اۇ حالدە آللاهئن کیتابئندان آیرئلمامالئ وە هیچبیر اینسان (حۇجا، عالیم، شەیح وب.) “راب” أدینیلمەملیدیر. “بن کیمسەیی راب أدینمییۇروم، چۆنکۆ بنیم حۇجام، بنیم شەیحیم وب. ذاتن قورئانا آیقئرئ فتوا (حۆکۆم) ورمز.” دەنیلمەملیدیر. بو قۇنوداکی آصئل تهلیکە تام دا بو یاقلاشئمدئر. اۇنلارئن وردیگی حۆکۆملرین قورئانا آیقئرئ اۇلوپ اۇلمادئغئ تاعقیب أدیلمییۇر کی بو دوروم تثبیت أدیلەبیلسین. چۆنکۆ پشین بیر تسلیمیەت سؤز قۇنوسودور. یۇقسا کیمسە (آللاها دۆشمان اۇلان) شەیطانئ کندیسینە “راب” أدینمز. آنجاق آللاها یاقئن اۇلان (اۇلدوغو دۆشۆنۆلن) وارلئقلار “راب” أدینیلیر. ایشتە بو نەدنلەدیر کی، أن چۇق شیرک قۇشولان وارلئقلار؛ ملکلر، پەیغامبرلر وە بۆیۆک ذاتلار اۇلموشتور (شەیطان اۇلمامئشتئر). چۆنکۆ اۇنلار آللاها یاقئن اۇلان (اؤیلە اۇلدوغو دۆشۆنۆلن) وارلئقلاردئر.
داحا اؤنجە دە ایفادە أدیلدیگی اۆزرە مۆشریکلر، شیرک قۇشتوقلارئ وارلئقلارا باعضن دیرکت اۇلاراق آما چۇغو کز دە بو وارلئقلارئ تمثیل أدن باعضئ سمبۇللرە (روحلارئنئ تمثیل أدن پوت /هەیکللرە) دوعا (عیبادت) أدەرک شیرک قۇشارلار. آما هیچبیر زامان دا؛ “بیز شیرک قۇشماق ایچین بؤیلە یاپئیۇروز” دەمزلر. شیرک قۇشتوقلارئنئ قابول أتمزلر. بیلعاکیس آللاها اولاشماق ایچین یاپتئقلارئنئ سؤیلەرلر.
مۆشریکلرین، شیرک ایچین هدف /آراجئ قابول أتتیکلری باعضئ ایسیم وە سمبۇللر قورئاندا شؤیلە ذیکرەدیلیر:
“ایلاە” (باقارا؛ 163)، “آلیهە-ایلاەلار” (أنبیا؛ 36)، “أنداد-أش وە دنکلر” (باقارا؛ 165)، “أصنام-هەیکلدن پوتلار” (آعراف؛ 138)، “أوثان-پوتلار” (حاج؛ 30)، “تماثیل-هەیکللر” (أنبیا؛ 52)، “شۆرکا-اۇرتاقلار” (راعد؛ 16)، “شۆهدا-شاهیدلر” (باقارا؛ 23)، “شۆفعا-شفاعاتچیلر، آراجئلار” (زۆمر؛ 43)، “أرباب-رابلر” (تەوبە؛ 31)، “أولیا-ولیلر، دۇستلار” (کهف؛ 102)، “أمثال-أشلر، بنزەرلر” (ناحل؛ 74)، “طاغوت-آزغئن یؤنتیجی” (باقارا؛ 256)، “جیبت-پوتلار” (نیسا؛ 51)، “أنصاب-دیکیلی تاشلار، پوتلار” (مائیدە؛ 90)، “ولد-چۇجوق وە صاحیبە-أش، حانئم، تانرئچا” (جین؛ 3)، “هوا-هوەس” (جاثیە؛ 23).
مۆشریکلر کافیر، کافیرلر مۆشریکتیر
قورئانا گؤرە تۆم کافیرلر مۆشریکتیر:
سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۵۱﴾ (سورة آل عمران)
کافیرلرین قالبلرینە، حاققئندا (آللاهئن) هیچبیر دلیل ایندیرمەدیگی شەیلری آللاها اۇرتاق قۇشمالارئندان دۇلایئ قۇرقو سالاجاغئز. اۇنلارئن گیدەجکلری یر جهننمدیر. ظالیملرین دؤنۆپ واراجاغئ یر نە کؤتۆدۆر! (آلی عیمران سورەسی؛ 151)
مۆشریکلر، آللاهئن “بونلار شیرکتیر” دەدیگی بیرچۇق شەی ایچین؛ “حایئر بونلار (بؤیلە یاپماق) شیرک دگیلدیر” دەمیش وە بؤیلەجە یۆزلرجە آیتی اینکار أتمیش اۇلویۇرلار. بو نەدنلە تۆم مۆشریکلر عاینئ زاماندا کافیردیر.
