آللاهئن اینسانلارلا واحی (ایلهام) یۇلویلا قۇنوشماسئ
آللاە، اینسانلارئن یاپئپ أتتیکلرینین ایی یا دا کؤتۆ اۇلدوغونو اۇنلارئن ایچینە ایلهام أدر. بو دویغولار اینسانئن قالبینە دۇغار.
اۇ شؤیلە بویورور:
فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿۸﴾ (سورة الشمس)
سۇنرا یاپتئغئنئن کؤتۆ وەیا ایی اۇلدوغونو ایلهام أدنە یمین اۇلسون کی… (شمس سورەسی؛ 8)
آیتە گؤرە آللاە، اینسانئن ایچینە، یاپتئغئ وەیا یاپمایا نیەتلندیگی شەیلرین ایی یا دا کؤتۆ اۇلدوغونو ایلهام أدر. کؤتۆ بیر ایشە نیەتلنن یاحود بونو یاپان کیشینین ایچیندە حیسسەتتیگی سئقئنتئ وە ویجدان عاذابئ، آللاهئن اۇنا اۇلان ایلهامئدئر. یوسوفو (ع) کؤتۆ ایشە بولاشماقتان آلئقۇیان “بورهان (کسین دلیل)“، آللاهئن اۇنا سۇن آندا، یاپتئغئنئن کؤتۆ اۇلدوغونو ایلهام أتمەسی، اۇنون دا بو دۆشۆنجەیی ایچیندە حیسسەتمەسی اۇلمالئدئر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ ﴿۲۴﴾ (سورة یوسف)
قادئن اۇنو گرچکتن ایستییۇردو. أگر راببینین بورهانئنئ گؤرمەسەیدی، یوسوف دا اۇنو ایستەردی. حپ بؤیلە اۇلور. بو، کؤتۆلۆگۆ وە چیرکینلیگی اۇندان اوزاقلاشتئرمامئز ایچیندیر. چۆنکۆ اۇ، یۆرکتن باغلئ قوللارئمئزدان ایدی. (یوسوف سورەسی؛ 24)
یوسوفون (ع) سۇن آندا ایچینە دۇغان ایلهام (بورهان) اۇنو کندینە گتیرمیش اۇلمالئدئر. بو تۆر اویارئلار هرکسە یاپئلئر. سئقئنتئ وە حوضور تۆرۆندن بو تجرۆبەیی مۆمین وەیا کافیر هر اینسان یاشار. بو دویغویو ایچیندە حیسسەدن کیشی، کؤتۆ ایشی یاپمایا دوام أدرسە، بونو بیلەرک یاپمئش اۇلور وە بو بیلگی آللاهئن حوضوروندا اۇنون عالەیهینە دلیل اۇلور.
یانلئش بیر ایشتن سۇنراکی ایچ سئقئنتئسئ دا آللاهئن قوللارا ایلهامئدئر. بو ایلهام، کیشییی تەوبەیە چاغئرئر. دۇلایئسئیلا دۇغرو یا دا یانلئش یۇلدا اۇلمانئن ایکیسی دە بیلینچلی بیر داورانئشتئر. قورئاندا، موسانئن (ع) آننەسینە واحیەدیلدیگی، هنۆز بیر چۇجوق ایکن یوسوفون (ع) قویودا واحی آلدئغئ بیلدیریلیر. بونلار دا بیرەر ایلهامدئر. نبیلر دە بو تۆر ایلهاملار آلمئشلاردئر. موسایا (ع)، دۆشمانلارئنا قارشئ ناسئل داوراناجاغئنئن بیلدیریلدیگی، نوحا (ع) گمی یاپئمئنا دائیر أمیرلرین وریلدیگی واحیلر دە ایلهام آنلامئندا اۇلمالئدئر.
