تۆرکلرە تۆرکچە ایلاهی بیر کیتابئن گؤندریلمەمیش اۇلماسئ بیزی سۇروملولوقتان قورتارئر مئ؟ یا دا قورئانئن دیلیمیزە چەوریلمیش اۇلماسئ بیزی سۇروملولوق آلتئنا سۇقمایا یتمز می؟
اینسان اۇ قادار جۆرئتکاردئر کی، آللاها بیلە عاقئل اؤگرتمەیە قالقار. کیمین نبی سچیلەجگی حوصوصوندا کندیسینە دانئشئلماسئنئ ایستەر. آللاها باعضئ ایسیملر اؤنریر. دیققاتە آلئنمادئغئنئ گؤرۆنجە بۇزولور. “باری گؤندرەجگین کیتاب بنیم ایستەدیگیم گیبی اۇلسون،” دەر. بونون دا گرچکلشمەدیگینی گؤرۆنجە، آللاهئن کیتابئنئ کندی گؤرۆشلری دۇغرولتوسوندا اۇقومایا باشلار. اینسانئن آللاها قارشئ بو جۆرئت وە جسارتینی قورئان دا تاقدیر أدر(!): “بونلار آتشە قارشئ نە قادار دا جسورلار(!)” دەر.
یۆجە آللاە هر شەیدە اۇلدوغو گیبی ایندیردیگی کیتابلار ایچین دە بیر اؤلچۆ قۇیموشتور. اۇنون گؤستردیگی اوصولە گؤرە اۇقوما یاپمایانلار آللاهئن کیتابئنا هر شەیی سؤیلتیرلر.
کیتابئن “قورئان” یاعنی “آنلام کۆمەلری” شکلیندە ایندیریلدیگینی، آنلام کۆمەلرینین دە عاراب دیلینە گؤرە اۇلوشتورولدوغونو بیلییۇروز. یۆجە آللاە، آیتلر آراسئندا قورولدوغو باغلانتئلارئ گؤرەبیلەلیم دییە سۇن کیتابئ فاصیح بیر عارابچا ایلە ایندیرمیشتیر. اۇ شؤیلە بویورور:
حم ﴿۱﴾ وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿۲﴾ إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۳﴾ (سورة الزخرف)
حا، میم. آچئق اۇلان بو کیتابا یمین اۇلسون. (آیتلر آراسئنداکی) باغلانتئلارئ قوراسئنئز دییە (فاصیح بیر) عارابچا (اؤلچۆ آلئناراق اۇلوشتورولموش) آنلام کۆمەلری شکلینە سۇقتوق. (زوحروف سورەسی؛ 1-3)
یوسوف سورەسینین آیتلری دە قۇنویلا ایلگیلیدیر:
الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿۱﴾ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۲﴾ (سورة یوسف)
ألیف، لام، را. بونلار آچئق کیتابئن آیتلریدیر. (آیتلر آراسئنداکی) باغلانتئلارئ قوراسئنئز دییە (فاصیح بیر) عارابچا (اؤلچۆ آلئناراق اۇلوشتورولموش) آنلام کۆمەلری شکلیندە ایندیردیک. (یوسوف سورەسی؛ 2-1)
وە طابیعی کی فوصصیلت سورەسینین ایلک آیتلری دە:
حم ﴿۱﴾ تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۲﴾ كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ (سورة فصلت)
حا، میم. (بو کیتاب)، اییلیگی سۇنسوز، ایکرامئ بۇل اۇلان (آللاە قاتئندان) ایندیریلمیشتیر. وە بو، (آللاهئن کیتابتا گؤستردیگی آنلاما اوصولۆنۆ) بیلنلردن اۇلوشان تۇپلولوقلار (اۇنلارئن دتایلارا اولاشابیلمەسی) ایچین آیتلری (فاصیح بیر) عارابچا (اؤلچۆ آلئناراق اۇلوشتورولموش) آنلام کۆمەلری شکلیندە آچئقلانمئش بیر کیتابتئر. (فوصصیلت سورەسی: 1-3)
