اؤن سؤز
قورانئن اؤگرتتیگی قاوراملار سریسینین ألینیزدەکی سایئسئندا “نبی وە رسول” قاوراملارئنا قئساجا دگینەجگیز.
گلەنکتە پک چۇق قورئانی قاورامئن ایچی بۇشالتئلمئش، آنلام درینلیگی یۇق أدیلمیشتیر آما نبی وە رسول قاوراملارئنئن ماعروض قالدئغئ بۇیوتتا تاحریفات أشینە آز راستلانئر تۆردندیر.
قورئانئن یۆزلرجە آیتینین آنلاشئلماسئندا، کیتاب-حیکمت ایلیشکیسینین دۇغرو قورولماسئندا، یۆز یئللاردئر دوام أدن “دیندە قایناق” سۇرونونون قورئانی بیر زمیندە چؤزۆلمەسیندە حایاتی اؤنمی اۇلان نبی وە رسول قاوراملارئ آراسئنداکی ایلیشکی گلەنکتە قورئانلا اؤرتۆشمەین بیر شکیلدە قورولموشتور.
بیرتاقئم قورغولاردان حارەکتلە رسول، کندیسینە کیتاب وریلن؛ نبی دە داحا اؤنجەکی بیر رسولە وریلن کیتابئ تبلیغ أتمکلە گؤرەولندیریلن کیشی اۇلاراق تانئملانمئش، هر رسول نبیدیر آنجاق هر نبی رسول دگیلدیر شکلیندە بیر دنکلم قورولموش آما بو دنکلمین قورئان آیتلرییلە اؤرتۆشۆپ اؤرتۆشمەدیگینین ساغلاماسئ یاپئلمامئشتئر.
دوروم تۆرکچە مئاللر آچئسئندان داحا دا واحیمدیر. چۇغو مئالدە، آیتلردە گچن نبی وە رسول کلیمەلری یرینە قورئاندا گچمەین وە فارسچا بیر کلیمە اۇلان “پەیغامبر” کلیمەسی قوللانئلماقتا، آیتلردەکی ایکی قاورام آراسئنداکی آنلام درینلیگی مئاللرە یانسئتئلماماقتادئر. بو اؤرنکلە بونو گؤسترمک ایستییۇروز.
دیانت واقفئنا عائید مئالدە آعراف سورەسینین 157-نجی آیتینە شؤیلە آنلام وریلمیشتیر:
« یانلارئنداکی تەورات وە اینجیلدە یازئلئ بولدوقلارئ اۇ ألچییە، اۇ اۆممی پەیغامبرە اویانلار (وار یا)، ایشتە اۇ پەیغامبر اۇنلارا اییلیگی أمرەدر، اۇنلارئ کؤتۆلۆکتن منەدر، اۇنلارا تمیز شەیلری حلال، پیس شەیلری حارام قئلار. آغئرلئقلارئنئ وە اۆزرلریندەکی زینجیرلری ایندیریر. اۇ پەیغامبرە اینانئپ اۇنا سایغئ گؤسترن، اۇنا یاردئم أدن وە اۇنونلا بیرلیکتە گؤندریلن نورا (قورئانا) اویانلار وار یا، ایشتە قورتولوشا أرنلر اۇنلاردئر. »
یوقارئدا مئالی وریلن آیتین متیندە گچن “الرسول النبی الأمی” شکلیندەکی ایفادە “اۇ ألچییە، اۇ اۆممی پەیغامبرە” اۇلاراق تۆرکچەیە چەوریلمیشتیر. یاعنی رسول کلیمەسی ألچی، نبی کلیمەسی دە پەیغامبر اۇلاراق دیلیمیزە آقتارئلمئشتئر. بو قابول أدیلەمز بیر چەویریدیر.
عاینئ مئالدە ایبراهیم سورەسینین 4-نجۆ آیتی دیلیمیزە شؤیلە چەوریلمیشتیر:
« (آللاهئن أمیرلرینی) اۇنلارا اییجە آچئقلاسئن دییە هر پەیغامبری یالنئز کندی قاومینین دیلییلە گؤندردیک. آرتئق آللاە دیلەدیگینی ساپتئرئر، دیلەدیگینی دە دۇغرو یۇلا ایلتیر. چۆنکۆ اۇ، گۆچ وە حیکمت صاحیبیدیر. »
آیتین متنیندە رسول کلیمەسی گچمەسینە راغمن بو دفعا عاینئ مئالدە رسول کلیمەسینە دە پەیغامبر آنلامئ وریلمیشتیر.