آنجاق ایچە دۇغان هر شەی آللاهئن ایلهامئ دگیلدیر؛ شەیطان وسوسەسی دە اۇلابیلیر. چۆنکۆ اینسان وە جین شەیطانلارئ، اینسانلارا وسوسە وریر، ذیهینلری بولاندئرئر. حاتتا بونلارئن وسوسەلرینی ایفادە أتمک ایچین قورئاندا باعضن “واحی” کلیمەسی قوللانئلئر. بونلار، نبی وە رسوللری دە یانلئش داورانئشلارا سۆرۆکلەمەیە چالئشمئشتئر. آللاهئن ایلهامئ ایلە وسوسەیی آیئرابیلمک ایچین ایچیمیزە دۇغان دۆشۆنجەلری آللاهئن کیتابئیلا دنتلەملیییز.
اۇ حالدە شورا سورەسینین 51-نجی آیتیندە، آللاهئن اینسانلارلا قۇنوشما یۇللارئندان بیری اۇلان “وَحیًا = واحی یۇلویلا” ایفادەسی ایلە قاصدەدیلن، اینسانئن ایچینە آللاەتان گلن ایلهامدئر. بونون، موحاطابئن آلغئ وە یۇرومویلا دا ایلگیسی اۇلدوغوندان، ایلهام، موحاطابلارئ ایچین قاطعیلیک تاشئمادئغئ گیبی باشقالارئ ایچین باغلایئجئ دا دگیلدیر. موسانئن (ع) آننەسینین یاشادئغئ ترددۆدلر بونو گؤسترمکتەدیر. کندیسینە گلن ایلهام ایلە چۇجوغونو أمزیرن وە وە سویا بئراقان آننە، داحا سۇنرا یاپتئغئنئن دۇغرو اۇلوپ اۇلمادئغئ حوصوصوندا شۆبهەلر یاشامئش، یاپتئغئنئ آچئق أتمکتن سۇن آندا یینە قالبینە دۇغان بیر ایلهاملا قورتولموش، یاپئلان تلقینین دۇغرولوغونو آنجاق چۇجوق کندیسینە دؤندۆکتن سۇنرا آنلامئشتئر.
آللاهئن اینسانلارلا پردە آرقاسئندان قۇنوشماسئ
نیسا سورەسینین 164-نجۆ آیتیندە ذیکری گچن، آللاە تعالانئن موسا (ع) ایلە قۇنوشماسئنئن (وَکَلَّمَ اللەُ مُوسَی تَکلِیمَا)، شورا سورەسینین 51-نجی آیتیندەکی پردە آرقاسئندان قۇنوشما (مِن وَرَاءِ حِجَاب) قئسمئنا گیردیگی سؤیلنیر. یۆجە آللاهئن، اینسانلارلا رۆیا ایلە قۇنوشماسئ دا بو قئسئمدا دۆشۆنۆلەبیلیر. ماوردی، آللائن قوللارلا قۇنوشما شکیللریندن بیرینین دە رۆیا اۇلدوغونو سؤیلەر.
نیتەکیم قورئاندا، رسولوللاهئن گؤردۆگۆ رۆیا دۇغرولانمئش وە اینانانلارئن مسجیدی حاراما گیرەجکلری مۆژدەلنمیشتیر. یینە بدیر ساواشئ اؤنجەسیندە، رسولوللاها رۆیاسئندا دۆشمانئن سایئسئ اۇلدوغوندان آز گؤستریلەرک مۆسلۆمانلارا ماعنوی دستک ساغلانمئشتئر. قورئاندا یوسوفون (ع) زیندان آرقاداشلارئنئن، مئصئر ملیکینین وە ایبراهیمین (ع) گؤردۆکلری رۆیالاردان وە بو رۆیالارا عائید ایصابتلی تەویللردن باحثەدیلیر.
