قورئانئن عارابچا اۇلماسئ، موحاممدین (ع) ألچی گؤندریلدیگی تۇپلوملا ایلگیلیدیر. آما اۇنون ألچیلیگی صئرف عاراب تۇپلومونا دگیل، تۆم اینسانلئغادئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۲۸﴾ (سورة سبأ)
سنی بۆتۆن اینسانلارا آنجاق مۆژدەلەیجی وە اویارئجئ اۇلاراق گؤندردیک؛ فاقاط اینسانلارئن چۇغو بونو بیلمزلر. (سبە سورەسی؛ 28)
بو یۆزدن فارقلئ دیللری قۇنوشان اینسانلارئن قورئانئ ایی اؤگرنەرک کندی تۇپلوملارئنئن دیلییلە تبلیغ أتمەسی چۇق اؤنملی بیر گؤرەودیر. موحاممد (ع)؛ “تک بیر آیت دە اۇلسا بندن تبلیغ أدین.” دەمیشتیر. بو، بۆتۆن نبیلرین اۆممتلرینە یۆکلەدیگی گؤرەودیر. قورئان، بو گؤرەوی ایهمال أدنلرین دۆشەجگی کؤتۆ دورومو شؤیلە بیلدیرمیشتیر:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ﴿۱۵۹﴾ إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۶۰﴾ (سورة البقرة)
ایندیردیگیمیز آچئق آیتلری وە دۇغرو یۇلو کیتابتا اینسانلارا آچئقلامامئزدان سۇنرا گیزلەینلری آللاە دئشلایاجاقتئر. دئشلایاجاق اۇلانلار دا دئشلایاجاقتئر. تەوبە أدیپ کندینی دۆزلتن وە اۇنلارئ آچئقلایانلار باشقا. اۇنلارئن تەوبەسینی قابول أدریم. بن تەوبەلری قابول أدریم، ایکرامئم بۇلدور. (باقارا سورەسی؛ 160-159)
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۱۷۴﴾ (سورة البقرة)
آللاهئن ایندیردیگی کیتابتان بیر شەیی گیزلەینلر وە اۇنا قارشئلئق بیرآز چئقار ساغلایانلار وار یا، اۇنلار قارئنلارئنا سادەجە آتش دۇلدورورلار. آللاە قئیامت گۆنۆ اۇنلارلا قۇنوشماز. اۇنلارئ آقلاماز. اۇنلارا آجئ بیر عاذاب واردئر. (باقارا سورەسی؛ 174)
قورئان، دۇغرو بیر شکیلدە هر دیلە ترجۆمە أدیلملی وە اۇ دیلی قۇنوشانلار طارافئندان تبلیغ أدیلملیدیر. بو ایشی یاپاجاق کیشیلر، اۇ تۇپلوم ایچیندە موحاممدی (ع) تمثیل أتتیگینی بیلملی وە اۇنون گیبی داورانمالئدئرلار. آنجاق اۇ زامان، اۇ تۇپلولوغون سۇن نبییە اینانما وە گتیردیگی کیتابا اویما زۇرونلولوغو دۇغار. اینسانلارئ سۇروملولوق آلتئنا سۇقماق، آنجاق اۇلانئ اۇلدوغو گیبی تبلیغ أتمکلە اۇلور.
آللاە شؤیلە بویورور:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۸۱﴾ فَمَنْ تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۸۲﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلردن سؤز آلدئغئ گۆن اۇنلارا: “سیزە بیر کیتاب وە حیکمت وریریم دە ألینیزدە اۇلانئ تاصدیق أدن بیر رسول گلیرسە، اۇنا کسینلیکلە ایناناجاقسئنئز وە دستک ورەجکسینیز. بونو قابول أتتینیز می؟ بو آغئر یۆکۆ یۆکلندینیز می؟” دەمیشتی. اۇنلار دا: “قابول أتتیک” دەمیشلردی. آللاە: “سیز بونا شاهیداۇلون، سیزینلە برابر بن دە شاهیدیم.” دەمیشتی. بوندان سۇنرا کیم سؤزۆندن دؤنرسە یۇلدان چئقمئش اۇلور. (آلی عیمران سورەسی؛ 82-81)
یاشادئغئمئز چاغ آچئسئندان بو آیتلردەکی رسول، نبی اۇلان رسول دگیل، قورئانئ تبلیغ أدن، اۇ قۇنودا موحاممدی (ع) تمثیل أدن رسولدۆر. چۆنکۆ موحاممددن (ع) سۇنرا نبی گلمەیەجکتیر. آللاها ورمیش اۇلدوقلارئ سؤزۆ یرینە گتیرمکلە یۆکۆملۆ اۇلان أهلی کیتاب، بو یۆکۆملۆلۆکتن کندیلرینە آللاهئن کیتابئنئ تبلیغ أدن کیشیلر سایەسیندە قورتولابیلەجکلردیر.