آچئقچا گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە سۇن ایلاهی کیتاب (وَالکِتَابِ المُبِینِ /آیَاتُ الکِتَابِ المُبِینِ)، “عارابچا قورئانلار” یاعنی “آنلام کۆمەلری” شکلیندە اۇلوشتورولموش (إنَّا جَعَلنَاەُ قُرآنًا عَرَبِیًا) وە بونا گؤرە ایندیریلمیشتیر. (إنَّا أنزَلنَاەُ قُرآنًا عَرَبِیًا) هر قۇنوداکی دتایا آنلام کۆمەلری سایەسیندە اولاشابیلیریز. (فُصِّلَت آیَاتُەُ قُرآنًا عَرَبِیًا) بونون بؤیلە اۇلماسئ، بو اوصولۆ بیلنلرین (لِقَومٍ یَعلَمُونَ) آیتلر آراسئنداکی باغلانتئلارئ قورابیلمەلری ایچیندیر. (لَعَلَّکُم تَعقِلُونَ)
هود سورەسینین ایلک آیتلری دە بونون بیر ترجیح دگیل، ایمان مسئلەسی اۇلدوغونو اۇرتایا قۇیار:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو، آیتلری حاکیم وە حابیر اۇلان آللاە طارافئندان موحکم قئلئنمئش وە آچئقلانمئش بیر کیتابتئر. (بؤیلە اۇلماسئ) آللاەتان باشقاسئنا قوللوق أتمەمەنیز ایچیندیر. (دە کی:) “بن دە اۇنون طارافئندان سیزە اویارئ یاپان وە مۆژدە ورن بیریییم.” (هود سورەسی؛ 2-1)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە اؤنجە کیتابئن آللاە طارافئندان آچئقلاندئغئنئ قابول أتمک، سۇنرا بو آچئقلامالارا ناسئل اولاشئلابیلەجگینی اؤگرنمک گرکیر. بو بیر ایمان مسئلەسیدیر. ایمانئن گۆونە، گۆونین دە بیلگییە دایانماسئ گرکتیگی ایچین هر شەیدن اؤنجە قورئانئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونا دائیر قاطعی بیر قاناعاتە صاحیب اۇلمامئز گرکیر. بو قاناعاتە صاحیب اۇلمایانلار قورئان قۇنوسوندا کندیلرینی راحات حیسسەدر، تۆرلۆ یۇللار ایجاد أدرلر.
بوگۆن کندیلرینی مۆسلۆمان اۇلاراق ایسیملندیرنلر قورئانئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونا اینانماقتان زیادە اومماقتادئرلار. شؤیلە کی بونلارا گؤرە کیتابئن ایلاهیلیگی یا مۆزەلردەکی کاربۇن تستییلە تاریحلنن بیرقاچ موصحافا یا دا موحاممدین (ع) گۆونیلیر کیشیلیگینە دایانماقتادئر. بو چۇق چۆرۆک بیر باغ اۇلدوغو ایچین بو باغئن قۇپماسئندان قۇرقانلار حادیثلرین سۇرغولانماسئنئ تهلیکەلی گؤرۆر، عاینئ متۇدون اویغولانماسئ دوروموندا قورئانئن دا سۇرغولانما تهلیکەسییلە قارشئ قارشئیا قالاجاغئنئ سؤیلەرلر.
شۆبهەسیز بو، قورئانئن ایلاهیلیگینین دلیلینی قورئان دئشئ یۇللاردا آرایانلار ایچین حاقلئ بیر أندیشەدیر. اۇیسا قورئانئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونون تک بیر دلیلی واردئر؛ اۇ دا بیذذات قورئانئن کندیسیدیر. قورئان بو قۇنودا کیمسەنین تستینە، گۆونیرلیگینە، مرحامتینە موحتاج دگیلدیر. حاتتا موحاممدین (ع) نبی اۇلدوغونا بیلە قورئان بؤیلە دەدیگی ایچین اینانئرئز. بو نە مانطئقتاکی تۇتۇلۇژی نە دە موحاکمە اوصولۆندەکی کیشینین کندی لهینە شاهیدلیگینە تقابۆل أدر.