ایلهامدا اۇلدوغو گیبی آللاە، مۆمین وەیا کافیر آیرئمئ یاپمادان هر اینسانلا زامان زامان رۆیا یۇلویلا قۇنوشور. رسولوللاە دا صادئق رۆیانئن (دۆش) آللاەتان، حولمون (دۆش) شەیطاندان اۇلدوغونو، مۆمینین صادئق رۆیاسئنئن نۆبۆووتتن بیر پارچاسئ اۇلدوغونو، واحیین بیتمەسینە راغمن رۆیا یۇلویلا مۆژدە ورمەنین دوام أتتیگینی سؤیلەمیشتیر. کندیسینە نۆبۆووت وریلمەدن اؤنجە رسولوللاهئن بیرتاقئم صادئق رۆیالار گؤردۆگۆ ریوایت أدیلیر. بو تۆر ریوایتلر، رۆیانئن دا واحی قاورامئنئن ایچینە داحیل قۇنوشماسئ اۇلدوغو ایچین، بونون تاعبیرینە اؤنم وریلمیش، قورئاندا “تعبیر الرؤیا”، “تأویل الرؤیا”، “تأویل الأحلام”، “تأویل الأحادیث” گیبی ایفادەلرلە بونون بیر عیلیم اۇلدوغونا ایشارت أدیلمیشتیر.
آنجاق نە ایلهام نە دە رۆیالار کسین بیلگی ایفادە أدر. رسولوللاە رۆیاسئندا مسجیدی حاراما گیردیگینی گؤرمۆش، اۆمیدلنمیش، یۇلا چئقمئش، آنجاق بو بکلنتی اۇ یئل گرچکلشمەمیش وە مککەلیلرلە حودەیبیە آندلاشماسئ ایمضالانمئشتئر. یاشانان تدیرگینلیک سۇنراسئ آیت اینمیش، رسولوللاهئن گؤردۆگۆ رۆیا دۇغرولانمئش وە گرگی یاپئلئرسا رۆیانئن اۇلوشتوردوغو بکلنتینین گرچکلشەجگی بیلدیریلمیشتیر.
بدیر ساواشئ اؤنجەسیندە دە رۆیاسئندا رسولوللاها دۆشمان سایئسئ آز گؤستریلمیشتیر. عایشە والیدەمیز، کندیسینە آتئلان ایفتیرایا دائیر واحی ایندیریلەجگینی اوممادئغئنئ، آنجاق ماعصومیەتینین رسولوللاها رۆیا ایلە بیلدیریلەجگینی تاحمین أتتیگینی سؤیلەمیشتیر. بو ریوایت دۇغرویسا، عایشە والیدەمیز رۆیا ایلە باعضئ بیلگیلندیرمەلرین اینسانلارا یاپئلدئغئ گرچگینی دیلە گتیرمیشتیر. آنجاق بو بیلگیلندیرمەلر ریسالتلە ایلگیلی اۇلمایئپ کیشییە اؤزل تجرۆبەلردیر.
اؤزتلە صاحیح رۆیا، آللاهئن اینسانلارلا قۇنوشما یۇللارئندان بیریدیر. بونون تەویلینی هرکس یاپامادئغئ ایچین تاعبیرینە ایحتیاج دویولور. بو تۆر بیلگیلندیرمەلرلە هر اینسان قارشئلاشابیلیر. طئبقئ ایلهام گیبی رۆیالار دا قاطعیلیک تاشئمایان، کیشییە اؤزل تجرۆبەلردیر وە اینسانلار ایچین باغلایئجئ دگیلدیر.
آللاهئن اینسانلارلا ألچی گؤندرەرک قۇنوشماسئ
آللاە اینسانلاردان وە ملکلردن ألچیلر سچر. ألچی اۇلاراق سچتیگی ملکلر، اۇنون واحیینی اینسانلارا ایلتیرلر. بؤیلەلیکلە آللاە اینسانلارلا ألچی گؤندرەرک دە قۇنوشموش اۇلور. مثەلا مریەمە ألچی اۇلاراق ملک گلمیشتیر. مۆژدە وە هلاک حابری گتیرن ملکلری، زکریا وە ایبراهیمین أشلری دە گؤرمۆش، دویموش وە اۇنلارلا قۇنوشمالارا قاتئلمئشلاردئر. لوطا (ع) گلن ألچیلری تۆم شهیر حالقئ اینسان شکلیندە گؤرمۆش وە اۇنلارئ تاعجیز أتمیشلردیر. آچئقلاما یاپمادئقلارئ سۆرەجە، بو ألچیلرین ملک اۇلدوغونو ایبراهیم وە لوط داحیل کیمسە آنلامامئشتئر.