سرینین ألینیزدەکی سایئسئندا بو اؤنملی ایکی قاورامئ قورئاندان حارەکتلە گنل اۇلاراق ألە آلاراق بو قۇنودا بیر حاسساسیەتین اۇلوشماسئنئ هدفلەمکتەییز.
دۇک. فاتیح اۇروم
نبی وە رسول
1- گیریش
گلەنکسل آنلایئشا گؤرە، واحی یۇلویلا کندیسینە ایلاهی کیتاب وە شریعات وریلیپ بونلارئ اینسانلارا تبلیغ أتمەسی ایستنیلن کیشییە “رسول”؛ رسوللرە ایندیریلن کیتاب وە شریعاتئ تبلیغ أتمەسی ایچین کندیسینە واحی گلنە دە “نبی” دەنیلمکتەدیر. بو دۆشۆنجەیە گؤرە؛ “هر رسول نبی”، آنجاق “هر نبی رسول دگیلدیر”. قورئاندا ایکی قاورام آراسئندا فارق اۇلمایئپ بیربیرینین یرینە قوللانئلدئغئنئ سؤیلەینلر دە بولونماقتادئر.
رسول وە نبی کلیمەلرینین گچتیگی آیتلرین دیلیمیزە دۇغرو ترجۆمە أدیلەبیلمەسی، رسولە ایطاعاتین نە آنلاما گلدیگینین آنلاشئلماسئ وە نیهایتیندە قورئان تمللی نبی /رسول آلغئسئنئن اۇلوشابیلمەسی، بو ایکی قاورامئن آنلامئنئن دۇغرو اۇلاراق اۇرتایا قۇنولماسئنا باغلئدئر. بیز بورادا، اؤنجە نبی وە رسول کلیمەلرینین سؤزلۆک آنلامئنا قئساجا دگینەجک، آردئندان دا ایکی قاورامئن قورئاندا حانگی آنلاملاردا قوللانئلدئغئنئ گؤرمەیە چالئشاجاغئز.
2- نبی وە رسول قاوراملارئنئن کلیمە آنلامئ
“النَبِی = نبی” کلیمەسی “فعیل” وزنیندندیر. “حابر ورن” آنلامئندا ایسمی فاعیل، یا دا “ن-ب-و” کؤکۆندن؛ “دگری یۆکسلتیلمیش” آنلامئندا ایسمی مفعول اۇلور. کلیمەنین “ن-ب-أ” کؤکۆندن تۆرەدیگینی سؤیلەینلر “نبی” کلیمەسینە؛ “آللاەتان حابر ورن کیشی” آنلامئ وریرلر.
راغئب أل-ایصفاهانی؛ کندیسینە “یا نَبِیءَ اللە = أی آللاهئن نبیئی!” دییە حیطاب أدن بیرینە، رسولوللاهئن “لَستُ بِنَبیءَ اللە وَلکِنّی نَبِیُّ اللە = بن آللاهئن نبیئی دگیلیم، بن آللاهئم نبیسیییم.” دەمەسیندن حارەکتلە، کلیمەنین همزەسیز اۇلانئنئ یاعنی “دگری یۆکسلتیلمیش” آنلامئنئ ترجیح أتمیشتیر کی دۇغروسو دا بودور.
“نبی”؛ حابە ورن کیشی دگیل، کندیسینە ایچیندە حابرلر اۇلان آیتلرین واحیەدیلدیگی کیشیدیر. یاعنی “نبی؛ دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش کیشیدیر.”
“الرَسُول = رسول” کلیمەسی؛ “واقور بیر حالدە یۆرۆمک” آنلامئنا گلن “ر-س-ل” کؤکۆندن تۆرەمیشتیر. “رسول”؛ “گؤندریلن کیشی یا دا شەی” آنلامئندادئر. مۆذککر، مۆئننث، تکیل وە چۇغول آنلامئندا قوللانئلابیلمکتەدیر. رسول کلیمەسی قورئاندا؛ “الرُسُل = روسول” شکلیندەکی چۇغول حالی دە داحیل اۇلماق اۆزرە 300’ۆن اۆزریندە، عاینئ آنلامداکی “مُرسَل = مۆرسل” کلیمەسی دە 33 دفعا گچمکتەدیر.