مۆسلۆمانلارئن کیتابا ایمانلارئ ساغلام بیر دلیلە دایانمادئغئندان اۇنلارئن قورئانا تسلیم اۇلوپ اۇندان بیر آنلاما اوصولۆ چئقارتمالارئ بکلنەمز. بو سببلە فئقئە اوصولۆ دەنیلن دیسیپلینین نەرەدەیسە هیچبیر قاورامئنئن قورئانی اۇلماماسئ شاشئرتئجئ بولونمامالئدئر. قالدئ کی، دیل وە مانطئغا دائیر باعضئ ایلکەلری حاریج توتولورسا فئقئە اوصولۆ، تاریحین بللی دؤنمیندە، بللی جۇغرافیادا اویغولانمئش یاحود اویغولانماسئ حایال أدیلمیش حوقوقون گرکچەلندیرمە غایرتیندن اؤتە بیر آنلام تاشئماماقتادئر. ایلاهیات فاکۆلتەلری داحیل چشیتلی اۇرتاملاردا بوگۆن اۇقوتولان فئقئە اوصولۆ درسی، ماضینین حاطئراسئنئ یاد أتمەنین اؤتەسیندە أن اوفاق بیر یارار ساغلاماماقتادئر.
یوقارئداکی آیتلردە کیتابئن قورئانلارئنئن یاعنی آنلام کۆمەلرینین عاراب دیلینە گؤرە دۆزنلندیگینی گؤرمۆشتۆک. آما سؤزۆ أدیلن عاراب دیلی حانگی بؤلگە، قاویم وە قابیلەنین آغزئیدئ؟ یاحود عارابچانئن حانگی شیوە وە لهچەسییدی؟ یرلشیک قوراللارئ وار مئیدئ؟ ایلاهی مساژئ ایفادە أتمەیە اویغون آنلام گنیشلیگینە، داحاسئ کلیمەلر آراسئندا ایلیشکی قورمایا اۇلاناق تانئیان بیر مانطئق اؤرگۆسۆنە صاحیب مییدی؟ أدبی یؤنۆ باسقئن مئیدئ بو دیلین؟ حاتتا ایلک موحاطابلارئن دیققاتینی چکن دە آیتلرین بو أدبی یؤنۆ مۆیدۆ؟ یاحود داحا زیادە بیر قانون دیلییدی دە ایفادەلرین یۆجە یاراتئجئیا یاقئشتئرئلامایاجاق قادار حیسسیز، سۇغوق وە سادەلیگی می اۇنلارئ شۆبهەیە دۆشۆیۇردو؟
قۇنویلا ایلگیلی اۇلاراق فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتینین ألە آلئنماسئ یریندە اۇلاجاقتئر. آیت شؤیلەدیر:
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ … ﴿۴۴﴾ (سورة فصلت)
اۇنو آعجمی قورئان شکلیندە اۇلوشتورسایدئق؛ “آیتلری تافصیل أدیلسە یا!” دیەجکلردی. آعجمی؟ آعرابی؟.. دە کی: “اۇ (کیتاب)، اینانانلار ایچین هیدایت وە شیفادئر.” … (فوصصیلت سورەسی؛ 44)
بو آیتە وریلن گلەنکسل ماعنایا گؤرە، آیتتە قورئانئن عارابچادان باشقا بیر دیلدە ایندیریلمەسی دوروموندا اۇرتایا سونولاجاق باهانە دیلە گتیریلمکتەدیر. شؤیلە کی؛ شاید قورئان مثەلا فارسچا، چینجە یاحود تۆرکچە گیبی باشقا بیر دیلدە ایندیریلسەیدی، قورئانئن ایلک موحاطابلارئ: “بیز عارابئز، عارابچادان باشقا دیلی آنلامایئز، اۇ حالدە نە ایندیریلدیگی بیزە آچئقلانسئن،” دەرلردی.