بوندان سۇنرا، کیم آللاەتان واحی آلدئغئنئ ایددیعا أدر وەیا کندی کیتابئنئ، بیر شکیلدە آللاهئن کیتابئ گیبی گؤسترمەیە چالئشئرسا شو آیتین قاپسامئنا گیرر:
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَنْ قَالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ … ﴿۹۳﴾ (سورة الأنعام)
آللاها قارشئ یالان اویدوراندان وەیا کندینە بیر شەی واحیەدیلمەدیگی حالدە؛ “بانا واحی گلییۇر. آللاهئن ایندیردیگی گیبی بن دە ایندیرەجگیم” دیەندن داحا ظالیمی کیم اۇلابیلیر؟… (أنعام سورەسی؛ 93)
نبی ایچین رسوللۆک آیرئلماز بیر واصئفتئر. کیشی نبی واصفئیلا آللاەتان واحی آلئر وە رسول وە رسول واصفئیلا بونو تبلیغ أدر.
دۇلایئسئیلا قورئاندا بو ایکی قاورام بیربیرینین یرینە قوللانئلابیلمکتەدیر:
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴿۲۵﴾ (سورة الحدید)
آند اۇلسون کی بیز، رسوللریمیزی آچئق دلیللرلە گؤندردیک وە اینسانلارئن عادالتی یرینە گتیرمەلری ایچین برابرلریندە کیتابئ وە میزانئ ایندیردیک. (حادید سورەسی؛ 25)
آنجاق هر نبی آیرئجا رسول اۇلونجا، بو ایکی قاورامئن قورئاندا بیر آرادا وەیا هر بیرینین آیرئ آیرئ قوللانئمئنئن اؤنمی دە گؤز آردئ أدیلمەملیدیر. مثەلا رسولوللاها آللاە طارافئندان یاپئلان اویارئ وە قئنامالاردا نبیلیک واصفئنئن ذیکرەدیلمەسینین بیر آنلامئ واردئر. چۆنکۆ نبی واصفئ اۇنون واحی آلما یؤنۆنۆن یانئ سئرا اینسانی یؤنۆنۆ دە ایفادە أدر. رسول واصفئ ایسە گنلدە ریسالتین تبلیغ یؤنۆنۆ ایلگیلندیرمکتەدیر وە رسوللر بو یؤنۆیلە قۇرونموشلاردئر. یاعنی کندیلرینە ایندیریلنی اۇلدوغو گیبی تبلیغ أتمە زۇرونلولوقلارئ واردئر.
بو ایکی واصفئن قوللانئم یؤنۆ، آیتلرین آنلاشئلماسئ وە ترجۆمەسیندە بۆیۆک اؤنم تاشئماقتادئر. شوعارا سورەسینین پک چۇق آیتیندە گچن، چشیتلی قاویملرە گؤندریلن وە یالانلاندئقلارئ بیلدیریلن مۆرسللر ایچین دیلیمیزدە داحا زیادە واحی آلان وە کندیسینە کیتاب وریلن کیشی آنلامئندا قوللانئلان “پەیغامبر” کلیمەسینی قوللانماق دۇغرو اۇلماز. عاینئ دوروم، کندیلرینە رسول وەیا اویارئجئ گؤندریلمەدیکچە اینسانلارئن حسابا چکیلمەیەجگینین بیلدیریلدیگی آیتلرین ترجۆمەسی ایچین دە گچرلیدیر.