قورئاندا گچن “رسول /روسول” کلیمەسی ایلە کلیمەنین هم “ألچی” هم “ریسالت”، وە “مۆرسل” کلیمەسی ایلە دە سادەجە “ألچی” آنلامئنا وورغو یاپئلئیۇر اۇلماسئ موحتملدیر.
تۇپارلایاجاق اۇلورساق نبی؛ “دگری یۆکسلتیلمیش کیشی”، رسول ایسە؛ “گؤندریلمیش کیشی وە شەی” آنلامئنا گلمکتەدیر.
3- قورئانا گؤرە نبی قاورامئ
آشاغئداکی آیتلردە، نبیلرە واحی ایندیریلدیگی بیلدیریلمکتەدیر:
إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا ﴿۱۶۳﴾ وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا ﴿۱۶۴﴾ رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا ﴿۱۶۵﴾ (سورة النساء)
نوحا وە اۇندان سۇنرا گلن نبیلرە ناسئل واحیەتتییسک سانا دا اؤیلە واحیەتتیک. ایبراهیمە، ایسماعیلە، ایسحاقا، یاعقوبا، تۇرونلارئنا، عیسایا، أییوبا، یونوسا، هارونا وە سۆلەیمانا دا واحیەتمیش، داوودا ایسە زبور ورمیشتیک. سندن اؤنجە، سانا کندیلریندن باحثەتتیگیمیز ألچیلر گؤندردیک. باحثەتمەدیگیمیز ألچیلر دە گؤندردیک. آللاە موسا ایلە قۇنوشتو. مۆژدەجی وە اویارئجئ ألچیلر گؤندردیک کی، اۇنلاردان سۇنرا اینسانلارئن ألیندە، آللاها قارشئ ایلری سۆرەجکلری ماعذرت اۇلماسئن. آللاە گۆچۆدۆر، دۇغرو قارار وریر. (نیسا سورەسی؛ 165-163)
آیتتە ایسمی گچن نبیلرە واحیەدیلدیگی گیبی رسولوللاها دا واحیەدیلدیگی حابر وریلمکتەدیر. بو، رسولوللاهئن دا “نبی” اۇلدوغونو گؤستریر. آیتین دوامئندا، ذیکری گچن نبیلرین دئشئندا دا رسوللرین گؤندریلدیگی بیلدیریلمکتەدیر. نبیلردن باحثەتتیکتن سۇنرا، رسوللرلە دوام أدیلمەسی، نبیلرین آیرئجا رسول اۇلدوقلارئنئ گؤستریر.
نبیلردن باحثەدیلن آیتین دوامئندا، رسوللرین اینسانلارا مۆژدە ورمک وە اۇنلارئ اویارماق ایچین گؤندریلدیکلریندن باحثەدیلمکتەدیر. بو، نبی ایلە رسول کلیمەسی آراسئندا بیر ایرتیباط اۇلدوغونو گؤستریر. قۇنونون دوامئندا گؤرۆلەجگی اۆزرە، نبیلیک بیر عونوان رسوللۆک دە بو ماقام اۇلمازسا اۇلماز واصفئدئر. قورئاندا، نبیلرە کیتاب وریلدیگی دە حابر وریلیر.
بیر آیت شؤیلەدیر:
قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ﴿۳۰﴾ (سورة مریم)
(عیسا:) “بن آللاهئن قولویوم. اۇ بانا کیتابئ وردی وە بنی نبی یاپتئ” دەدی. (مریەم سورەسی؛ 30)
آیتتە، عیسانئن (ع) آغزئندان، کندیسینە کیتاب وریلدیگی وە نبی اۇلاراق گؤندریلدیگی بیلدیریلیر. ذاتن بیر اؤنجەکی آیتتن، عیسایا (ع) دا واحیەدیلدیگی، دۇلایئسئیلا اۇنون دا نبی اۇلدوغونو گؤردۆک. اۇ حالدە نبیلرە واحیەدیلمەسی کندیلرینە کیتاب وریلمەسی آنلامئنا گلیر. نبییی دگرلی قئلان دا بودور.