عیسا (ع) ایلە ایلگیلی اۇلاراق گچن “وَ أَیَّدنَاەُ بِرُوحِ القُدُس = اۇنو روحول-قودۆس (جبرائیل) ایلە دستکلەدیک” ایفادەسییلە تۆم مۆمینلر ایچین قوللانئلان “وَ أَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِنەُ = آللاە اۇنلارئ کندیسی طارافئندان بیر روحلا دستکلەمیشتیر” ایفادەلری دە بو قاپسامدا دۆشۆنۆلەبیلیر.
ریسالتلە ایلگیلی بیر واحی سؤز قۇنوسو اۇلدوغوندا، ألچیلیک گؤرەوی یاپان جبرائیل، آللاهئن اینسانلار آراسئندان سچتیگی ألچییە یاعنی نبی اۇلان رسولە کیتابی واحیی ایلتیر. بو واحی سادەجە نبیلرە گلیر. بو واحی فارقلئدئر. نبیلر، گلنین ریسالتلە ایلگیلی واحی اۇلدوغونو بیلیرلر. قالبە یرلشن بو واحی قۇروما آلتئندادئر، تبلیغی گرکیر، کسین بیلگی ایفادە أدر وە سۇن نبی موحاممد (ع) ایلە سۇنا أرمیشتیر.
بو قۇنویو بیرآز دتایلاندئرمالئیئز:
نبیلر، جبرائیلین ریسالتلە ایلگیلی اۇلاراق گتیردیگی واحیی آلئرکن، اۇنون آللاەتان گلدیگی قۇنوسوندا کسین بیلگییە صاحیب اۇلورلار.
آیت شؤیلەدیر:
عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿۲۶﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿۲۷﴾ لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ﴿۲۸﴾ (سورة الجن)
آللاە بۆتۆن غایبئ بیلیر وە غایبئنئ دیلەدیگی ألچی دئشئندا کیمسەیە آچماز. اۇنون دا اؤنۆنە وە آرقاسئنا گؤزجۆلر سالار کی اۇ ألچی (گلن ملکلرین)، آللاهئن گؤندردیکلرینی أکسیکسیز اولاشتئردئقلارئنئ بیلسین، اۇنلارئن یانئندا اۇلانئ قاوراسئن وە هر شەیی بیر بیر حافئظاسئنا یرلشتیرسین. (جین سورەسی؛ 28-26)
آیتتەکی “غَیبَەُ = غایبئنئ” ایفادەسی، رسوللرە بیلدیریلنین اؤزل غایب بیلگیسی اۇلدوغونو گؤستریر. بو کیتابی واحیدیر. بو بیلگییی آنجاق آللاهئن اینسانلار آراسئندان سچتیگی نبیلر آلابیلیرلر. شو آیتتە، سچتیگی ألچیلر حاریج آللاهئن، کیمسەیی غایبا موططالیع قئلمایاجاغئ بیلدیریلمکتەدیر:
… وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشَاءُ … ﴿۱۷۹﴾
… آللاە سیزە غایبئ بیلدیرمز. آما غایبئ بیلدیرمک ایچین قوردوغو دۆزنە گؤرە ألچیلریندن بیرینی سچر … (آلی عیمران سورەسی؛ 179)
نبیلرە ریسالتلە ایلگیلی وریلن بو کیتابی واحی اؤزلدیر وە آللاهئن اینسانلارلا دیگر قۇنوشما شکیللریندن فارقلئدئر. شو آیت، نبیلرە وریلن ریسالتلە ایلگیلی واحیین، تبلیغ أدیلمەسی گرگینی بیلدیریر:
وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ ﴿۲۴﴾ (سوتة التکویر)
(موحاممد) کندیندەکی غایب بیلگیسینی کیمسەدن ساقلاماز. (تکویر سورەسی؛ 24)