موحاممدین (ع) سؤز وە فیعیللرینە قارشئ گؤستریلن طاوئرلارئن، بو ایکی قاوراما گؤرە دگیشییۇر اۇلماسئ آما بونون تثبیتینین هر زامان قۇلای اۇلمایئشئ سببییلە صاحابەنین بو قۇنویا دیققاتی چکیلمیشتیر. صاحابەنین زامان زامان رسولوللاها، سؤیلەدیکلرینین واحی می یۇقسا کیشیسل ترجیحلری می اۇلدوغونو سۇرمالارئ، بو آیرئمئن فارقئندا اۇلدوقلارئنئ آما بونو تثبیت أتمەنین هر زامان قۇلای اۇلمادئغئنئ گؤستریر. کندیلرینە سؤیلننین واحیین تبلیغی یا دا اۇنون اوزانتئسئ اۇلما ایحتیمالینی دیققاتە آلمادان رسولوللاەلا تارتئشمایا گیرمەنین یا دا اۇنا اویمامانئن ایمانی سۇنوچلارئ اۇلاجاغئ آچئقتئر.
بو آیرئمئ گؤزتمەلری قۇنوسوندا تمکینلی داورانمالارئ ایچین صاحابەیە یاپئلان شو ایقاظ اؤنملیدیر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ﴿۲﴾ (سورة الحجرات)
أی ایمان أدنلر! سسینیزی نبینین سسینی باستئراجاق شکیلدە یۆکسلتمەیین. بیربیر باغئرئپ چاغئردئغئنئز گیبی اۇنو چاغئرمایئن. فارقئندا اۇلمازسئنئز دا عامللرینیز بۇشا گیدر. (حوجورات سورەسی؛ 2)
عاینئ سورەسنین 7-نجی آیتیندە، آرالارئندا آللاهئن رسولۆنۆن اۇلدوغونون بیلینمەسی گرکلیلیگی حاطئرلاتئلئپ (واعلموا ان فیکم رسول اللە)، رسولوللاهئن شاید پک چۇق قۇنودا اۇنلارا اویاجاق اۇلسا بونون کؤتۆ سۇنوچلار دۇغوراجاغئ بیلدیریلمکتەدیر. (لو یعطیکم فی کثیر من الأمر لعنتم)
عالیملرین، نبیلرین واریثلری اۇلدوغونا دائیر ریوایت دە قۇنوموز آچئسئندان اؤنملیدیر. نبیلر حیکمتی چئقارتئر وە بونو اؤگرتیرلر. حیکمت چئقارما ایشی، عیلمی یؤنۆ اۇلان بیر ایشتیر. اینسانلار آراسئندا دا حیکمت چئقارابیلەجک عیلمی سەویەیە اولاشانلار اۇلور. بو کیشیلر، یۆجە آللاهئن کیتابئنئ اۇقور، آنلار وە اۇنون ایحتیوا أتتیگی حیکمتلری چئقارئرلار. بو یؤنۆیلە اۇنلار، نبیلرین یۇلونو تاعقیب أتمیش وە اۇنلارا واریث اۇلموش اۇلورلار. اۇیسا رسوللر بؤیلە دگیلدیر. رسوللر آللاهئن کیتابئنئ وە اۇندان چئقارئلان حیکمتلری تبلیغ أدرلر.
7- نبی وە رسوللرین یتکی وە سۇروملولوقلارئ
قورئان ائصرارلا نبی وە رسوللرین اینسان اۇلدوقلارئنا، بشری واصئفلار تاشئدئقلارئنا وورغو یاپار. بو، اینسانلارئن فئطراتئنا اۇلان قوتساللاشتئرما وە عاقئلجئلئقتان اوزاقلاشما تمایۆللرینە أنگل اۇلما آماچلئدئر. شیرکین اؤنۆندەکی أن گۆچلۆ أنگل بودور. نبی وە رسوللرین اینسانلار ایچین اؤرنک اۇلماسئ دا آنجاق بؤیلە مۆمکۆن اۇلور. هر حارەکتی واحییلە اۇلان بیر نبینین اینسانلار ایچین اؤرنک اۇلماسئ مۆمکۆن دگیلدیر. قورئانداکی عیتاب آیتلری دە بونو دستکلەمکتەدیر. قورئان، نبی وە رسوللرین قۇروما، وکیللیک، یۇلا گتیرمە، باسقئ یاپما گؤرەولرینین اۇلمادئغئنئ، قالبتن گچنی وە غایبئ بیلەمەدیکلرینی بیلدیریر.