آیتە دائیر بو گلەنکسل آنلایئشئن شو سۇرولارا جواب ورمەسی گرکیر:
*یازئنئن ایلرلەین بؤلۆمۆندە دتایلئ بیر شکیلدە ألە آلناجاق اۇلسا دا بورادا دا حاطئرلاتمالئیئز کی آیتتە، قورئانئن آعجمی اۇلوشتورولما ایحتیمالیندن وە بونون گرچکلشمەسی حالیندە یاشاناجاق اۇلاسئ تارتئشمالاردان باحثەدیلمەسی بیریلرینە جواب ماهیەتیندەدیر. مئالن؛ “دە کی؛ اۇ، اینانانلار ایچین هیدایت وە شیفادئر.” شکلیندەکی ایفادەلر بونو گؤسترمکتەدیر. پکی بو جواب حانگی طالبە بینائن وریلمیشتیر؟ موحاطابلارئ موحاممددن (ع) قورئانئن عارابچا دگیل بیر باشقا دیلدە ایندیریلمەسینی می ایستەمیشلردی؟ بؤیلە بیر شەیی کیم، نیچین ایستەسین کی؟
*بو آنلایئش، قورئانئن ایندیریلدیگی دیل هر نە اۇلورسا اۇلسون، آنا دیلی باشقا اۇلانلارا دا آچئقلاما ایستەمە حاققئ دۇغورماز مئ؟ مثەلا بیز تۆرکلر قورئانئن عارابچا ایندیریلمیش اۇلماسئ سببییلە آچئقلاما طالبیندە بولونابیلیر میییز؟
*قالدئ کی مثەلا رسولوللاها کیتاب فارسچا ایندیریلسەیدی، بو فارسچا قورئان، فارسچا بیلنلر طارافئندان ترجۆمە أدیلسەیدی اۇلماز مئیدئ؟ مثەلا تۆرکلرە تۆرکچە ایلاهی بیر کیتابئن گؤندریلمەمیش اۇلماسئ بیزی سۇروملولوقتان قورتارئر مئ؟ یا دا قورئانئن دیلیمیزە چەوریلمیش اۇلماسئ بیزی سۇروملولوق آلتئنا سۇقمایا یتمز می؟
*اؤتە یاندان آیتتە: “اۇنو آعجمی قورئان یاپسایدئق، آیتلری تافصیل أدیلسە یا! دەرلردی.” بویورولویۇر. پکی موحاممدە (ع) ایندیریلن سۇن ایلاهی کیتاب “آعجمی قورئان” شکلیندە اۇلوشتورولمادئ دا تافصیل أدیلمەدی می؟ بیلعاکیس پک چۇق آیتتە کیتابئن، آللاە طارافئندان تافصیل أدیلدیگی بلیرتیلمکتە، کیتابئن موفاصصال یؤنۆ وورغولانماقتادئر.
فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتی فارقلئ بیر شەیدن باحثەدییۇر اۇلابیلیر می؟ یازئمئزدا بو ایحتیمالی تارتئشماق ایستییۇروز.
رسولوللاهئن وە اۇنون موحاطابلارئنئن دیلی عارابچا اۇلدوغو ایچین اۇنا عارابچا دئشئندا بیر کیتاب ایندیریلمەسی طابیعی اۇلاراق مۆمکۆن دگیلدی. نبی، کندیسینە گلن واحیی آنلامالئ، تبلیغ أتملی، اویغولامالئ وە اینسانلارا اؤگرتملییدی. اۇنون بیر گؤرەوی دە کیتابئ وە حیکمتی تاعلیمدیر. تاعلیم ایچین، متنین آصلی دیلینین اۇلماسئ گرکیر. چۆنکۆ تاعلیم متیندن چئقارئملار یاپئلماسئنئ گرکتیریر. بو دا متنین آصلی دیلینین ایی بیلینمەسی ایلە مۆمکۆن اۇلور. رسولوللاە، اینسانلارا کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتتیگی ایچین، اۇنا ایندیریلن کیتابئن اۇنون دیلیندن اۇلماسئ زۇرونلولوق ایدی. اۇ، اینسانلارا هم تبلیغ یاپاجاق هم اویغولاما ایلە اؤرنک اۇلاجاق هم دە کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتەجکتی. بو، قئسا زاماندا وە باشارئیلا یاپئلماسئ گرکن بیر گؤرەودی. ایشتە بوندان دۇلایئ تۆم نبیلرە کیتابلار کندیلرینین وە دۇغرودان موحاطاب اۇلدوقلارئ تۇپلومون دیلییلە ایندیریلمیشتیر. یۇقسا کیتابئن عارابچا ایندیریلمیش اۇلماسئ، دیلی عارابچا اۇلمایانلارئ قورئانا ایمان أتمە وە اۇندان حسابا چکیلمە سۇروملولوغوندان موعاف توتماز.