مثەلا عیسایئ شیرک قۇشانلار کافیر اۇلموشلاردئر:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ … ﴿۱۷﴾ (سورة المائدة)
“آللاە، مریم اۇغلو مسیحتیر” دیەنلر کسینلیکلە کافیر اۇلموشلاردئر… (مائیدە سورەسی؛ 17)
چۆنکۆ بونو دیەنلر شو آیتی (وە داحا بیرچۇق آیتی) اینکار أتمیش اۇلورلار:
مَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ … ﴿۷۵﴾ (سورة المائدة)
مریم اۇغلو مسیح (عیسا)، آنجاق بیر رسولدۆر. اۇندان اؤنجە دە رسوللر گلیپ گچمیشتیر. آناسئ دا دۇسدۇغرو بیر قادئندئر. هر ایکیسی دە یەمک یەرلردی… (مائیدە سورەسی؛ 75)
دەمک کی، ایددیعا أدیلن بیر حوصوص قورئانا آیقئرئ ایسە کۆفۆردۆر. داحا اؤنجە دە ایضاح أدیلدیگی اۆزرە بونون فارقئندا اۇلوناراق وەیا اۇلونمادان یاپئلماسئ دورومو دگیشتیرمییۇر. چۆنکۆ اۇ ایددیعا ایلە آیت وەیا آیتلر اینکار أدیلمیش اۇلویۇر. شیرک قۇنوسونداکی أن بۆیۆک تهلیکە دە، بلکی دە بودور. بؤیلە داورانان باعضئ اینسانلار، آللاە آدئنا (وە اۆستەلیک دە آللاهئن آیتلرینە آیقئرئ) حۆکۆملر ورییۇر. یاعنی آللاهئن بویورمادئغئ بیر شەیی؛ “آللاە بؤیلە بویوردو” دیەرک آللاها ایفتیرا آتئیۇر. بؤیلە داورانانلار، تاعبیری جائیزسە آللاها دین اؤگرتمەیە قالقئشئیۇر وە آللاهئن بیلمەدیگی شەیلری اۇنا حابر ورمیش اۇلویۇرلار (حاشا!):
قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۱۶﴾ (سورة الحجرات)
دە کی: “دینینیزی آللاها سیز می اؤگرتەجکسینیز؟ اۇیسا آللاە گؤکلردە اۇلانلارئ دا بیلیر، یردە اۇلانلارئ دا. آللاە هر شەیی حاققئیلا بیلندیر.” (حوجورات سورەسی؛ 16)
وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة یونس)
دە کی: “سیز آللاها گؤکلردە وە یردە بیلەمەیەجگی بیر شەیی می حابر ورییۇرسونوز؟ حاشا! اۇ، اۇنلارئن اۇرتاق قۇشتوقلارئندان اوزاق وە یۆجەدیر.” (یونوس سورەسی؛ 18)
دوعا عیبادتتیر وە دوعادا شیرکە دۆشۆلمەملیدیر
مۆشریک اۇلماق ایچین “آللاەتان باشقا ایلاە واردئر” وەیا “آللاەتان باشقا یاراتئجئلار دا واردئر” دەمەیە گرک یۇقتور. “آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور” دەدیگی حالدە باشقاسئنا قول-کؤلە اۇلان (عیبادت أدن) وەیا حانگی گرکچە ایلە اۇلورسا اۇلسون آللاە ایلە بیرلیکتە آللاەتان باشقاسئنا دوعا أدن (یاردئم دیلەین) دە شیرک قۇشموش اۇلور. بو نەدنلە یاردئم طالبی ایچین سادەجە وە سادەجە آللاها دوعا أدیلملیدیر. آللاەتان باشقا هیچ کیمسەدن یاردئم دیلنمەملیدیر (پەیغامبردن بیلە). زیرا، یاردئم دیلنن، بو آماچلا دوعا أدیلن کیمسەیە عیبادت أدیلمیش اۇلور. چۆنکۆ دوعا عیبادتین تا کندیسیدیر:
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ﴿۶۰﴾ (سورة المؤمن)
