤچۆ 15-نجی هافتالئق جنیندە (بۆیۆک اۇراندا) تاماملاندئغئنا گؤرە “ألست بربکم قالوا بلی” میثاقئ “آنا راحمیندە” وە “15-نجی هافتالئق ایکن” گرچکلشییۇر دەمکتیر.
پکی، آنا راحمیندە ایکن راببیمیزلە یاپتئغئمئز وە بیزیم دە شاهید اۇلدوغوموز بو میثاقئن ماهیەتی نەدیر؟
