اؤن سؤز
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۹﴾ (سورة الجمعة)
أی اینانئپ گۆوننلر! جومعا گۆنۆ ناماز ایچین چاغرئ یاپئلدئغئندا، آلئشوریشی بئراقئپ آللاهئن ذیکرینە قۇشون. بیلسنیز بو سیزین ایچین داحا حایئرلئدئر. (جومعا سورەسی؛ 9)
آللاه تعالا قورئانئ کریمدە، بو وە دیگر بیرچۇق آیتتە ذیکیردن باحثەدر. “آللاهئن ذیکری”، (حیجر؛ 9) وە (أنبیا؛ 24) آیتلرە گؤرە: “آللاهئن کیتابئدئر“. آللاهئن ذیکرینە قۇشمانئن ایلک آنلامئ، جومعا حوطبەسینی دینلەمەیە گیتمکتیر؛ چۆنکی حوطبە، آللاهئن کیتابئ ایلە ایلیشکی قوراراق بیر قۇنویو آنلاتماق ایچین اۇقونور. ناماز دا، (طاها؛ 14) آیتە گؤرە اۇ ذیکری اؤگرنمک ایچین قئلئنئر. اؤیلەیسە آللاهئن ذیکرینە قۇشمانئن ایکینجی آنلامئ، جومعا نامازئنا گیتمکتیر.
گلەنگیمیزدە دە جومعا حوطبەلری، اینانانلارئ بیر آرایا گتیرمک، اۇنلارا آللاهئن کیتابئندان بیلگیلر ورمک آماجئیلا حالقا حیطاب أدیلن زمینلر اۇلموشتور، ذاتن بیر آرایا گلن مۆمینلرین قۇنوشابیلەجکلری أن گۆزل سؤز، آللاهئن آیتلریدیر.
رسولوللاە (ص) دا شؤیلە بویورموشتور:
آللاهئ ذیکیر ایچین اۇتورانلارئ ملکلر قوشاتئر، اۇنلارئ راحمت قاپلار، اۆزەرلرینە ماعنوی بیر حوضور (سکینت) اینر وە آللاە، یانئنداکی ملکلرە اۇنلاردان باحثەدر. (مۆسلیم)
بیز دە اؤزللیکلە گنچلرە حیطاب أدەجگیمیز اۇرتاملاردا یا دا چۇجوقلارئمئزا آللاهئن کیتابئندان بیلگی ورمک ایستەدیگیمیز بیر قایناق اۇلوشتورمایئ هدفلەدیک.
بو أثردە بیرەر آیت وە حادیثتن یۇلا چئقاراق، گنچلرین گۆندمیندە اۇلماسئنئ ایستەدیگیمیز قئرق آیرئ قۇنویو ألە آلدئق. قۇنولارئ 18-12 یاش آرالئغئنداکی گنچلرین آنلایابیلەجکلری بیر دیللە وە گۆنلۆک حایاتتان اؤرنکلرلە ایشلەدیک.
یالنئزجا دین أگیتیمیندە دگیل، دگرلر أگیتیمی وە سۇسیال بیلگیلر آلانلارئندا دا بو أثردن فایدالانئلاجاغئنئ دۆشۆنۆیۇروز.
غایرت بیزدن، باشارئ آللاەتاندئر.
زەینب دؤنمز – اؤزلم آتا
(1)
باشلانغئچلار
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا ﴿۲۳﴾ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا ﴿۲۴﴾ (سورة الکهف)
هیچبیر ایش ایچین: “اینشاللاە” دەمەدن؛ “بن بونو یارئن یاپاجاغئم” دەمە! اونوتونجا دا راببینی حاطئرلا وە دە کی: “بلکی راببیم بنی بوندان داحا ایی بیر ایشە یؤنلتیر.” (کهف سورەسی؛ 24-23)
یۆجە آللاهئ آناراق باشلانمایان هر اؤنملی سؤز وەیا ایش برەکتسیز /سۇنوچسوزدور. (آحمد بین حانبل)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اییلیگی سۇنسوز، ایکرامئ بۇل آللاهئن آدئیلا
دگرلی گنچلر،
بو هافتا ینی بیر اۇقول دؤنمینە باشلادئق. حپیمیزە حایئرلئ اۇلسون!
بو وسیلەیلە بیر مۆسلۆمانئن ایشلرینە ناسئل باشلاماسئ گرکتیگی اۆزەریندە بیرآز دورماق ایستییۇروز. بلکی “بو چۇق باسیط بیر قۇنو، حپیمیز ذاتن بیلییۇروز” دیەجکسینیز؛ آما بن دە شؤیلە دیەجگیم: “أتتکرارو آحسن، وەلەو کانە یۆز سکسن“. یاعنی: “تکرار أن گۆزلدیر، یۆز سکسن کز اۇلسا بیلە“.
دگرلی گنچلر،
بیر ایشە باشلارکن “بسملە چکمک” چۇق اؤنملیدیر؛ چۆنکی یوقارئدا اۇقودوغوموز حادیثی شریفتە دە بلیرتیلدیگی گیبی، آللاهئن آدئ ایلە باشلانمایان ایشلر سۇنوچسوز قالئر. سۇنوچ آلماق دەرکن قاصدئمئز، سیزین ایچین هر یؤندن ایی اۇلاجاق، حایئرلئ بیر سۇنوچتور. شیمدی ایچینیزدن: “حۇجام، آللاها نانکؤرلۆک أدن اینسانلارئن دا بو دۆنیاداکی ایشلری سۇنوجا اولاشئیۇر” دیەنلر چئقابیلیر.