راببینیز بویوردو: “بانا دوعا أدین کی سیزە ایجابت أدەییم (دوعانئزئ قابول أدەییم)، بانا عیبادت أتمەیی بۆیۆکلرینە یەدیرەمەینلر، آلچالمئش وە حاقیر اۇلاراق جهننمە گیرەجکلردیر.” (مۆمین سورەسی؛ 60)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە بو آیتتە راببیمیز، دوعا أتمەیی کندیسینە یاپئلان عیبادت اۇلاراق ذیکرەتمکتەدیر. یاعنی دوعا، عیبادت ایلە أش آنلاملئ قوللانئلمئشتئر. نیتەکیم دوعانئن عیبادت اۇلدوغونو بیلدیرن نبینین (ع) شو سؤزۆ دە بو آیتین حۆکمۆنۆ ایظهار أتمکتەدیر:
نوعمان بین بشیر: نبی (ع) شؤیلە بویوردو: “دوعا عیبادتتیر.” (أبو داوود)
اۇ حالدە یالنئزجا آللاەتان یاردئم دیلنملی وە دوعالارئمئزا باشقا هیچبیر وارلئق قارئشتئرئلمامالئدئر:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴿۵﴾ (سورة الفاتحة)
سادەجە سانا عیبادت أدر وە سادەجە سندن یاردئم ایستەریز. (فاتیحا سورەسی؛ 3)
آللاها یاپئلاجاق بیر دوعادا باشقا بیر آراجئ قۇیمایا گرک یۇقتور. چۆنکۆ آللاە تعالا، شاە دامارئمئزدان بیلە بیزە داحا یاقئندئر:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ ﴿۱۶﴾ (سورة ق)
شو بیر گرچک کی، اینسانئ بیز یاراتتئق وە (بو یۆزدن) نفسینین اۇنا نە فئسئلدادئغئنئ بیلیریز، (چۆنکۆ) بیز اۇنا شاە دامارئندان بیلە داحا یاقئنئز. (قاف سورەسی؛ 16)
وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ﴿۱۸۶﴾ (سورة البقرة)
شاید قوللارئم، سانا بندن سۇرارلارسا، گرچکتن بن اۇنلارا چۇق یاقئنئم. بانا دوعا أدنین دوعاسئنا ایجابت أدریم. اۇ حالدە اۇنلار دا بانا ایجابت أتسینلر وە بانا (بو سؤزۆمە) گۆونسینلر کی، دۇغرو یۇلو بولابیلسینلر. (باقارا سورەسی؛ 186)
اۇ حالدە تۆم دوعالارئمئزئ یالنئزجا آللاها حاص قئلمالئ وە باشقا هیچبیر وارلئغئ دوعالارئمئزا قارئشتئرمامالئیئز، رسولوللاهئ بیلە. عاکسی حالدە (قورئانئن، بیز دە اؤنجەکیلرین سئقلئقلا یاپتئغئ بو حاطالارئ یاپمایالئم دییە تکرارلادئغئ بونجا ایقاظلارا راغمن) بیز دە بو حاطالارئ یاپار وە آللاهئن ألچیسینی آللاها شیرک قۇشموش اۇلوروز. حالبوکی قورئانئن بو قۇنوداکی اویارئلارئ آچئق وە نتتیر:
قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَدًا ﴿۲۰﴾ (سورة الجن)
دە کی: “بن سادەجە راببیمە دوعا أدەریم وە (دوعامدا) اۇنا هیچ کیمسەیی اۇرتاق قۇشمام.” (جین سورەسی؛ 20)
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا ﴿۱۱۰﴾ (سورة الکهف)
دە کی: “بن دە طئبقئ سیزین گیبی بیر بشریم (ایلاە دگیلیم). بانا، ایلاهئنئزئن تک بیر ایلاە اۇلدوغو واحیۇلونویۇر. اۇ حالدە کیم راببینە قاووشمایئ اومویۇرسا صالیح عامل ایشلەسین وە راببینە یاپاجاغئ عیبادتتە هیچ کیمسەیی (بنی دە) اۇرتاق قۇشماسئن.” (کهف سورەسی؛ 110)
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ ﴿۶﴾ (سورة الفصلت)