یینە قورئان، نبی وە رسوللرین تبلیغ، مۆژدەلەمە وە اویارما گؤرەولری بولوندوغونو وە بیزلر ایچین اؤرنک اۇلدوقلارئنئ سؤیلەر. موحاطابلارئنئن دا اۇنلارئن تبلیغ أتتیکلرینە ایطاعات أتمە سۇروملولوقلارئ واردئر. نبی وە رسوللرین یتکی وە سۇروملولوقلارئنئن دۇغرو آنلاشئلماسئ، قورئانئن دۇغرو آنلاشئلماسئ ایچین حایاتی اؤنم تاشئماقتادئر.
سۇنوچ
قورئاندا، رسول قاورامئ؛ هم ألچی هم دە ألچینین تبلیغ أتتیگی شەی آنلامئندا قوللانئلماقتادئر. ألچی آنلامئنداکی قوللانئمئ، اینسان وە ملکلری ایچینە آلئر. رسول کلیمەسی ایلە اینسان قاصدەدیلدیگیندە، ریسالت دئشئندا، بیر اینسانئن دیگر بیر اینسانا گؤندردیگی ألچی آنلامئنئن یانئ سئرا، نبی یاعنی آللاەتان ریسالتلە ایلگیلی واحی آلان وە بونو تبلیغ أتمە گؤرەوی اۇلان کیشی ایلە، نبی اۇلمایان یاعنی ریسالتلە ایلگیلی بیر واحیە موحاطاب اۇلمایان آنجاق ریسالتی تبلیغ أدن کیشی آنلامئندا قوللانئلئر. نبی واصفئنئ تاشئمایان رسوللر، آللاهئن ریسالتینی تبلیغ غایرتی ایچیندە اۇلان هرکس اۇلابیلەجگی گیبی بیر نبینین گؤندرمیش اۇلدوغو کیشیلر دە اۇلابیلیر. رسول کلیمەسینین، نبی یاعنی کندیسینە ریسالتلە ایلگیلی واحی ایندیریلەرک دگری یۆکسلتیلمیش وە کندیسینە ایندیریلنی رسول صئفاتئیلا تبلیغ أدن کیشی آنلامئندا نبینین صئفاتئ اۇلاراق قوللانئلدئغئ دیققاتە آلئندئغئندا، هر نبینین رسول آنجاق هر رسولۆن نبی اۇلمادئغئ اۇرتایا چئقار.
سۇنوچ اۇلاراق قورئانا گؤرە رسول وە نبی قاوراملارئ آراسئندا فارق واردئر. نبی قاورامئ، کیشینین واحیە موحاطاب اۇلماسئ وە کندیسینە کیتاب ایندیریلمەسی یاعنی نۆبۆووتلە ایلگیلیدیر. نبیلر کندیلرینە ایندیریلنی تبلیغ أتمکلە گؤرەولیدیرلر. ایشتە بو دا اۇنلارئن رسوللۆک واصفئنئ ایفادە أدر. نبینین، کندیسینە ایندیریلنی تبلیغ أتمەمەسی یاعنی رسوللۆک گؤرەوینی یاپماماسئ دۆشۆنۆلەمز.
قورئاندا باعضن نبی باعضن رسول باعضن دە هر ایکیسینین قوللانئلئیۇر اۇلماسئ، قوللانئلان قاوراما وورغو یاپئلئیۇر اۇلماسئ ایلە عالاقالئ اۇلمالئدئر. مئاللردە بونا دیققات أدیلملیدیر. اؤزللیکلە نبی یا دا رسول واصفئنا یؤنەلیک بیر آنلام اؤرگۆسۆ وارسا، بو کلیمەلر آصلی شکلییلە قوللانئلمالئدئر. نبی اۇلمایان رسوللرین دە قاصدیلمە ایحتیمالی بولونان رسول کلیمەلری یا اۇلدوغو گیبی یا دا ألچی شکلیندە ترجۆمە أدیلملیدیر.
دۇک. فاتیح اۇروم