حاقلئسئنئز، آما بیر مۆسلۆمانئن یالنئزجا دۆنیادا آلاجاغئ سۇنوچلارئ دۆشۆنمەسی یترلی اۇلماز. أساس وە قالئجئ اۇلان سۇنوچلار، آحیرتتە یاعنی دۆنیادان سۇنراکی حایاتتا ألدە أدەجگیمیز سۇنوچلاردئر. بسملە چکتیگیمیز زامان، اۇ ایشی آللاهئ حاطئرلایاراق وە اۇنون رئضاسئنئ گؤزتەرک یاپتئغئمئزئ بللی أتمیش اۇلوروز. ایشتە اۇ زامان، یاپتئغئمئز هر ایی ایش، آحیرتتە دە بیزیم ایچین ایی اۇلاجاق، گۆزل سۇنوچلار اۆرتەجکتیر.
رسولوللاهئن (ع) یەمک یەرکن، أوینە گیریپ چئقارکن، یۇلدا گیدرکن، قوربان کسرکن، سو ایچرکن وب. پک چۇق دورومدا بسملە چکتیگی قۇنوسوندا بیزە بیلگیلر اولاشمئشتئر. بیزیم ایچین أن گۆزل اؤرنک آللاهئن ألچیسی اۇلدوغونا گؤرە، بیزلر دە ایشلریمیزە آللاهئن آدئنئ آناراق باشلامالئیئز. هایدی شیمدی حپ بیر آغئزدان، ینی دؤنم ایچین “بیسمیللاە” دیەلیم!
دگرلی گنچلر،
بسملە قادار اؤنملی بیر دیگر سؤز دە “اینشاللاەتئر“. حاتتا ناصرددین حۇجانئن بو قۇنودا چۇق ماعنیدار بیر فئقراسئ واردئر.
حۇجا بیر گۆن أویندن چئقئپ باغا گیدەجکمیش. حانئمئ: “نەرەیە گیدییۇرسون؟” دییە سۇرموش. حۇجا: “باغا”، دییە جواب ورمیش. حانئمئ: “اینشاللاە دە! حۇجا” دەمیش. حۇجا دا: “اینشاللاهئ ماشاللاهئ وار مئ حانئم؟ باغا گیدیپ گلەجگیم ایشتە.” دەمیش. حۇجا یۇلا چئقمئش. بیر تیپی، بیر قئیامت. ذاتن یۇلدا زۇر گیدرکن، قارشئسئنا بیر دە أشقئیا چئقمئش. نەیی وار نەیی یۇقسا آلئپ، اؤیلەجە بئراقمئش. حۇجا آنجاق صاباحا قارشئ، گۆچ بلا أوینە دؤنەبیلمیش. قاپئیئ چالمئش. حانئمئ ایچریدن: “کیم اۇ؟” دییە سسلنمیش. حۇجا جواب ورمیش: “اینشاللاە بن!”
أوت دگرلی گنچلر،
قۇنوشمامئزئن باشئندا اۇقودوغوموز آیتتە: اینشاللاە دەمەدن، “بن بونو یارئن یاپاجاغئم” دەمەمەمیز أمرەدیلمکتەدیر. پکی “اینشاللاە” نە دەمکتیر؟
بونون ایچین قورئانداکی بیر باشقا آیتی داحا اۇقومامئز گرکیر:
وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴿۲۹﴾ (سورة التکویر)
سیزین یاپتئغئنئز ترجیح، آنجاق وارلئقلارئن راببی اۇلان آللاهئن وار أتمەسییلە گرچکلشیر. (تکویر سورەسی؛ 29)
بورادا گچن “تَشَاءُونَ” وە “یَشَاءَ اللەُ” سؤزجۆکلریندە اۇرتاق بیر سس دویویۇرسونوز. بو سس “شَاءَ” سسیدیر. “شَاءَ” کلیمەسی دە “شەی” دەدیگیمیز وە “وارلئق یا دا دوروم” آنلامئنا گلن سؤزجۆکلە عاینئ کؤکتندیر.
آللاە دۆنیادا اینسانا اؤزگۆر ایرادە ورمیش وە اۇنا، ایرادەسینی قوللانابیلەجگی سایئسئز ترجیح سونموشتور. اینسان ایستەدیگی شەی یا دا دوروما أریشمک ایچین ترجیحینی قوللانئر، ألیندن گلنی یاپار. اینسانئن ترجیحینین گرچکلشمەسی ایسە، آنجاق آللاهئن اۇنو وار أتمەسییلە اۇلور.
اؤیلەیسە “اینشاللاە”: “آللاە وار أدرسە” دەمکتیر.
ایشتە بو یۆزدن یاپاجاغئمئز بیر ایش حاققئندا قۇنوشورکن: “اینشا آللاە” دەملیییز؛ چۆنکی آللاە: “اۇل!” دەمەدن هیچبیر شەی اۇلوشماز. “بسملەیی” وە “اینشاللاە” دەمەیی حایاتئمئزدان أکسیک أتمەیەلیم.
اومولور کی، بؤیلەجە قوروتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