دە کی: “بن دە آنجاق سیزین گیبی بیر بشریم (ایلاە دگیلیم). بانا ایلاهئنئزئن بیر تک ایلاە اۇلدوغو واحیۇلونویۇر. اۇنا یؤنلین وە اۇندان ماغفیرت دیلەیین. اۇرتاق قۇشانلارئن وای حالینە!” (فوصصیلت سورەسی؛ 6)
اۇ حالدە، هیچبیر وارلئغئن ایسمی دوعالارئمئزا قارئشتئرئلمامالئدئر. نتیجەدە دوعالارئمئزئ قابول أدەجک اۇلان آللاەتئر. آللاە، دوعا آدابئنئ (ناسئل دوعا یاپاجاغئمئزئ) بیزلرە اؤرنکلرییلە بیرلیکتە قورئاندا اؤگرتمیشتیر. قۇنو ایلە ایلگیلی آیتلر غایت آچئق وە نتتیر. آیرئجا قورئاندا یۆزلرجە دوعا اؤرنگی بولونور. تۆم بو دوعالار نبی-رسوللرین آغزئندان بیزلرە اؤگرتیلیر. بو دوعالارئن هیچبیریندە دە آصلا باشقا بیر ایسیم (ملک، پەیغامبر وب.) ذیکرەدیلمز. سادەجە آللاها دوعا یاپئلئر.
آیرئجا بو دوعالار (اوزون وە نتامەلی دگیل) غایت اؤز وە قئسادئر. آللاە، سادەجە دوعانئن ایچریگینی دگیل دوعاداکی سس تۇنوموزو وە پۇزیسیۇنوموزو بیلە تاعریف أتمیشتیر. بونا گؤرە هر پۇزیسیۇندا (آیاقتا، اۇتورورکن، یاتارکن وب.) دوعا یاپئلابیلیر. آما باغئراراق، چاغئراراق دگیل، بۇیون بۆکەرک وە قئسئق بیر سسلە (تاضارروع وە حوفیەت ایچیندە) دوعا یاپئلمالئدئر.
یوقارئداکی آیتلردە دە گؤرۆلەجگی اۆزرە دوعا أثناسئندا باشقا بیر ایسمین ذیکرەدیلمەسی دوعانئن قابول أدیلمەسی ایچین (آصلا) بیر وسیلە دگیلدیر. آما تام ترسینە (دوعانئن قابول أدیلمەسی بیر یانا) شیرکە بیلە وسیلە اۇلابیلیر. آنجاق بونا راغمن مۆسلۆمانلارئن اؤنملی بیر بؤلۆمۆ (ماعالأسف) دوعالارئنا باشقا ایسیملری قارئشتئرئرلار. بو قادار آچئق آیتلرە راغمن نەدن بو حاطالار یاپئلئر؟ نەدن؟ ألبتتە کی قورئاندان اوزاقلاشئلدئغئ وە شەیطانئن فئسئلتئلارئنا قولاق وریلدیگی ایچین:
وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ﴿۳۶﴾ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة الزخرف)
کیم راحمانئن ذیکریندن (قورئاندان) اوزاقلاشئپ اۇنا شاشئ باقارسا، (اۇنا) بیر شەیطانئ موساللاط أدریز وە (اۇ شەیطان) اۇنون یاقئن بیر دۇستو اۇلور. اۇ شەیطانلار، اۇنلارئ دۇغرو یۇلدان آلئقۇیار، اۇنلار ایسە کندیلرینین گرچکتن هیدایتتە اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (زوحروف سورەسی؛ 37-36)
حالبوکی دوعا أثناسئندا یاپئلاجاقلار غایت آچئق وە نتتیر؛ یالنئزجا آللاها دوعا أتمک وە اۇندان باشقا هیچبیر ایسمی دوعالارئمئزا قارئشتئرماماق:
قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَدًا ﴿۲۰﴾ (سورة الجن)
دە کی: “بن سادەجە راببیمە دوعا أدەریم وە (دوعامدا) اۇنا هیچ کیمسەیی اۇرتاق قۇشمام.” (جین سورەسی؛ 20)
فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ﴿۱۴﴾ (سورة المؤمن)
سیز، دینی آللاها حاص قئلاراق یالنئزجا آللاها دوعا أدین، وەلەو کی کافیرلر بو دورومدان حۇشلانماسالار بیلە (بؤیلە یاپئن). (مۆمین سورەسی؛ 14)
